Ulice wczoraj i dziś

Z całą pewnością pomoce naukowe nie przeszkodzą w zobywaniu informacji o nazwach ulic przedwojennego Schwiebus'a. A dalej to już linkowisko ułożonych w porządku alfabetycznym nazw ulic - przedwojennych w pierwszej kolejności, a następnie polskich. Ulice posiadające swoją prezentację na kartach pocztowych zaopatrzyłem w linki. Obowiązują takie same zasady poruszania się po poszczególnych stronach katalogu jak w starej wersji strony (przynajmniej na razie :). Na stronie Urzędu Miejskiego znajduje się bardzo dobrze opracowana mapka Świebodzina wraz z aktualnym wykazem ulic miasta.

Powstanie i historyczny rozwój miasta spowodował zastosowanie nazewnictwa ulic i placów. Początkowo były to nazwy rzeczowe, najczęściej topograficzne lub zawodowe: na starym sztychu miasta z 1618 roku autorstwa J. Brauna odnajdujemy uliczki – Czarny Zaułek, Zamkową, Kościelną, Krzyżową, Łaziebną, Okrężną i Wałową.

Rozwój miasta wykraczający poza mury obronne mnoży nazwy wskazujące na specjalność rzemieślniczą mieszkańców, typu: uliczka Szewska, Garbarska, Młyńska, Cegielniana, Dworska, Słodowa; pojawiają się także nazwy topograficzne związane z kierunkami szlaków handlowych, mające też związek z bramami wyjazdowymi z miasta. Stąd występowanie takich nazw, jak uliczka Krośnieńska, Głogowska, Frankfurcka, Nowa (niemieckie Zum newen Thor), Rynkowa, Strzelecka, Kawaleryjska, Żółkowska, Do Ostrowia (niemieckie Zum Werder - odcinek dzisiejszej ulicy Żymierskiego w kierunku Ratusza).

Układ przestrzenny grodu średniowiecznego na podstawie : "Przeglądu Zachodniego" nr 9/10, 1951 r. - "Geneza miasta Świebodzina", stan po wybiciu Bramy Nowej, zwanej versus occidentium (rok 1586)

Późniejsza rozbudowa osad pracujących na rzecz grodu (w przypadku Świebodzina trzech wsi: Malutkiej, Mehrena i Żółkowa), sytuowanie nowych uliczek w okolicznym terenie sprzyjało nadawaniu im nazw kojarzących się z ich wyglądem lub położeniem: uliczki i place – Błonie (niemieckie Angerplatz), Jeziorowa i Łąki Zamkowe, Plac Lipowy (niemieckie Am Lindenplatz), Górna, Grzybowa, Kręta, Krótka, Łąkowa, Ogrodowa, Ostrów Jabłkowy (niemieckie Apfelweder przy obecnej ulicy Młyńskiej), Północna, Polna, Poprzeczna, Słoneczna, Topolowa, Średnia, Parkowa, Szpitalna, Wodociągowa, za Groblą, Zacisze – otrzymały swoje nazwy w wyniku typowych zabiegów nazewniczych. Te najstarsze nazwy są jednocześnie najbardziej trwałe!

Zmianom podlegały najczęściej nazwy osobowe i historyczne. W każdej epoce inne osoby bądź fakty stawały się godne upamiętnienia. Początkowo były to imiona świętych chrześcijańskich, miały jednak charakter topograficzny wskazując na położenie uliczki przy kościele lub innym obiekcie kultu. Dopiero w połowie ubiegłego stulecia ulice i obiekty otrzymują nazwy osób szczególnie zasłużonych. W ten sposób dawna ulica Łaziebna otrzymała przed wojną imię Gustawa Zerndta, zasłużonego historyka miasta, a po wojnie Bartosza Głowackiego, kosyniera w powstaniu 1794 roku. Analogicznie ulica szeroka, główna arteria miasta, w przyśpieszonym jednak tempie zmieniała co kilkanaście lat swoich patronów. Nazywała się kolejno ulicą Adolfa Hitlera, Józefa Stalina, 22-go Lipca, Józefa Piłsudskiego.

Zakończenie wojny stworzyło potrzebę ustalenia na tym terenie oficjalnego polskiego nazewnictwa. Ze zrozumiałych względów Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych zajęła się reslawizacją nazw miejscowości, pozostawiając problem nazewnictwa ulic, placów i parków miejscowym władzom. Dokonano wówczas prostego zabiegu – większość nazw topograficznych przetłumaczono dosłownie (niemieckie Feldstrasse – ulica Polna), natomiast w nazwach odimiennych wymieniono nazwiska. Patronami świebodzińskich parków, ulic i osiedli stali się Bierut i Chopin, Kopernik i Dzierżyński, Głowacki i Świerczewski, Grottger i Paderewski, Słowacki i Żymierski. Dla nowych pokoleń, które wrastają w te ziemie, owi patroni stają się coraz bardziej nieznani i obcy, podobnie jak nazwy historyczne typu: Armii Czerwonej, 22-go Lipca, Kawaleryjska, Marynarska, Partyzancka, Walki Młodych. Wiele z nich uległo zmianie. W nowych nazwach nie uwzględniono jednak związku z przeszłością miasta i tradycją, nie wykorzystano także nazwisk wielkich Świebodzinian, znanych poza granicami kraju a zapomnianych w rodzinnym mieście.

Zmiany nazewnictwa ulic budzą wśród mieszkańców miast wiele kontrowersji. Jesteśmy wygodni i konserwatywni, a to sprawia, iż na każdą zmianę patrzymy z niechęcią. W Świebodzinie w ostatnich latach dokonano pięciu zmian: ul. Armii Czerwonej - na ul. Wojska Polskiego, ul. 22-go Lipca - na ul. Piłsudskiego, ul. Dzierżyńskiego - na ul. Żymierskiego, Park Bieruta - na Park Dworcowy, ul. Obrońców Stalingradu - na ul. Wałową. To tylko wstęp do zmian jakie w ostatnim czasie ośmioosobowa komisja ds. nazewnictwa ulic działająca przy Radzie Miejskiej wypracowała i zaproponowała do realizacji.

Komisja ds. nazewnictwa ulic powołana została w styczniu bieżącego roku. Jej powstanie wynikało z coraz częstszych głosów podczas posiedzeń Rady nawołujących do dokonania zmian. Komisji przewodniczy Jerzy Szczepaniak, a jej ostatnie - czwarte posiedzenie, odbyte kilkanaście dni temu zakończyło się wypracowaniem 27 propozycji. Czy i kiedy wejdą one w życie zależy od akceptacji mieszkańców Świebodzina oraz uchwały Rady Miejskiej. Już teraz do komisji wpłynęło wiele protestów. Co będzie, gdy wszyscy mieszkańcy oficjalnie dowiedzą się, że od pewnego dnia mieszkać będą na innej ulicy? Autorem większości proponowanych zmian jest dyrektor Muzeum Regionalnego w Świebodzinie Marek Nowacki.

- Wiele dotychczasowych nazw ulic jest przypadkowe, niezgodne z historią miasta oraz jego topografią - mówi M. Nowacki - Sądzę, że najrozsądniej byłoby przeprowadzić zmiany stopniowo, pewnymi etapami. Wiąże się to z kosztami, dlatego też nie należy tego robić pochopnie, każda zmiana powinna być przemyślana, rozważona, poddana publicznej dyskusji. Chodzi o to, aby za kilka czy kilkanaście lat nieokazało się, że nazwa znowu straciła na aktualności, jest nieadekwatna do nowych czasów. Każda zmiana proponowana przeze mnie ma swoje uzasadnienie - związek z historią miasta lub jego topografią. Nazwy ulic Świebodzina, w dzisiejszym swym kształcie, są wypadkową kilkakrotnych zmian i przypadkowych trendów w ich nadawaniu, i zmienianiu. Wiele nazw jest podwójnych np. osiedle Słoneczne - ul. Słoneczna, osiedle Łużyckie - ul. Łużycka, osiedle Żaków - ul. Żaków. Sporo nazw jest błędnych np. ul. Bramkowa, a powinno być ul. Bramna.

W pierwszym etapie propozycja M. Nowackiego skierowana do Komisji obejmuje zmianę nazw nieadekwatnych, nieaktualnych np. ul. Świerczewskiego, ul. 1-go Maja, ul. 30-go Stycznia (data wyzwolenia przez Annie Radziecką). W drugiej kolejności zmieniono by nazwy podwójne, natomiast w trzecim etapie - nazwy błędne lub bez uzasadnienia historycznego.

Kiedy i w jaki sposób będzie przebiegała zmiana nazewnictwa, dziś jeszcze nie można nic powiedzieć. Najprawdopodobniej nastąpi to po majowych wyborach do lokalnych samorządów. Proponuje się, aby w pierwszym okresie obok przekreślonej tablicy wisiał szyld z nową nazwą. Jaki będzie koszt zmian - dziś też nikt nie jest w stanie mniej lub bardziej konkretnie odpowiedzieć.

Oto lista proponowanych zmian wypracowanych przez komisję ds. nazewnictwa ulic (tłustym drukiem dotychczasowa nazwa):