Świebodzin w czasowym zarządzie Brandenburgii (1686-1694)
Świebodzińska Gazeta Powiatowa
Wydanie Nr 07-08 [175-176] lipiec-sierpień 2006 r.
Po śmierci ostatniego Piasta - księcia legnickiego Jerzego Wilhelma (1675), elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm I (zwany Wielkim Elektorem), powołując się na prawa spadkowe Hohenzollernów, wysunął roszczenia do Legnicy, Brzegu oraz Karniowa. Doradcy cesarza austriackiego uznali jednak, że żądania brandenburskie są nieuzasadnione, bowiem układ o przeżycie z roku 1545 między księciem legnickim Fryderykiem a elektorem Joachimem został unieważniony przez zjazd stanów śląskich. Dopiero sytuacja międzynarodowa w 1686 roku spowodowała, że możliwy stał się kompromis. W zamian za rezygnację Wielkiego Elektora z jego roszczeń do księstw śląskich, cesarz Leopold I oddał Brandenburgii okręg świebodziński (tekst I). Dzięki temu ustępstwu zyskiwał sprzymierzeńca przeciw Francji, a jednocześnie zaspokajał, ciągłe ponawiane, pretensje brandenburskie do Śląska. Jednocześnie z synem elektora, Fryderykiem III, cesarz zawarł tajne porozumienie o zwrocie okręgu świebodzińskiego w zamian za poparcie w dążeniach Hohenzollerna do korony królewskiej (tekst II). Rokowania w tej sprawie zakończono podpisaniem układu (20 grudnia 1694 r.), a w miesiąc później Świebodzin wrócił pod panowanie Austrii (tekst III).
I. Jego Najprześwietniejszy Cesarski Majestat ceduje i przekazuje Jego Elektorskiej Mości Księciu Brandenburgii, Jego spadkobiercom i potomkom w linii męskiej, margrabiom brandenburskim itd. tak zwany Powiat Świebodziński na Śląsku ze wszystkimi apertynencjami[1] i przynależnościami ziemskimi, mieszkańcami, miastami, wioskami, osadami, dochodami, lasami z prawem do wyrębu, wodami z prawem do połowów, prawami i przywilejami i jakie one jeszcze nazwy noszą, niczego nie wyłączając, które Jego Cesarska Mość miała dotychczas w posiadaniu i użytkowaniu, a mianowicie jako czeskie lenno[2] w linii męskiej, ale nie inaczej niż jak Jego Elektorska Mość Marchię Brandenburską i inne kraje od Jego Cesarskiej Mości w lenno[3] otrzymała... Choć, jak już ostatnio postanowiono, Jego Elektorska Mość mieć będzie supremację[4] terytorialną we wspomnianym Powiecie Świebodzińskim, to jednak pilnie zostało uwarunkowane, że Jego Elektorska Mość oraz Jego potomkowie nie mogą w nim budować żadnych twierdz, ani nie są uprawnieni do umacniania jakichkolwiek miejscowości, oraz że stan i swoboda praktyk religijnych religii katolickiej oraz wyznania augsburskiego nie zostaną naruszone, a w szczególności w nim mieszkający duchowni, jakiego stanu i godności by nie byli, pozostaną przy swoich prawach i posiadaniu, i w ten sam sposób zostanie własnym i innym wyznawcom zapewniona ochrona i bezpieczeństwo... [...]
Działo się w Kölln nad Sprewą[5] 7 maja 1686 roku.
Hans Heinrich Fridag, Freiherr [6] zu Gödens (L.S.) [7]
Joachim Ernst von Grumbkow (L.S.) Franz von Meinders (L.S.) Paul von Fuchs (L.S.) Johann Friedrich von hertz (L.S.)
15 krajcarów z 1687 roku - rewers
II. My Fryderyk, następca Elektora Brandenburskiego, potwierdzamy i oświadczamy niniejszym:
po tym jak Cesarski Majestat w wyniku nowo zawartego przymierza, na nasze usilne starania i prośby, położony w Księstwie Głogowskim Powiat Świebodziński w łaski naszego Pana Ojca Elektora Brandenburskiego jako lenno[3] najłaskawiej przekazał, zobowiązujemy się wbrew temu, mocą tego naszego rewersu, dać również Cesarskiemu Majestatowi tym samym pełnię władzy i moc, że ten, właśnie wymieniony, przekazany Powiat Świebodziński, po naszego Pana Ojca, dałby Bóg, najpóźniejszej śmierci, bez naszego w przyszłości sprzeciwu znowu w posiadanie weźmie i [do Cesarstwa] przyłączy.
Jednak po rzeczywistym powrocie [powiatu] Cesarski Majestat, zgodnie z nam dokonaną najłaskawszą obietnicą, która powinna być dotrzymana, albo odstąpi nam terytoria Newerstadt i Gimborn w księstwie Schwarzenberg, albo, zamiast tego, 100 000 talarów Rzeszy gotówką, w ciągu roku i jednego dnia odprowadzić poleci. Ponadto między Cesarskim Majestatem a naszym łaskawym Panem Ojcem, wyżej wymienionemu i zawartemu porozumieniu (które my niniejszym uznajemy i na stałe potwierdzamy), jak również w nim zawartą pełną rezygnację ze wszystkich, przez naszego łaskawego Pana Ojca, postawionych, [ale] jednak nigdy nie istniejących pretensji, swoje niezłomne potwierdzenie [dajemy].
Układ zawarto w Poczdamie 28 lutego/10 marca[8] w 1686 roku.
To, że my, stale wyżej wspomniane przyłączenie i powrót Powiatu Świebodzińskiego, przymierze i rezygnację w całości uznajemy, zostaje naszym własnoręcznym pismem, podpisem i pieczęcią potwierdzone.
Data jak wyżej.
(L.S.) [7] Fryderyk, następca Elektora Brandenburskiego
15 krajcarów z 1687 roku - awers
III. Po tym jak Rzymsko-Cesarski, również na Węgrzech i w Czechach, Królewski Majestat przypomniał Jego Elektorskiej Mości [Księciu] Brandenburgii, w związku ze zwrotem Powiatu Świebodzińskiego, który mocą wiadomego rewersu był przez niego obiecany, a Jego Elektorska Mość również ku temu swą wolę wyraziła, zostało między, przez obie strony upełnomocnionymi a niżej wymienionymi, ministrami i radcami omówione i uzgodnione, że w dniu 31 grudnia 1694/10 stycznia 1695[8] [roku], przy spełnieniu ustalonych i przez Jego Cesarski Majestat najłaskawiej aprobowanych rekompensat, wspomniany Powiat Świebodziński, w takim samym stanie jak w roku 1686, kiedy Jego św. pamięci Panu Ojcu Elektorskiej Mości był przekazany, zostanie Jego Cesarskiej Mości zwrócony, [a] stany i poddani ze swoich obowiązków zwolnieni; i w tym celu powołane będą specjalne komisje; również wszystkie w swych rękach posiadane cesje[9] i korespondencja, dotyczące tego powiatu zostaną zdane, jak również należności naliczane od zbliżającego się kwartału po św. Łucji[10] i ściągane będą na rzecz Jego Cesarskiego Majestatu. Co się tyczy uprzednio wydanych orzeczeń sądowych i udzielonych dymisji, to zachowują one moc prawną, a sprawy nie zakończone zostaną jak przedtem przed właściwym sędzią i przez kompetentny sąd rozpatrzone i wobec każdego stosowane będzie bezstronne prawo; a ponieważ Jego Elektorska Mość w następstwie tego żadnej części wymienionego Powiatu Świebodzińskiego nie będzie posiadać, to zechce, tak on jak i jego sukcesorzy, panowie bracia i kuzyni, również dotychczasowego tytułu „von Schwiebus” zrzec się i już go więcej nie używać.
W zamian za to Jego Cesarski Majestat obiecuje, że On Jego Elektorskiej Mości i jego następcom tytuł „księcia w Prusach” przez wszystkie swoje kancelarie (jednakże bez uszczerbku prawnego dla chwalebnego Niemieckiego Zakonu[11]) natychmiast nadać poleci...
Działo się i dano w Kölln nad Sprewą[5] 10/20 grudnia[8] 1694 roku.
(L.S.) [7] N. G. v. Kolovrath
(L.S.) Franz von Meinders
(L.S.) Paul von Fuchs
(L.S.) E. Danckelmann
Źródło: H. Bahr, Quellen zur brandenburgisch-preusischen Geschichte, Dritter Band, Leipzig 1920, s. 126-129; tłumaczenie Włodzimierz Zarzycki
[1] Tj. częściami składowymi
[2] Śląsk cieszył się znaczną autonomią w ramach Królestwa Czech, a jego zależność od tego państwa oparta była na zasadach lennych; władcy habsburscy jako królowie czescy i najwyżsi książęta śląscy nie mieli automatycznych praw dziedzicznych w tej prowincji
[3] Ponieważ obowiązywała zasada niepodzielności terytoriów śląskich w ramach Korony Czeskiej, cesarz nie mógł przekazać pełnych praw własności do okręgu Świebodzińskiego, a jedynie oddać ten powiat w lenno
[4] Tj. zwierzchność
[5] Kölln nad Sprewą - obecnie część Berlina
[6] Freiherr („wolny pan”) - najniższy tytuł wśród stanu panów (najwyższego szczebla w niemieckiej hierarchii szlacheckiej); związany początkowo z posiadaniem państwa (lenna) i używany równolegle z innymi tytułami (hrabia, książę); od 2 poł. XVII w. stosowany jako odpowiednik polskiego barona
[7] (L.S.) = (locus sigilli) — miejsce pieczęci w oryginale dokumentu
[8] W podwójnej datacji użyto kalendarza juliańskiego (tzw. „stary styl”) oraz gregoriańskiego (tzw. „nowy styl”); nowy kalendarz wprowadzony w 1582 r. przez papieża Grzegorza XIII, w stosunku do poprzednio obowiązującego kalendarza juliańskiego, przesuwał dotychczasową datę, dodając 10 dni; jak widać przez pewien czas stosowano i nową, i tradycyjną rachubę czasu
[9] Tj. przekazanie praw
[10] Chodzi tu o kwartał podatkowy liczony od św. Łucji (13 grudnia); ten podział kwartalny, pochodzący od nakazanych przez Kościół terminów postów, znalazł szerokie zastosowanie także w życiu świeckim
[11] Tj. Zakonu Krzyżackiego, a ściślej Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
Z dawnych kronik i dokumentów. Opracowanie Adam Gonciarz, Marek Nowacki.
|