Renowacja w strefie A /2001/02
Rynek kwitn±cej wi¶ni /2001/03
Gin±cy Ratusz /2001/05
Dziesiêæ kamienic na pocz±tek /2001/05
Kolorowe miasto /2002/02
Gabinet dla pisarza /2003/11
Ratusz siê sypie /2004/01
Cisza na starówce /2004/08
Teraz ratusz /2004/09
Kosmetyka po latach /2004/12
Niewidzialne cia³o /2005/03
Wspólnoty uradzi³y /2005/04
Przepisy dla naiwnych /2005/08
W Muzealnych murach /2000-2005/
Gin±cy Ratusz
Co dalej z ratuszem i starówk± ¶wiebodziñsk±? - odchylony od pionu budynek ratusza pêka, zlecia³ gzyms i poszerza siê rysa. Zaniedbana i brudna Starówka a¿ wo³a o porz±dki i remont. Przy piêknie odbudowanych (z zachowaniem dawnego wystroju budowlanego) gmachach banków, do której to odbudowy miasto nie do³o¿y³o grosza, brudne i popêkane domy w Rynku, przy ul. Wa³owej, przy fosie miejskiej, jedyny zachowany dom z podcieniami w Rynku, stare kamienice przy ul. l Maja, Dworskiej, Bramkowej, zdezelowane schody w stronê ul. M³yñskiej. Mo¿na wyliczaæ i wyliczaæ.
A tymczasem budujemy sobie luksusowy basen, jakby to by³o najpotrzebniejsze. Wokó³ pe³no jezior, wszêdzie blisko - a tu „ojcowie" miasta + Zarz±d + burmistrz - na si³ê chc± nas k±paæ.
Je¶li ju¿ - to mog± nas woziæ do Polkowic, ewentualnie do Leszna, które chêtnie przyjm± nowych klientów, gdy¿ borykaj± siê z szalonymi trudno¶ciami finansowymi. Czy tych milionów, „wrzuconych do wody" nie mo¿na przeznaczyæ na ratowanie gin±cych zabytków, zw³aszcza Ratusza?
Kilka s³ów danych technicznych, wynotowanych z Zeszytów Lubuskich „Miasta ¶rodkowego Nadodrza" (Historia zapisana w zabytkach) autor Stanis³aw Kowalski - Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra 1994: „...po³o¿ony w ¶rodkowej partii dawnego rynku, nieco bli¿ej pierzei po³udniowej, kubatura 11.430 m3, pow. u¿ytkowa 1.860 m2, budowla za³o¿ona na planie prostok±ta (29,6x23,3 m). Tych danych technicznych jest bardzo du¿o i nie bêdziemy ich wyliczaæ, dla nas wa¿niejsza jest historia i funkcje Ratusza. A oto one:
RATUSZ
Obecna architektura ratusza wystawia mu pó¼n±, XIX-wieczn± metrykê. O jego dawnym rodowodzie ¶wiadcz± zachowane we wnêtrzach elementy architektoniczne. W piwnicach (kawiarnia) i na parterze (muzeum) ogl±daæ mo¿emy gotyckie sklepienia gwia¼dziste (XV w.), a w dwóch pomieszczeniach wie¿y sklepienia kryszta³owe (pocz±tek XVI w.). Najstarsze, prawdopodobnie XIV-wieczne jest kolebkowe sklepienie z gurtami zachowane w piwnicy ¶rodkowego segmentu. Trzy wyodrêbnione dachy dwuspadowe nakrywaj±ce ratusz odpowiadaj± ukszta³towaniu, jakie istnia³o ju¿ od XV wieku. Stanowi ono ilustracjê stopniowego powiêkszania siedziby w³adz miejskich. Najpierw by³ to ma³y budynek, odpowiadaj±cy jednemu z trzech obecnych segmentów. Móg³ powstaæ ju¿ w XIV wieku, gdy¿ o radnych jest wzmianka z 1397 roku, a o burmistrzu z roku 1418. Na mocy zarz±dzeñ administracyjnych od 1654 roku radnymi mogli byæ tylko katolicy, natomiast od 1742 wy³±cznie ewangelicy.
Brak udokumentowania nie pozwala u¶ci¶liæ czasu ¶redniowiecznej rozbudowy ratusza.
Obecno¶æ gotyckich sklepieñ w pomieszczeniach ca³ego obiektu wskazuje, ¿e dzisiejsze rozmiary posiada³ ju¿ przed po¿arem w 1541 roku. Przy odbudowie po tym zniszczeniu zachowane zosta³y gotyckie szczyty schodkowe. Gotycki ratusz mia³ zapewne wie¿ê stra¿nicz±. Teraz dobudowano druga, zegarow±, a obie zwieñczono renesansowym krenela¿em. W czasie wojny trzydziestoletniej - podobnie jak ca³e miasto - podupad³ tak¿e ratusz. Przy odbudowie obie wie¿e po³±czone zosta³y gór± drewnianym pomostem. Zarysowane wcze¶niej mury pó³nocnej wie¿y w XIX wieku zaczê³y gro¼nie pêkaæ. Z obawy przed katastrof± w 1827 roku zosta³a rozebrana. Wtedy te¿ ukszta³towano zachodni± elewacjê z neorenesansowymi szczytami. Dalsze przeobra¿enia architektury zewnêtrznej, które przyoblek³y ratusz w istniej±c± do dzi¶ neorenesansow± szatê, mia³y miejsce w 1859 roku. Wgl±d w starsze warstwy wielowiekowej budowli umo¿liwiaj± dostêpne pomieszczenia. W muzeum, bibliotece i kawiarni, gdzie przetrwa³y gotyckie sklepienia, mo¿emy podziwiaæ dzie³o ¶redniowiecznych muratorów, ich techniczny kunszt, a tak¿e estetyczne wyczucie i wra¿liwo¶æ na piêkno.
WARUNKI GRUNTOWE l FUNDAMENTY
Obiekt nie posiada ³aw fundamentowych we wspó³czesnym rozumieniu. Mury piwniczne schodz± dalej w grunt i s± jednocze¶nie fundamentem. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e przed adaptacj± pomieszczeñ piwnicznych na kawiarniê (w latach 1967-1970) dokonano obni¿enia poziomu posadzki o oko³o 80 cm. Nie istniej± ¿adne dokumenty informuj±ce szerzej o wykonanych pracach. Nie stwierdzono, aby powy¿sze roboty wp³ynê³y niekorzystnie na stan murów piwnicznych i sklepieñ, chocia¿ od tego czasu up³ynê³o oko³o 30 lat. W roku 1986 w ramach badañ geologicznych wykonano odkrywki fundamentów ratusza. Wynika z nich, ¿e posadowienie murów zewnêtrznych znajduje siê 60-80 cm poni¿ej posadzki piwnic. Wed³ug danych z dnia 25.11.1986 r. nie stwierdzono wody gruntowej do poziomu 3,10 m p.p.t. Z badañ geologicznych przeprowadzonych w listopadzie 1996 r. wynika, ¿e s±czenie wody gruntowej wyst±pi³o na rzêdnej 2,5—4,5 m p.p.t. Lustro wody stabilizuje siê na wysoko¶ci 3,4-3,55 m p.p.t. (posadowienie fundamentów 3,10 m p.p.t.). Z analizy powy¿szych danych wynika, ¿e obiekt posadowiony jest powy¿ej zalegania wód gruntowych. S±czenia wód gruntowych pojawiaj± siê na poziomie obni¿onej posadzki piwnicy (2,5 m p.p.t.) ale stabilizuje siê metr ni¿ej. Maj± wiêc swoje ustabilizowane miejsca sp³ywu w g³±b gruntu. W tej sytuacji jakakolwiek ingerencja w grunt przy murach fundamentowych mo¿e spowodowaæ sprowadzenie wód przes±czaj±cych bezpo¶rednio pod fundamenty. Nie mo¿na wykluczyæ (co sugeruj± badania) niewielkiego podtapiania obiektu nieszczeln± instalacj± kanalizacyjn±. Nale¿y przyj±æ zasadê, ¿e wszelkie prace ziemne przeprowadzane w obrêbie rynku nale¿y przeprowadzaæ rêcznie, zwracaj±c uwagê na istniej±ce instalacje. szczególnie te, których pochodzenie i przeznaczenie trudno ustaliæ.
FUNKCJE
Pierwotnie siedziba w³adz miejskich (burmistrz, rada) tzw. kuria senioralna; czê¶æ pomieszczeñ do dzi¶ zachowa³a taki charakter. Parter budynku (sieñ) pe³ni³ równie¿ funkcjê hali targowej i by³ miejscem, gdzie przechowywano wagê miejsk± i wagê do we³ny (dowód pozycji, bujnie rozwijaj±cego siê od XV w. w mie¶cie sukiennictwa). W piwnicach, po przebudowie z roku ok. 1550, znajdowa³a siê winiarnia miejska, w³a¶ciciel winiarni by³ równocze¶nie zaprzysiê¿onym mistrzem wagowym. Wagê we³nian± zlikwidowano w latach 1728/30, w zwi±zku z wybudowaniem nowego, specjalnie do tego celu budynku. Jedna z wie¿ (stra¿nicza) pe³ni³a funkcje obserwacyjne na wypadek po¿aru lub innego niebezpieczeñstwa, druga by³a wie¿± zegarow± (zegar z oryginalnym mechanizmem); ju¿ od XVIII w. tak¿e siedziba apteki, rady miejskiej (do roku 1905), a od roku 1922 - kawiarni miejskiej. Od koñca XIX w. górny poziom wie¿y pe³ni³ funkcjê wie¿y widokowej.
Po I wojnie ¶wiatowej wiêkszo¶æ pomieszczeñ na I piêtrze to biura magistratu, natomiast na parterze znajdowa³y siê: kasa oszczêdno¶ciowa (do 1937 r.), biuro podatkowe, posterunek policji i mieszkanie dozorcy; w piwnicach - winiarnia i, w okresie II wojny ¶wiatowej - schron.
Po roku 1945 siedziba administracji lokalnej, biblioteki miejskiej, urzêdu stanu cywilnego i, od pocz±tku lat 70, muzeum regionalnego, a w piwnicach - kawiarnia „Gotycka". Po reformie samorz±dowej (1990 r.) tak¿e siedziba rady miejskiej.
HISTORIA
Pocz±tkowo, prawdopodobnie, drewniany: zbudowany zapewne w XIV w. (niepewny przywilej ks. Henryka VIII z roku 1395) lub na prze³omie XIV i XV w. - symbol ukszta³towanego samorz±du miejskiego. Pierwotnie - gotycki, murowany, dwutraktowy (trakt pionowy i ¶rodkowy), nakryty sklepieniami kolebkowymi z kamieni ³upanych w piwnicach i, prawdopodobnie, w partiach wy¿szych. Po po¿arze z roku 1541 (12.05) odbudowany w stylu renesansowym, w znacznym stopniu ceglany. Dodano wówczas trzeci trakt - po³udniowy i, od strony zachodniej, dostawiono dwie, wysmuk³e wie¿e - stra¿nicz± i zegarow±, pierwotnie okr±g³e lub o¶mioboczne, po³±czone gór± drewnianym pomostem. Ju¿ wówczas dwukondygnacyjne wnêtrze, w oparciu o konstrukcje gotyck±, przebudowano w stylu renesansu germañskiego (ok. 1550. jak wspominaj± dawni kronikarze miasta - przy udziale mistrza budowlanego z Italii, sprowadzonego z polecenia cesarza Ferdynanda I). Wyposa¿ono pewn± cze¶æ sal w piêkne, wzorowane na pó¼nym gotyku, ceglane sklepienia gwia¼dziste. W XVII w. po wojnie 30-letniej stan budowli bardzo podupad³, nastêpnie - czê¶ciowo go przebudowano, a od strony pó³nocnej dostawiono do budynku 16 sklepów rze¼nickich i straganów konstrukcji szachulcowej, krytych dachówk± (pó³. XVII w.). Kolejne, znaczne przebudowy w XIX w., w roku 1827 ze wzglêdu na bardzo z³y stan, rozebrano wie¿ê pó³nocn±, jednocze¶nie przebudowuj±c szczyt zachodni (trójk±t naczó³kowy i pionowe pilastry), nastêpnie - do wysoko¶ci trzeciej kondygnacji, obudowano wie¿ê po³udniow±, nadaj±c jej kszta³t prostok±tny, zmodernizowano tak¿e elewacjê wschodni±.
Od roku 1859 trwa³y dalsze prace modernizacyjne strony zewnêtrznej, naro¿a i elewacjê zachodni± ozdobiono g³êbokim boniowaniem, wie¿a uzyska³a neogotycki wystrój, dziêki krenela¿owym ko³nierzom obu, nowych czê¶ci szczytowych, wyburzono tak¿e szachulcowe sklepy rze¼nickie od strony pó³nocnej (1854 r.).
Prawdopodobnie równie¿ wówczas dostawiono do naro¿nika po³udniowo-wschodniego kwadratow± przyporê. Po I wojnie ¶wiatowej znacznie przebudowano wnêtrze, adaptuj±c je na cele administracyjno-biurowe, za³o¿ono wówczas ogrzewanie wodne, zlikwidowano czê¶æ zabytkowych sklepieñ w czê¶ci po³udniowo-wschodniej, po³o¿ono parkiety, urz±dzono salê posiedzeñ z sufitem kasetonowym, zamontowano zegar elektryczny, maszt flagowy i syrenê elektryczn± na wie¿y.
Po po¿arze w roku 1936/37 ponownie przebudowano wnêtrze (hali), a obiekt zosta³ wpisany do rejestru zabytków, w roku 1958 odnowiony, przy okazji remontu wnêtrza, elewacje, nastêpnie w latach 1967/70 odrestaurowano piwnice i odnowiono czê¶æ wnêtrz. Ostatnio w roku 1992 zrekonstruowano sklepienie krzy¿owo-¿ebrowe w jednej z sal parteru (trakt po³udniowy) i zabezpieczono dach.
¦wiebodziñska Gazeta Powiatowa
Wydanie 5 [113] maj 2001 r.
Redakcja ¦GP