[Schwiebus.pl - ¦wiebodzin na starych kartach pocztowych, stare pocztówki, widokówki, kartki pocztowe]
Google
szukaj:
Menu g³ówne
strona g³ówna
strona artyku³ów
strona newsów
forum
ksiêga go¶ci
katalog stron
family tree
schwiebus.2002
schwiebus.2004
Ostatnio dodane
Zamkniêty o³tarz
Sukiennik ¶wieb...
Portret miasta ...
Podró¿e Pekaesem ...
Spod przymkniêtych ...
Los Sióstr ze Schwiebus
Tajemnice ...
Boromeuszki cd.
Historia zmian..
Sala Gotycka
Wernhera ¶cie¿kami
Kreatywni inaczej ..
Od legendy do ..
¦wiebodziñska legenda
Inskrypcja z 1735
Jakub Schickfus
Obrazki z przesz³o¶ci
Publikacje..
¦wiebodziñskie lecznictwo
Szpital
Wokó³ Ratusza
Odkrycie krypty
Bibliografia
Plac w przebudowie
Najazd na Ratusz
Dekret mianowania
Nowa twarz rynku
Na bruk nie wjedziesz
Odnówmy kamienice
Konsultacje
Hubertus Gabriel
Robert Balcke
Ruch wokó³ ratusza
Czasowy zarz±d
Przesiedleñcy 1945
Izba pami±tek
Wiekowe znaleziska
Spór wokó³ ratusza
Co dalej ze starówk±?
Granit pod ratuszem
Kronika Schickfusa
Pocz±tki - podsumowanie
Pocz±tki o¶wiaty
Najazd Zb±skiego
Maciej Kolbe
¦wiebodziñska "Solidarno¶æ"
Szcz±tki ¶w. Jerzego
Pieni±dze na ratusz
Pocz±tki o¶wiaty
Granit w ¶ródm..
Sulechów retro
Nowy Rok
¯ycie religijne
Odpolitycznianie ...
Ulice do poprawki
Wie¿a Bismarcka
Ko¶ció³ pw. ¶w. M.A.
Ko¶ció³ pw. N.M.P. K.P.
Zamek ...
Eberhard Hilscher
Baron J.H. v. Knigge
Z ¿ycia mieszczan
¦wiadectwo urodzenia
Sukiennictwo w dziejach
¯ary inwestuj± w starówkê
Strajk w Lubogórze w 1981 r.
Pocz±tki edukacji szkolnej
Pierwsze, szkolne lata
Kresy
Koniec niemieckiego panowania
Dramatyczne wydarzenia
Historyczne pocz±tki
Ratusz siê sypie
Schwiebüssen Schwibus
Dialog a badania arche
Unikalne Cmentarzyska
100 lat temu - 1904 r.
100 lat temu - 1902 r.
Aktualizacje
Ogólniak
Cmentarz miejski
Dekomunizacja ulic
PKP chce likwidowaæ..
Przesiedleñcy 1945
100 lat temu - 1906 r.
Spu¶cizna po Hilscherze
Dworzec z horroru
Piszczyñski Zenon
M. v. Knobelsdorff
Archeologia okolic
J.K. Sobociñski
Katalog C&Co.™
A.D. 2012
zbiór w³asny
katalog ulic
ostatnio dodane

2012-04-15
C&Co.™ 1208
C&Co.™ 1207
C&Co.™ 1206
C&Co.™ 1205
C&Co.™ 1204
C&Co.™ 1203
C&Co.™ 1202
C&Co.™ 1201
2012-04-05
C&Co.™ 1200
C&Co.™ 1199
C&Co.™ 1198
C&Co.™ 1197
C&Co.™ 1196
C&Co.™ 1195
C&Co.™ 1194
C&Co.™ 1193
C&Co.™ 1192
C&Co.™ 1191
C&Co.™ 1190
2012-03-30
C&Co.™ 1189
C&Co.™ 1188
C&Co.™ 1187
C&Co.™ 1186
C&Co.™ 1185
C&Co.™ 1184
C&Co.™ 1183
C&Co.™ 1182
C&Co.™ 1181
C&Co.™ 1180
C&Co.™ 1179
C&Co.™ 1178
C&Co.™ 1177
C&Co.™ 1176
C&Co.™ 1175
C&Co.™ 1174
C&Co.™ 1173
C&Co.™ 1172
C&Co.™ 1171
C&Co.™ 1170
C&Co.™ 1169
C&Co.™ 1168
C&Co.™ 1167
2012-03-22
C&Co.™ 1166
C&Co.™ 1165
C&Co.™ 1164
C&Co.™ 1163
C&Co.™ 1162
C&Co.™ 1161
C&Co.™ 1160
C&Co.™ 1159
C&Co.™ 1158
C&Co.™ 1157
C&Co.™ 1156
C&Co.™ 1155
C&Co.™ 1154
C&Co.™ 1153
C&Co.™ 1152
C&Co.™ 1151
C&Co.™ 1150
2012-03-12
C&Co.™ 1149
C&Co.™ 1148
C&Co.™ 1147
C&Co.™ 1146
C&Co.™ 1145
C&Co.™ 1144
C&Co.™ 1143
C&Co.™ 1142
C&Co.™ 1141
C&Co.™ 1140
C&Co.™ 1139
C&Co.™ 1138
C&Co.™ 1137
C&Co.™ 1136
C&Co.™ 1135
C&Co.™ 1134
C&Co.™ 1133
C&Co.™ 1132
C&Co.™ 1131
C&Co.™ 1130
C&Co.™ 1129
C&Co.™ 1128
C&Co.™ 1127
C&Co.™ 1126
C&Co.™ 1125
2012-03-03
C&Co.™ 1124
C&Co.™ 1123
C&Co.™ 1122
C&Co.™ 1121
C&Co.™ 1120
C&Co.™ 1119
2012-02-27
C&Co.™ 1118
C&Co.™ 1117
C&Co.™ 1116
2012-02-26
C&Co.™ 1115
C&Co.™ 1114
C&Co.™ 1113
C&Co.™ 1112
C&Co.™ 1111
C&Co.™ 1110
2012-02-25
C&Co.™ 1109
C&Co.™ 1108
C&Co.™ 1107
C&Co.™ 1106
C&Co.™ 1105
C&Co.™ 1104
C&Co.™ 1103
C&Co.™ 1102
C&Co.™ 1101
C&Co.™ 1100
2012-02-19
C&Co.™ 1099
C&Co.™ 1098
C&Co.™ 1097
C&Co.™ 1096
C&Co.™ 1095
2012-02-17
C&Co.™ 1094
C&Co.™ 1093
C&Co.™ 1092
C&Co.™ 1091
C&Co.™ 1090
C&Co.™ 1089
C&Co.™ 1088
C&Co.™ 1087
C&Co.™ 1086
C&Co.™ 1085
2012-02-13
C&Co.™ 1084
C&Co.™ 1083
C&Co.™ 1082
2012-02-12
C&Co.™ 1081
C&Co.™ 1080
C&Co.™ 1079
C&Co.™ 1078
C&Co.™ 1077
C&Co.™ 1076
C&Co.™ 1075
C&Co.™ 1074
C&Co.™ 1073
C&Co.™ 1072
2012-02-11
C&Co.™ 1071
C&Co.™ 1070
C&Co.™ 1069
C&Co.™ 1068
C&Co.™ 1067
C&Co.™ 1066
C&Co.™ 1065
C&Co.™ 1064
C&Co.™ 1063
C&Co.™ 1062
C&Co.™ 1061
Katalog C&Co.™
A.D. 2007
2007-03-12
C&Co.™ 1057
C&Co.™ 1056
C&Co.™ 1055
C&Co.™ 1054
C&Co.™ 1053
C&Co.™ 1052
C&Co.™ 1051
2007-03-11
C&Co.™ 1050
C&Co.™ 1049
C&Co.™ 1048
C&Co.™ 1047
C&Co.™ 1046
C&Co.™ 1045
C&Co.™ 1044
C&Co.™ 1043
C&Co.™ 1042
C&Co.™ 1041
C&Co.™ 1040
C&Co.™ 1039
C&Co.™ 1038
C&Co.™ 1037
C&Co.™ 1036
C&Co.™ 1035
C&Co.™ 1034
C&Co.™ 1033
C&Co.™ 1032
C&Co.™ 1031
C&Co.™ 1030
C&Co.™ 1029
C&Co.™ 1028
C&Co.™ 1027
C&Co.™ 1026
C&Co.™ 1025
C&Co.™ 1024
C&Co.™ 1023
C&Co.™ 1022
C&Co.™ 1021
C&Co.™ 1020
C&Co.™ 1019
C&Co.™ 1021
C&Co.™ 1020
C&Co.™ 1019
C&Co.™ 1018
2007-03-08
C&Co.™ 1017
C&Co.™ 1016
C&Co.™ 1015
C&Co.™ 1014
C&Co.™ 1013
C&Co.™ 1012
C&Co.™ 1011
C&Co.™ 1010
C&Co.™ 1009
C&Co.™ 1008
C&Co.™ 1007
C&Co.™ 1006
C&Co.™ 1005
C&Co.™ 1004
C&Co.™ 1003
2007-03-06
C&Co.™ 1002
C&Co.™ 1001
C&Co.™ 1000
C&Co.™ 0999
C&Co.™ 0998
C&Co.™ 0997
C&Co.™ 0996
C&Co.™ 0995
C&Co.™ 0994
C&Co.™ 0993
C&Co.™ 0992
C&Co.™ 0991
C&Co.™ 0990
C&Co.™ 0989
C&Co.™ 0988
C&Co.™ 0987
C&Co.™ 0986
C&Co.™ 0985
C&Co.™ 0984
C&Co.™ 0983
C&Co.™ 0982
C&Co.™ 0981
C&Co.™ 0980
C&Co.™ 0979
C&Co.™ 0978
C&Co.™ 0977
C&Co.™ 0976
2007-03-02
C&Co.™ 0975
C&Co.™ 0974
C&Co.™ 0973
C&Co.™ 0972
C&Co.™ 0971
C&Co.™ 0970
C&Co.™ 0969
C&Co.™ 0968
C&Co.™ 0967
C&Co.™ 0966
C&Co.™ 0965
C&Co.™ 0964
C&Co.™ 0963
C&Co.™ 0962
C&Co.™ 0961
C&Co.™ 0960
C&Co.™ 0959
C&Co.™ 0958
C&Co.™ 0957
Inne
forum
kontakt
bannery
download
logowanie
rekomenduj nas
Menu u¿ytkownika
Nie masz jeszcze konta? Mo¿esz sobie za³o¿yæ!
subskrypcja
informacje o zmianach na twój mail!
Artyku³y > Z historii miasta i okolic > Historyczne pocz±tki ¦wiebodzina

Historyczne pocz±tki ¦wiebodzina

¦wiebodziñska Gazeta Powiatowa
Wydania nr:
03(123) 2002
04(124) 2002
05(125) 2002
06(126) 2002

Osadnictwo s³owiañskie

Osiedlenie siê na naszym terytorium S³owian poprzedza³ okres dominacji w ca³ej Europie ¦rodkowej osadnictwa germañskiego, znanego w p³d. Skandynawii ju¿ od ok. V wieku p.n.e. Ekspansja Germanów rozpoczê³a siê jeszcze w II wieku p.n.e., kiedy Cymbrowie dotarli do p³n. Italii. Nastêpnie ró¿ne plemiona germañskie na trwale do II wieku n.e. opanowa³y tereny od Renu. po Odrê i Wis³ê oraz Dunaj. Miêdzy innymi obszar ¦rodkowego Nadodrza i jego zaplecze zajêli Burgundowie i Swebowie. Kolejna wêdrówka rozpoczê³a siê od Gotów i Gepidów znad Morza Ba³tyckiego nad Morze Czarne (k. II w.), które to plemiona i stopniowo ich s±siadów popchnê³a na zachód ekspansja Hunów w 375 roku, rozpoczynaj±c wielk± wêdrówkê ludów", w zasadzie w wiêkszo¶ci germañskich (Strzelczyk 1984; M±czyñska 1996). Powsta³± w ten sposób pustkê osadnicz± w Europie ¦rodkowej, drog± czê¶ciowo znad Dunaju, zajêli w VI wieku S³owianie. Na pó³noc od Karpat, w zwi±zku z istnieniem od II po³owy VI wieku nad ¶rodkowym Dunajem pañstwa awarskiego, S³owianie docierali powoli i pierwsze ¶lady ich osadnictwa z prze³omu VI/VII wieku s± tu raczej nieliczne. Na naszym terenie istotny wp³yw na wczesn± kulturê s³owiañsk± mia³y pozosta³o¶ci tradycji pó¼norzymskich (God³owski 1985; Parczewski 1988).


Rêkoje¶æ wczesno¶redniowiecznego miecza z Nowej Wioski

Najstarsze ¶lady osadnictwa s³owiañskiego w okolicy ¦wiebodzina odnotowano w Nowym Dworku. Znajdowa³a siê tam pó³obronna osada z VI/VII wieku oraz szereg stanowisk otwartych z koñca VI wieku i pó¼niejszych. Szczególnie interesuj±ce jest st. 7 zwi±zane z pierwsz± faz± szerszej penetracji S³owian na tereny na pó³noc od Karpat (D±browski 1972-79). Kolejny okres to liczne punkty osadnicze g³ównie w dolinach rzek i jezior, m. in. z ubogo zdobion± ceramik± tzw. gór± obtaczan± i po¶wiadczone kontakty z krêgiem merowiñskim. Na te ostatnie wskazuj± znaleziska charakterystycznych, haczykowatych ostróg ¿elaznych z Niesulic i Nowego Dworku oraz ¿elaznego grotu w³óczni z inkrustacj± z okolic ¦wiebodzina. Po¶rednikami w wymianie i wzajemnych kontaktach by³y zapewne zachodnie ugrupowania s³owiañskie, po³±czone pó¼niej w zwi±zki plemion wieleckich i serbskich (¯ak 1988).

W VIII wieku i na pocz±tku wieku IX powstaj± organizacje wczesnoplemienne oparte na wiêzi terytorialnej. Dla naszego obszaru jedn± z nich okre¶la siê jako strefê kulturow± Tornow-Klenica. ¶wiadectwo bli¿ej nieznanego zwi±zku plemiennego, o zmiennej i niestabilnej strukturze, pozostaj±cego pod wp³ywem oddzia³ywañ karoliñskich {Kumatowska 2000). Jego sk³adnikami by³y niewielkie kompleksy osadnicze z centrum w postaci umocnionego grodu (np. Grodziszcze, Myszêcin, Sk±pe). Z najbli¿szej okolicy ¦wiebodzina znamy równie¿ przynajmniej trzy osady otwarte z tego czasu, w tym jedna zlokalizowan± w granicach obecnego miasta (zob. ni¿ej}. Linia obrzañska. wyznaczaj±ca pierwotn± granicê Pañstwa Polan, zosta³a wzmocniona w X wieku grodami typu Wilenko i D±brówka Ma³a. Czasami traktuje siê je jednak jako elementy schy³kowej fazy grupy Tornow-Klenica albo ¶lady obecno¶ci domniemanego „plemienia ¶rodkowoobrzañskiego" (Ko³odziejski 1966; Kurnatowski 1968).

Osadnictwo grodowe czê¶ciowo zanika wraz i ekspansj± Polan ku Odrze w po³owie X wieku, ale nadal funkcjonuj± tu dawne osady otwarte i przynajmniej dwa grody - w Grodziszczu (do XII w.) i w Sk±pem (do po³. XI w.), pe³ni±c w nowym pañstwie rolê centrów okrêgów grodowych szczebla lokalnego, o bli¿ej nieznanej funkcji, powi±zanych prawdopodobnie z o¶rodkiem miêdzyrzeckim (Kurnatowska 1984). Znaleziska lu¼ne potwierdzaj± tak¿e wówczas kontakty z Zachodem. Reprezentatywny jest tu miecz ¿elazny typu S wg J. Petersena wydobyty w 1944 roku z bagna ko³o Nowej Wioski, który na g³owni mia³ napis „Ulfberth" w majuskule karoliñskiej, okre¶laj±cy jego wytwórcê. To szeroko interpretowane odkrycie dowodzi handlu, a przynajmniej zwi±zków kulturowych z obszarem nadreñskim w II po³owie X wieku, prawdopodobnie na szlaku wiod±cym przez Magdeburg (¯ak 1960; Muller-Wille 1972). Innym ¶ladem zachodniego i po³udniowego kierunku zainteresowañ nowego pañstwa jest skarb monet srebrnych sasko-niemieckich, czeskich i wêgierskich, odkryty przypadkowo w roku 1871 w okolicy Go¶cikowa, a zaliczany do tzw. grupy 8, czyli pochodz±cy z lat 970-1070 (Malinowska 1970).

Okres piastowski

Panowanie pierwszych Piastów doprowadzi³o do powstania w otoczeniu pó¼niejszego ¦wiebodzina dwóch silnych o¶rodków w³adzy - Krosna i Miêdzyrzecza, ich dominacji przez okres prawie 200 lat oraz zniwelowania dawnych odrêbno¶ci, a nawet regresu na niektórych terenach (np. Rów Brójecki). Obszar ¶wiebodziñski pozostawa³ wówczas poza zasiêgiem wa¿nych szlaków komunikacyjno-handlowych (szlak lubusko-poznañski, szlak kro¶nieñski), a liczniejsze osadnictwo koncentrowa³o siê wokó³ lokalnego po³±czenia miêdzy Krosnem i Miêdzyrzeczem (Sk±pe, O³obok, Lubrza, Nowy Dworek) (Nowakowa 1951; Weymann 1953; Wêdzki 1987). Pewne o¿ywienie w kolonizacji wiejskiej widaæ tutaj dopiero w 2 pó³. XII i pocz±tkach XIII wieku (do roku 1260 znanych jest ju¿ ok. 25 osad - zob. £osiñska, Kurnatowski 1967; por. Zdanowicz 1985).


Pozosta³o¶ci umocnionej siedziby Wezenborgów w Lubrzy

Niekorzystnym czynnikiem rozwoju politycznego sta³ siê, zapocz±tkowany w 1 po³. XII wieku, okres rozbicia dzielnicowego, powoduj±cy stopniowe s³abniêcie w³adztwa wielkopolskiego i wzrost wp³ywów ¶l±skich. Baz± dla tych ostatnich by³o, przynajmniej od 2 po³. XII wieku, Krosno (Muszyñski 1972). Czasy Henryka Brodatego to zmienny okres wspó³pracy i rywalizacji z ks. wielkopolskimi W³adys³awem Laskonogim i W³adys³awem Odonicem (Boras 1993), co w przeci±gu l po³. XIII wieku doprowadzi³o do trwa³ego podzia³u dotychczas jednolitego terytorium ¶wiebodziñskiego na dwie wyra¼ne strefy wp³ywów (linia Lubrza - O³obok - Smardzewo): pó³nocn±-wielkopolsk±, pozostaj±c± w sferze oddzia³ywañ kasztelanii w Miêdzyrzeczu i Zb±szyniu oraz po³udniow±-¶l±sk±, kontrolowan± przez silny o¶rodek kro¶nieñski (Krosno zreszt± czasowo w 2 po³. XIII w. by³o kilkakrotnie zastawem brandenburskim). Znamienna jest wczesna przynale¿no¶æ do ¦l±ska obszaru sulechowskiego, byæ mo¿e ju¿ od po³owy XIII wieku i zlokalizowanie w jego centrum nowej warowni ¶l±skiej (Sulechów - po 1312 r.; zob. Wêdzki 1970; por. Szczepaniak 1958). Pod koniec XIII wieku nawet czê¶æ pó³nocna terytorium ¶wiebodziñskiego wraz ze Zb±szyniem, na mocy uk³adu w Krzywiniu (l296 - KDW 745), zosta³a w³±czona w obrêb ¶l±skiego w³adztwa ks. g³ogowskiego. Linia g³ówna zainteresowania czynników wielkopolskich koncentrowa³a siê zatem w 2 po³. XIII wieku w strefie obrzañskiej (Baszkiewicz 1954), chocia¿ nadal z obszarem ¶wiebodziñskim zwi±zane by³y si³y polityczne np. kasztelanii zb±szyñskiej, posiadaj±ce tu swoje maj±tki prywatne. W¶ród wielkopolskich rodów rycerskich z XIII wieku posiad³o¶ci na naszym terytorium mieli: Pomianowie (Go¶cikowo), Porajowie-Ró¿yce (Staropole), Rawiczowie (Sarnowo), Leszczyce (Rusinów, Brudzewo), Samsonowie-Watowie (Grodziszcze, Wityñ), Jelenie-Ma³kowie (Smardzewo), Orle-Saszory (Opalewo) i Dryjowie (Lubrza, Szczaniec). jednak pod koniec XIII wieku czê¶æ nadañ i zmian w³asno¶ciowych dotyczy³a ju¿ rodów ¶l±skich lub ¶l±sko-³u¿yckich (Schmolcke, Seidlitz,

Stentzsch, Nebelschutz, Wezenborg). Oprócz wielkopolskiej w³asno¶ci rycerskiej os³ab³o tak¿e w³adztwo ksi±¿êce i biskupie, rozwija³a siê natomiast sieæ parafialna diecezji poznañskiej i w³asno¶æ klasztorna (wielkopolska - cystersi z Parady¿a i Obry; ¶l±ska - cysterki z Trzebnicy). Zmianom w³asno¶ciowym i politycznym towarzyszy³a reorientacja szlaków komunikacyjno-handlowych na linii pó³noc-po³udnie (szlak g³ogowski), kolonizacja terenów nie zasiedlonych, czê¶ciowo w oparciu o nowy typ gospodarki czynszowej oraz przemiany prawnokulturowe. Wiêkszo¶æ tych procesów inspirowanych by³o przez stale rosn±ce wp³ywy ¶l±skie. O przekszta³ceniach w kierunku g³êbokiej feudalizacji opartej na wzorcach zachodnich ¶wiadczy³y m.in. nowe, silnie umocnione siedziby w³asno¶ci rycerskiej (Niesulice - k. XIII w., Lubrza, Wityñ - pocz. XIV w.) (Kurnatowska, £osiñska 1996; Dobrindt 1941).

Oprócz si³ ¶l±skich istotn± pozycjê od po³owy XIII w. (1249) uzyska³a na tym terenie Marchia Brandenburska, realizuj±ca stopniowo swoje plany ekspansji militarnej ku ziemiom zachodniej Wielkopolski. Sukcesy Marchii na wschód od £agowa nie by³y pocz±tkowo znacz±ce i dopiero wspomniany uk³ad w Krzywiniu doprowadzi³ do czasowych zmian politycznych, kiedy to margrabiowie, w porozumieniu z ks. g³ogowskim Henrykiem III w zamian za czê¶æ kasztelanii zb±szyñskiej, zajêli Miêdzyrzecz i obszar kasztelanii miêdzyrzeckiej (D³ugopolski 1951; por. równie¿ wymowne znaleziska monet brandenburskich - Kubiak 1998). Opanowali równie¿ pó¼niej Krosno i ¯agañ. Zostali ostatecznie wyparci z okolic Miêdzyrzecza przez wojska W³adys³awa £okietka w latach 1322-1326. Syn £okietka, ks. Kazimierz odzyska³ równie¿ Zb±szyñ w roku 1332, podczas walk z ks. ¿agañskim Henrykiem IV, umacniaj±c na trwa³e granicê Wielkopolski na linii obrzañskiej (Olejnik 1970; Kajzer 1993).

Sygnalizowana tu przynale¿no¶æ obszaru ¶wiebodziñskiego w 2 pó³. XIII wieku do Wielkopolski jest czêsto kwestionowana, podobnie jak jego ³±czno¶æ od prze³omu XIII/XIV wieku z ks. g³ogowskim. S±dzi siê mianowicie, ¿e to w gruncie rzeczy niewielkie terytorium (ok. 400 km kw.) ju¿ wcze¶niej nale¿a³o do ¦l±ska (np. Ptak 1991), a nastêpnie do Brandenburgii (np. Wêdzki 1970). Czasem podkre¶la siê jednak krótkotrwa³o¶æ w³adzy Brandenburczyków (Jurek 1993) lub jej nieformalny charakter (Korcz 1985; np. obecno¶æ rycerstwa brandenburskiego w trakcie czynno¶ci prawnych dotycz±cych ¶l±skich okolic ¦wiebodzina -1302). W ¶wietle szczegó³owych danych historycznych wydaje siê to byæ pewnym niedopatrzeniem lub nawet pomy³k±. Dla pierwszego okresu przytoczyæ nale¿y znane dokumentowe regulacje prawne z lat 1255 (Przemys³ l), 1259 i 1262 (Boles³aw) oraz 1280 i 1286 (Przemys³ II), w których zatwierdzaj±cymi byli ksi±¿êta wielkopolscy. Podobnie kariery urzêdnicze na tym terenie odnosi³y siê do rycerstwa wielkopolskiego, a dostojnicy ¶l±scy zjawili siê tu dopiero wraz z ks. Henrykiem III. W okresie nastêpnym natomiast postanowienia margrabiów dotyczy³y wy³±cznie obszaru miêdzyrzeckiego (np. 1297,1299,1315,1316), a na naszym w³adzê w tym zakresie sprawowali ks. g³ogowscy (np. 1304, 1312). Podkre¶la to równie¿ analiza innych dokumentów z lat 1296-1306 (np. 1301 -¶wiadkowie z obszaru sulechowskiego; 1302 - Bogusz Wezenborg, bliski i lojalny stronnik Henryka III) oraz pó¼niejszych (np. 1311 - Gerhard z Przyprostyni herbu Doliwa w Staropolu).

Zatem najpierw (do 1296 r.) by³o to terytorium wy³±cznie wielkopolskie, a nastêpnie {po 1296 r.) wy³±cznie ¶l±skie, a strefa wp³ywów brandenburskich nie przekroczy³a na po³udniu nawet po roku 1314 (wycofanie siê ks. g³ogowskich z Wielkopolski), ze wzglêdu na ówczesny sojusz ¶l±sko-brandenburski, linii Staropole - Go¶cikowo - Bukowiec. W³adcy g³ogowscy umocnili siê wtedy dodatkowo na granicznej linii obrzañskiej (Trzciel, Zb±szyñ, Babimost) dziêki „zdradzie" wielkopolskiego rodu Jeleni-Ma³ków z lat 1313-14 (Rymar 1979).

Wczesna osada i gród piastowski w ¦wiebodzinie

Miejsce, w którym lokalizujemy wczesn± osadê s³owiañsk± i grodzisko z czasów piastowskich zosta³o przypadkowo odkryte w roku 1986 i rozpoznane powierzchniowo w latach 1986-87. Badania archeologiczne przeprowadzono tutaj w sezonach 1988-91 i 1995. Za³o¿ono liniowy przekop, ods³aniaj±c zarówno fragment strony zewnêtrznej, umocnienia, jak i czê¶æ wnêtrza obiektu. Stanowisko po³o¿one jest na niewielkim wyniesieniu sandrowym wchodz±cym od pó³nocy w pierwotn± dolinê rzeczki P³awnicy, ok. 0,75 km na pó³nocny-zachód od centrum obecnego miasta (Nowacki 1996).


Fragment zdobionego naczynia z osady w ¦wiebodzinie i groty be³tów kuszy z grodziska piastowskiego w ¦wiebodzinie (rys. E. D±browski)

Badania wykaza³y, ¿e punkt ten zasiedlony by³o dwukrotnie: przed X w. i w okresie rozwiniêtego wczesnego ¶redniowiecza. Pocz±tkowo by³a to osada otwarta z materia³em zabytkowym typowym dla wspólnoty Tornow-Klenica (ceramika, metale). Du¿a intensywno¶æ tego materia³u, g³ównie ceramiki, sugeruje d³ugotrwa³e funkcjonowanie, raczej w pó¼nym okresu rozwoju tej wspólnoty. Nie znamy jej zasiêgu, a nawet ewentualnych konstrukcji zabudowy, zwykle w tym okresie pó³ziemiankowej. Jedynym odkrytym, trwa³ym elementem rozplanowania by³o palenisko z intencjonalnie u³o¿onych kamieni.

Nastêpnie, w pocz±tkach XII wzniesiono tu gród owalnego kszta³tu o ¶rednicy 80 i 120 m. otoczony nasypem kamienno-ziemnym szeroko¶ci u podstawy 8,5 m, posadowiony na drewnianej konstrukcji przek³adkowej, datowanej na lata ok. 1134-38. W partiach górnych nasypu zanotowano obecno¶æ spalonych naziemnych umocnieñ z drewna, których ostatnia przebudowa mia³a miejsce ok. 1254-61 roku (Kara. Kr±piec 2000). Ni¿sze partie wykazywa³y ¶lady kilkakrotnego niszczenia i odbudowywania. Nasyp otacza³a fosa g³êboko¶ci ok. l m i szeroko¶ci 4-6 m, zalewana okresowo przez podnosz±ce siê wody zabagnionego terenu od po³udnia. Odciêto ni± równie¿ sztucznie, s³abo izolowan±, czê¶æ pó³nocn± wyniesienia. Ca³y obiekt sp³on±³ w po¿arze w XIII w. i nie zosta³ ju¿ pó¼niej na trwa³e zasiedlony, podobnie jak le¿±ca w pobli¿u osada; zachowa³y siê jedynie ¶lady krótkotrwa³ego pobytu ma³ej grupy bezpo¶rednio po zniszczeniu obiektu. W czasach nowo¿ytnych zosta³ on dodatkowo zniwelowany na cele rolnicze. Interesuj±cy jest materia³ zabytkowy z XIII wieku, ¶wiadcz±cy o walkach (np. groty be³tów kuszy) oraz wp³ywach brandenburskich (moneta) (Informator Archeologiczny 1988-90,1995).

W interpretacji historycznej budowê pierwszego za³o¿enia grodowego mo¿emy wi±zaæ z czasami Boles³awa Krzywoustego i jego zabiegami wzmocnienia obronno¶ci tej czê¶ci kraju po wyprawie cesarza Henryka V z roku 1109 i walkach z ks. Czech Sobies³awem w latach 1132-34 (Dzieje Polski ¶redniowiecznej 1995). Potwierdza to równie¿ „Kronika polska" Galla Anonima (ks. III, 18). Dzia³alno¶æ Krzywoustego na tym polu wieñczy ostatecznie reforma podzia³u terytorialno-grodowego Polski zachodniej (Polska Pierwszych Piastów 1968). Gród móg³ siê znale¼æ nastêpnie na trasie przemarszu cesarza Fryderyka Barbarossy w roku 1157 (Kurnatowski, Nalepa 1961). W czasach Henryka Brodatego dokonano jego przebudowy, prawdopodobnie wówczas kiedy ten pretendent do korony polskiej zaj±³ zachodni± czê¶æ Wielkopolski (1233-34) (Zientara 1997). Charakter „¶l±ski" nosz± zw³aszcza typowe umocnienia w postaci kamiennoziemnego nasypu wa³u obronnego.

Najbardziej interesuj±co przedstawia siê jednak kontekst historyczny upadku znaczenia grodu w 2 po³owie XIII w. Najpewniej po roku 1254 ponownie wzmocni³ to miejsce ks. Przemys³ l jako gród graniczny od strony ks. g³ogowskiego i w pobli¿u posiad³o¶ci brandenburskich. Co prawda niebezpieczeñstwo z tej pierwszej strony Wielkopolsce nie grozi³o w zwi±zku z sojuszem z ks. Konradem, ale zagro¿enie od zachodu by³o zupe³nie realne. Mianowicie ju¿ w roku 1251 oddzia³ brandenburski z Lubusza zaj±³ niespodziewanie kasztelañski Zb±szyñ. który osobi¶cie energiczn± akcj± odzyska³ sam ks. Przemys³ (Kronika wielkopolska 95). W roku 1269 z kolei mia³y miejsce wzajemne najazdy ks. Boles³awa Pobo¿nego i margrabiego Ottona, podczas których Brandenburczyk zniszczy³ gród w Miêdzyrzeczu i prawdopodobnie interesuj±cy nas w ¦wiebodzinie (Kurnatowski, Nalepa 1961). Wskazuj± na to zarówno koñcowe daty z analiz spalonego drewna, ¶lady walk, moneta brandenburska, jak i informacje z „Kroniki wielkopolskiej" (157). Zatem nieznany z nazwy gród, pozostaj±cy w dyspozycji ksiêcia (regale grodowe), zakoñczy³ swoj± egzystencjê na d³ugo przedtem zanim us³yszeli¶my po raz pierwszy o „¦wiebodzinie". Choæ trudno powi±zaæ bezpo¶rednio ów gród z pocz±tkami miasta, to warto podkre¶liæ, ¿e wykorzystywa³ on, podobnie jak pó¼niejsza osada i o¶rodek miejski, dogodno¶æ dolinnego po³o¿enia i odpowiednie warunki komunikacyjne, prawdopodobnie na szlaku do Krosna, a jego orientacja wskazuje na zwi±zki z o¶rodkiem miêdzyrzeckim. Wcze¶niej, w przeci±gu XII w., pozbawi³ on dotychczasowej pozycji gród w Grodziszczu, po³o¿ony nieco na uboczu szlaku z Miêdzyrzecza do Krosna (D±browski 1975).

Osada ¶redniowieczna, miasto i zamek

Za jeden z najstarszych punktów osadniczych w mie¶cie uwa¿ane jest tzw. wyniesienie zamkowe („kêpa zamkowa"). Podania i stare ujêcia historyczne wskazywa³y na rok 1228 jako datê budowy w tym miejscu zamku i wi±za³y go z dzia³alno¶ci±, nie notowanego w ¦wiebodzinie, zakonu krzy¿ackiego (Knispel 1765; por. Zerndt 1909). By³a to prawdopodobnie reminiscencja znanych rz±dów joannickich na zamku w po³owie XV wieku (1435-1467).

O skromnych pocz±tkach tego obiektu jeszcze w XIV wieku wiemy na podstawie badañ archeologicznych z roku 1933 (Hilscher 1935) oraz pó¼niejszych - z roku 1986 (Tuszyñski 1986). Wzgórze zamkowe przebadano wówczas metod± wierceñ, zak³adaj±c siatkê odwiertów zarówno na zewn±trz obecnej zabudowy, jak i w jej wnêtrzu (piwnice, dziedziniec). Z obu rozpoznañ wynika, ¿e na prze³omie XIII i XIV wieku zasiedlenie kêpy zamkowej by³o ubogie (nieliczna ceramika oraz fragmenty konstrukcji drewnianych) i nie siêga³o swoj± genez± zbytnio w wiek XIII. Z du¿± intensywno¶ci± warstw i bogactwem materia³u zabytkowego mamy do czynienia dopiero w zaawansowanym odcinku wieku XIV. Sadziæ mo¿na, ¿e pocz±tkowo wyniesienie by³o fragmentem niewielkiej, rolniczej osady otwartej, powi±zanej z eksploatacj± zasobów pobliskiego jeziora (rybie o¶ci i ³uski), rozwijaj±cej siê nastêpnie intensywnie w zwi±zku z biegn±cym w pobli¿u nowym szlakiem pó³noc-po³udnie (szlak g³ogowski) (Weymann 1953). Osada sta³a siê równie¿ szybko istotnym i czytelnym punktem orientacyjnym, byæ mo¿e o funkcji targowej. Z tak± sytuacj± spotykamy siê ju¿ w okresie najwcze¶niejszego wyst±pienia ¦wiebodzina w dokumentach z lat 1302 (KDW 849) i 1304 (KDW 888). Pierwszy powsta³ w skryptorium paradyskim i dotyczy³ praw lennych Bogusza Wezenborga do wioski zakonnej Lubinicko, a w¶ród ¶wiadków tego nadania znalaz³ siê Gniewomir ze ¦wiebodzina („Gnivmerus de Swebosin"), wcze¶niej wysoki urzêdnik wielkopolski (Heinrich 1985; G±siorowski 1985). Drugi jest dokumentem ¶l±skim, w którym ks. g³ogowski Henryk III. ówczesny pan zwierzchni tego obszaru, zatwierdzi³ wspomnian± umowê Bogusza w sprawie Lubinicka, po³o¿onego w pobli¿u ¦wiebodzina („prope Swibozyn positam"). Osada ¶redniowieczna w tym miejscu zawdziêcza zatem swoj± pozycjê w³a¶nie Gniewomirowi, reprezentantowi wielkopolskiego rodu Samsonów (Jurek 1993), znanemu od lat 60-tych XIII wieku w³a¶cicielowi okolicznych dóbr (m.in. otoczenie J. Nies³ysz, Grodziszcze, Kupienino), który przeszed³ po 1298 roku na stronê zwolenników ks. Henryka, podobnie jak wielu przedstawicieli rycerstwa z zachodniego krañca Wielkopolski. W pocz±tkach XIV wieku w³a¶nie ¦wiebodzin sta³ siê centrum jego dawnych posiad³o¶ci i rozwija³ siê szybko dziêki ¶l±skim wzorcom lokacyjnym. Nastêpnie w tym miejscu stan±³ niewielki ksi±¿êcy „zamek", który by³ izolowanym punktem zapewne z drewnian± zabudow± i ziemno-drewnianymi umocnieniami, wspomniany po raz pierwszy w roku 1329 (KDW 1099 - „civitas ac castrum Swibzin"), w zwi±zku z ho³dem lennym ks. ¿agañskiego Henryka IV wobec króla Czech Jana Luksemburskiego (Orzechowski 1965). Powsta³ on krótko po roku 1319, najpewniej w czasie zagro¿enia ze strony króla polskiego W³adys³awa £okietka i w okresie wysuwanych przez ks. Henryka pretensji do Wielkopolski. Wcze¶niej nie by³o tu umocnieñ, jak wynika z dokumentu z roku 1319, w którym „Swebozin" okre¶lony zosta³ wy³±cznie jako „miasto" („di Stat") z przyleg³o¶ciami (KDW 1012). By³ on wówczas w posiadaniu lennym Henryka II Wezenborga, równocze¶nie dysponenta „miasta" oraz dworu obronnego („Hus"} w Lubrzy. ¦wiebodzin, jak widaæ, w momencie transformacji w o¶rodek miejski nie mia³ oparcia w ¿adnym punkcie obronnym. Przypuszczalnie wynika³o to z ma³ej rangi militarnej i administracyjnej jak± on pe³ni³ w pocz±tkach okresu g³ogowskiego. Wiemy bowiem, ¿e pomin±³ go w czasie swojej inspekcji wojskowej z roku 1304 ks. Henryk III, w okresie przygotowañ do zajêcia Wielkopolski, zatrzymuj±c siê pod niedalekim „zamkiem" Wityñ (Jurek 1993; ¯erelik 1984). Nie zosta³ równie¿ wymieniony w dokumencie podzia³owym ksi±¿±t g³ogowskich z roku 1312 (KDW 952), poniewa¿ jeszcze wówczas wa¿niejsza by³a pobliska Lubrza jako siedziba landwójta, czyli zarz±dcy okrêgu (dystryktu), o której grodowym i miejsko-targowym charakterze s³yszymy ju¿ w latach 1276 (KDW 461) i 1304 (KDW 880).

Przekszta³cenie w krótkim czasie osady otwartej Gniewomira w o¶rodek miejski mia³o zwi±zek ze zmian± w³a¶ciciela, którymi stali siê Wezenborgowie, protegowani G³ogowczyków. Nast±pi³o to po roku 1306 (zajêcie przez ks. Henryka III Wielkopolski), najpewniej jednak dopiero po roku 1314, kiedy wyparto si³y ¶l±skie z ziem wielkopolskich i ¦wiebodzin sta³ siê osad± nadgraniczna. Trudno¶ci z precyzyjnym okre¶leniem tej daty wi±¿± siê z brakiem prawdopodobnie formalnej lokacji miasta w tym okresie (Geneza... 1951). Pe³na, oficjalna regulacja praw miejskich nast±pi³a dopiero w roku 1469 (Majchrzak 2001).


Za³o¿enia obronne murowanego zamku w ¦wiebodzinie

W przeci±gu XIV wieku ¦wiebodzin wyra¼nie zyska³ na znaczeniu, odsuwaj±c w cieñ cystersk± Lubrzê i sta³ siê centralnym o¶rodkiem okrêgu (po ok. 1330 r. - siedziba dystryktu) (Ptak 1991). Na zamku od roku 1331 rezydowa³a czeska za³oga, a jego walory obronne doceniono ju¿ w roku 1360, podczas najazdu Friedricha von Bibersteina. pana na ¯arach (Zerndt 1909; Knispel 1765). Nastêpnie miasto znalaz³o siê w rêkach ksi±¿±t z linii ¿agañsko-g³ogowskiej, zamek natomiast rozbudowano jako za³o¿enie murowane i siedzibê komendantów (przynajmniej od k. XIV w.), broni±c± posiad³o¶ci ¶l±skich od strony Wielkopolski.

Marek Nowacki
Muzeum Regionalne w ¦wiebodzinie


komentarz[0] |

© 2001-2012 by Robert Ziach C&Co. A.G.™ ® 2012 by Schwiebus.pl
Wszelkie prawa zastrze¿one.

0.018 | powered by jPORTAL 2