Schwiebus.pl - ÂŚwiebodzin na starych kartach pocztowych - Die Ansichtskarten mit altem Schwiebus - ÂŚwiebodzin - historia miasta i regionu

Home > Gazeta.pl

2005-08-08 12:50

Temat postu: Hiroszima i Stalin

ciachu

forum admin
postów: 823

http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34591,2857470.html

Andrzej Lubowski* 05-08-2005 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 20:59

Strach przed sowieckÂą okupacjÂą przesÂądziÂł o kapitulacji Japonii w 1945 r. w stopniu zapewne nie mniejszym niÂż amerykaĂąska bomba atomowa

ZbliÂżajÂąca siĂŞ 60. rocznica zrzucenia bomby atomowej na HiroszimĂŞ i Nagasaki podsyca w USA debatĂŞ na temat politycznego, strategiczno-militarnego i moralnego wymiaru tej decyzji. Jej krytykom z pobudek moralnych najczĂŞÂściej przeciwstawia siĂŞ argument, Âże demonstracja nowej, przeraÂżajÂąco niszczycielskiej broni przyspieszyÂła kapitulacjĂŞ Japonii i w ten sposĂłb ocaliÂła Âżycie tysiĂŞcy AmerykanĂłw i JapoĂączykĂłw.

To mit - powiada Tsuyoshi Hasegawa, profesor historii i dyrektor Centrum BadaĂą nad ZimnÂą WojnÂą Uniwersytetu Kalifornia w Santa Barbara. AnalizujÂąc archiwa amerykaĂąskie, japoĂąskie i sowieckie, autor dowodzi, Âże to nie bomba atomowa, ale strach przed Stalinem i okupacjÂą przez ArmiĂŞ CzerwonÂą skÂłoniÂły ostatecznie JaponiĂŞ do kapitulacji. Niedawno nakÂładem Harvardu ukazaÂła siĂŞ ksiÂąÂżka Hasegawy "Racing the Enemy. Stalin, Truman, and the Surrender of Japan" ("ÂŚcigajÂąc siĂŞ z wrogiem. Stalin, Truman i kapitulacja Japonii"). PoniÂższy artykuÂł oparty jest na tej ksiÂąÂżce.

Rok 1945. Berlin od tygodni patrolujÂą ÂżoÂłnierze armii sprzymierzonych, uczestnicy konferencji poczdamskiej rozjechali siĂŞ do domĂłw, a w II wojnie Âświatowej ciÂągle ginÂą ludzie. Ostatnia bezsensowna bitwa tej wojny miaÂła miejsce 18 sierpnia. Bezsensowna - gdyÂż losy wojny od dawna byÂły przesÂądzone. W walce o Shimushu na Wyspach Kurylskich zginĂŞÂło wedÂług danych sowieckich 1018 JapoĂączykĂłw i 1567 ÂżoÂłnierzy Stalina. Generalissimus - powiada Hasegawa - potrzebowaÂł krwi ÂżoÂłnierzy sowieckich na Kurylach, by uprawomocniĂŚ swe roszczenia terytorialne.

Pakt o neutralnoÂści

JapoĂąscy dowĂłdcy mieli ÂświeÂżo w pamiĂŞci krĂłtkÂą wojnĂŞ sowiecko-japoĂąskÂą latem 1939 r., kiedy to armia gen. Georgija ÂŻukowa w konflikcie o terytorium wzdÂłuÂż granicy mongolsko-mandÂżurskiej zadaÂła im ogromne straty. W niespeÂłna dwa tygodnie z 60 tys. japoĂąskich ÂżoÂłnierzy zginĂŞÂło prawie 45 tys. ÂŻukow przyznaÂł siĂŞ do 9 tys. zabitych po swojej stronie; w rzeczywistoÂści byÂło ich ponoĂŚ dwa razy wiĂŞcej.

13 kwietnia 1941 r. Stalin podejmuje na Kremlu japoĂąskiego ministra spraw zagranicznych Yosuke MatsuokĂŞ. Tego dnia w Moskwie podpisano pakt o neutralnoÂści miĂŞdzy obu krajami. NastĂŞpnego dnia, wychodzÂąc poza ramy protokĂłÂłu, Stalin pojawiÂł siĂŞ na Dworcu JarosÂławskim, by poÂżegnaĂŚ szefa japoĂąskiej dyplomacji. ObjÂąÂł go i ucaÂłowaÂł. Nie zabrakÂło przy tym ÂświadkĂłw, w tym ambasadora Niemiec. MajÂąc na uwadze tradycyjnie burzliwe stosunki z JaponiÂą i perspektywĂŞ konfliktu w Hitlerem, Stalin za wszelkÂą cenĂŞ chciaÂł uniknÂąĂŚ wojny na dwa fronty.

W czasie kwietniowej wizyty w Europie Matsuoka odwiedziÂł takÂże Berlin i Rzym. PielĂŞgnowaÂł w swej gÂłowie plan antyzachodniego aliansu Japonia - Niemcy - WÂłochy - ZwiÂązek Sowiecki. Pakt o neutralnoÂści zapowiadaÂł "pokojowe i przyjacielskie stosunki", jak rĂłwnieÂż zachowanie neutralnoÂści w sytuacji, gdyby jeden z krajĂłw zostaÂł zaatakowany przez stronĂŞ trzeciÂą.

Ale gdy w niespeÂłna dwa miesiÂące po ratyfikacji paktu Hitler rozpoczÂąÂł wojnĂŞ ze Stalinem, Matsuoka przeistoczyÂł siĂŞ w gorÂącego zwolennika wojny z ZSRR. DowĂłdcy armii japoĂąskiej byli jednak wstrzemiĂŞÂźliwi, zalecali cierpliwoÂśĂŚ. Na wszelki wypadek pod pretekstem specjalnych manewrĂłw niemal podwoili (do 700 tys. ÂżoÂłnierzy) siÂły na granicy w MandÂżurii.

Kreml z niepokojem obserwowaÂł zachowanie Japonii, zwÂłaszcza po tym, jak Matsuoka daÂł do zrozumienia sowieckiemu ambasadorowi w Tokio, Âże zobowiÂązania Japonii wynikajÂące z paktu z Berlinem i Rzymem majÂą priorytet w stosunku do paktu o neutralnoÂści z MoskwÂą. Wymachiwanie szabelkÂą przez szefa dyplomacji nie przypadÂło do gustu premierowi Japonii i nowy minister spraw zagranicznych zapewniÂł wkrĂłtce ambasadora sowieckiego, Âże Tokio bĂŞdzie honorowaĂŚ traktat o neutralnoÂści. Richard Sorge - agent Moskwy ulokowany w ambasadzie niemieckiej w Tokio - ostrzegaÂł jednak, Âże Japonia moÂże rozpoczÂąĂŚ wojnĂŞ znienacka. W tej sytuacji Stalin powstrzymywaÂł siĂŞ od wycofania wojsk z Dalekiego Wschodu, choĂŚ bardzo ich potrzebowaÂł na froncie niemieckim.

Niemcy naciskali JapoĂączykĂłw, aby uderzyli na ZwiÂązek Sowiecki. Ale na kilka dni przed atakiem na Pearl Harbor Hiroshi Oshima, ambasador japoĂąski w Berlinie, powiadomiÂł Hitlera i Ribbentropa, Âże Japonia tego nie uczyni.

8 grudnia 1941 r., w dzieĂą po Pearl Harbor, prezydent Franklin D. Roosevelt i sekretarz stanu USA Cordell Hull za poÂśrednictwem sowieckiego ambasadora w Waszyngtonie Maksyma Litwinowa zwrĂłcili siĂŞ do Moskwy o przystÂąpienie do wojny z JaponiÂą. OdpowiedÂź brzmiaÂła: nie moÂżemy tego zrobiĂŚ, gdyÂż walczymy z Niemcami, a po wtĂłre obliguje nas traktat o neutralnoÂści z JaponiÂą. Nie oznaczaÂło to, Âże Stalin nie miaÂł ochoty na wojnĂŞ z JaponiÂą. Zaledwie dziesiĂŞĂŚ dni pĂłÂźniej zapewniÂł szefa dyplomacji brytyjskiej Anthony'ego Edena, Âże ostatecznie przystÂąpi do wojny z JaponiÂą i Âże przerzucenie wojsk z Europy na Daleki WschĂłd zajmie mu cztery miesiÂące.

Aby prowadziĂŚ wojnĂŞ z USA, Japonia potrzebowaÂła neutralnoÂści Moskwy. By mĂłc skoncentrowaĂŚ siĂŞ na wojnie z Hitlerem, Stalinowi potrzebna byÂła neutralnoÂśĂŚ Tokio. Podczas gdy ZSRR walczyÂł z Niemcami, sojusznikiem Japonii, Japonia walczyÂła ze Stanami Zjednoczonymi, sojusznikiem Moskwy w wojnie z Niemcami. To pozwoliÂło Moskwie i Tokio zachowaĂŚ neutralnoÂśĂŚ aÂż do 1945 r. z powodĂłw czysto pragmatycznych.

Apetyt Stalina

W miarĂŞ jak szale wojny zaczĂŞÂły siĂŞ przechylaĂŚ na niekorzyÂśĂŚ Niemiec i Japonii, znaczenie neutralnoÂści Stalina dla Tokio rosÂło. Aby jÂą utrzymaĂŚ, Japonia gotowa byÂło przyznaĂŚ ZSRR rĂłÂżne koncesje, takie jak oddanie zÂłĂłÂż ropy i wĂŞgla na pĂłÂłnocnym Sachalinie.

W paÂździerniku 1943 r. na konferencji ministrĂłw spraw zagranicznych wielkiej trĂłjki w Moskwie gÂłĂłwnym tematem byÂło otwarcie drugiego frontu w Europie. Ale gdy nowy ambasador USA Averell Harriman wzniĂłsÂł toast za dni, kiedy Rosjanie i Amerykanie bĂŞdÂą razem walczyĂŚ z JapoĂączykami, MoÂłotow odpowiedziaÂł: "przyjdzie na to czas". MiesiÂąc pĂłÂźniej Roosevelt i Churchill zgodzili siĂŞ w Teheranie na stworzenie w maju 1944 r. drugiego frontu w Europie. W zamian za to Stalin zadeklarowaÂł, Âże po zwyciĂŞstwie nad Niemcami przystÂąpi do wojny z JaponiÂą.

W styczniu 1944 r. Roosevelt na posiedzeniu Rady Wojennej Pacyfiku poinformowaÂł, Âże uzgodniÂł ze Stalinem oddanie Chinom MandÂżurii, Tajwanu i PeskadorĂłw (archipelag 64 maÂłych wysepek na zachĂłd od Tajwanu), a Moskwie - poÂłudniowego Sachalina i Wysp Kurylskich.

W tym samym czasie Iwan Majski, sowiecki wiceminister spraw zagranicznych, w memorandum dla swego szefa WiaczesÂława MoÂłotowa twierdziÂł, Âże Moskwa nie powinna przystĂŞpowaĂŚ do wojny z JaponiÂą, lecz pozwoliĂŚ Ameryce i Anglii wykrwawiĂŚ siĂŞ w zmaganiach na Pacyfiku. To pozwoli ZSRR zajÂąĂŚ poÂłudniowy Sachalin i Kuryle "bez jednego strzaÂłu na Dalekim Wschodzie".

PĂłÂł roku pĂłÂźniej, w lipcu 1944 r., ambasador sowiecki w Tokio Jakub Malik przygotowaÂł obszerny raport na temat stosunkĂłw z JaponiÂą. PrzedstawiaÂł w nim rosnÂącÂą zaleÂżnoÂśĂŚ Japonii od Moskwy i twierdziÂł, Âże w miarĂŞ pogarszania siĂŞ sytuacji na Pacyfiku kraj ten skÂłonny bĂŞdzie do coraz wiĂŞkszych ustĂŞpstw w zamian za neutralnoÂśĂŚ.

Latem Stalin odwoÂłaÂł w tajemnicy z frontu biaÂłoruskiego marszaÂłka Aleksandra Wasilewskiego, ktĂłremu zamierzaÂł powierzyĂŚ dowĂłdztwo frontu Dalekiego Wschodu i zleciĂŚ nadzĂłr nad przygotowaniami do wojny z JaponiÂą. We wrzeÂśniu w najwyÂższej tajemnicy zleciÂł sztabowi generalnemu przygotowanie planĂłw wojennych.

Tymczasem wÂładze Japonii zabiegaÂły o zacieÂśnienie stosunkĂłw z MoskwÂą. WysuwaÂły plany mediacji miĂŞdzy Berlinem a MoskwÂą i przedstawiaÂły dÂługÂą listĂŞ koncesji, na ktĂłre Tokio gotowe byÂło pĂłjÂśĂŚ. Ta lista nie zaspokajaÂła jednak rosnÂącego apetytu Stalina. W kwestiach terytorialnych rzÂąd japoĂąski uwaÂżaÂł, Âże decydowaĂŚ powinny wzglĂŞdy historyczne. Stalina natomiast interesowaÂła nie historia, lecz "wymogi bezpieczeĂąstwa ZwiÂązku Sowieckiego".

Targi z Rooseveltem

Podczas gdy Tokio prĂłbowaÂło flirtowaĂŚ z MoskwÂą, Stalin targowaÂł siĂŞ z Rooseveltem o cenĂŞ przystÂąpienia do wojny z JaponiÂą. 6 listopada w przemĂłwieniu z okazji rocznicy rewolucji paÂździernikowej po raz pierwszy nazwaÂł JaponiĂŞ agresorem i porĂłwnaÂł atak na Pearl Harbor do hitlerowskiej napaÂści na ZSRR.

W lutym 1945 r. na szczycie w JaÂłcie wielka trĂłjka uzgodniÂła, Âże "w dwa do trzech miesiĂŞcy" po kapitulacji Niemiec "ZwiÂązek Sowiecki przystÂąpi do wojny z JaponiÂą po stronie aliantĂłw" - po czym nastÂąpiÂła dÂługa lista ÂżÂądaĂą stawianych przez MoskwĂŞ. Jak pĂłÂźniej wspominaÂł Andriej Gromyko, Ăłwczesny sowiecki ambasador w Waszyngtonie, Roosevelt w 15 minut zaakceptowaÂł te ÂżÂądania. PoniewaÂż obejmowaÂły one rĂłwnieÂż kwestiĂŞ dostĂŞpu do portĂłw na terenie Chin (Dailan), porozumienie wymagaÂło akceptacji Czang Kaj-szeka. W tej sytuacji Moskwa wyraziÂła gotowoÂśĂŚ zawarcia paktu przyjaÂźni z rzÂądem chiĂąskim.

W tym czasie ksiÂąÂżĂŞ Fumimaro Konoe, dwukrotny premier Japonii, w memorandum dla cesarza Hirohito przestrzegaÂł przed sowieckÂą ingerencjÂą w wewnĂŞtrzne sprawy Japonii i groÂźbÂą komunistycznej rewolucji w obliczu niechybnej klĂŞski. RekomendowaÂł natychmiastowe negocjacje z USA i WielkÂą BrytaniÂą jako jedyny sposĂłb na ocalenie systemu kokutai, absolutnej wÂładzy cesarza - politycznej, kulturowej i religijnej. ZwaÂżywszy na gÂłĂŞbokie podziaÂły wÂśrĂłd japoĂąskich elit politycznych i rolĂŞ wojska, podjĂŞcie negocjacji pokojowych wymagaÂłoby bezpoÂśredniej interwencji cesarza.

Gen. Douglas MacArthur, dowĂłdca siÂł sprzymierzonych Dalekiego Wschodu, twierdziÂł, Âże wojska amerykaĂąskie powinny poczekaĂŚ z inwazjÂą na JaponiĂŞ do czasu, gdy Stalin zaatakuje MandÂżuriĂŞ. ZdawaÂł sobie sprawĂŞ z apetytu Moskwy na caÂłÂą MandÂżuriĂŞ, KoreĂŞ i czĂŞÂśĂŚ pĂłÂłnocnych Chin. UwaÂżaÂł, Âże Moskwa nieuchronnie zajmie te tereny, chciaÂł jednak, by "Rosja zapÂłaciÂła za to kosztownÂą inwazjÂą na MandÂżuriĂŞ, i to jak najszybciej po pokonaniu Niemiec".

1 kwietnia 1945 r. Amerykanie wylÂądowali na Okinawie. 5 kwietnia MoÂłotow poinformowaÂł ambasadora Japonii w Moskwie Naotake Sato, Âże ZSRR nie zamierza odnowiĂŚ paktu o neutralnoÂści, ktĂłrego waÂżnoÂśĂŚ wygasaÂła w kwietniu 1946 r., i Âże rzÂąd sowiecki w obliczu nowej sytuacji zamierza wypowiedzieĂŚ ten pakt. Ambasador prosiÂł o wyjaÂśnienie. PoniewaÂż jednostronne wypowiedzenie paktu mogÂło sprowokowaĂŚ japoĂąskÂą akcjĂŞ wojskowÂą, a Moskwa nie byÂła jeszcze na niÂą gotowa, MoÂłotow kluczyÂł, prĂłbujÂąc z jednej strony sprawiĂŚ wraÂżenie, Âże jego rzÂąd bĂŞdzie honorowaÂł ustalenia traktatu, z drugiej zaÂś daĂŚ do zrozumienia aliantom zachodnim, Âże Stalin jest gotĂłw honorowaĂŚ ustalenia jaÂłtaĂąskie.

Stalin miaÂł powody, by wierzyĂŚ, Âże atak JapoĂączykĂłw jest maÂło prawdopodobny, ale na wszelki wypadek w koĂącu marca postawiÂł swe wojska na Dalekim Wschodzie w stan podwyÂższonej gotowoÂści i wzmocniÂł obronĂŞ gÂłĂłwnych miast, zwÂłaszcza WÂładywostoku i Chabarowska.

Kapitulacja warunkowa?

12 kwietnia umarÂł Roosevelt. Cztery dni pĂłÂźniej nowy prezydent Harry Truman w przemĂłwieniu do obu izb Kongresu oÂświadczyÂł, Âże Ameryka ÂżÂąda od Japonii bezwarunkowej kapitulacji. Co oznaczaÂła bezwarunkowa kapitulacja, a zwÂłaszcza jakie pociÂągaÂła za sobÂą konsekwencje dla pozycji cesarza w Japonii? Kwestia ta bĂŞdzie przez najbliÂższe tygodnie zaprzÂątaĂŚ gÂłĂłwne oÂśrodki wÂładzy w Tokio i Waszyngtonie. Amerykanie zdawali sobie bowiem sprawĂŞ, Âże stawianie Japonii upokarzajÂących warunkĂłw umocni ich determinacjĂŞ, przedÂłuÂży wojnĂŞ i zwiĂŞkszy liczbĂŞ ofiar.

Tymczasem Moskwa kontynuowaÂła kampaniĂŞ dezinformacji wobec coraz bardziej zdesperowanego rzÂądu japoĂąskiego. 20 kwietnia podczas spotkania z ambasadorem Malikiem minister spraw zagranicznych Japonii Shigenoru Togo wyraziÂł ubolewanie, Âże Stalin nie przedÂłuÂży paktu o neutralnoÂści, a zarazem radoÂśĂŚ, Âże pozostanie on w mocy jeszcze przez rok. ZaprosiÂł nawet MoÂłotowa na krĂłtkÂą wizytĂŞ w Japonii w drodze do San Francisco (na konferencjĂŞ powoÂłujÂącÂą do Âżycia ONZ). Malik odpowiedziaÂł, Âże jego szef zapewne poleci przez Atlantyk, choĂŚ wiedziaÂł, Âże taka trasa nie ma sensu.

Wprawdzie japoĂąski wywiad wojskowy przekazywaÂł raporty na temat koncentracji jednostek Armii Czerwonej na Dalekim Wschodzie, ale sztab generalny nie byÂł jednomyÂślny w ocenie intencji Moskwy. Ci dowĂłdcy, ktĂłrzy opowiadali siĂŞ za kontynuacjÂą wojny na Pacyfiku, uwaÂżali neutralnoÂśĂŚ Moskwy za warunek na tyle waÂżny, Âże byli skÂłonni do daleko idÂących koncesji.

WiosnÂą 1945 roku wÂśrĂłd strategĂłw amerykaĂąskich zaczĂŞÂły dojrzewaĂŚ wÂątpliwoÂści, czy uczestnictwo ZSRR w wojnie na Pacyfiku jest konieczne i warte pÂłaconej ceny. W kwietniu Amerykanie zrezygnowali z projektu stworzenia w okolicach Komsomolska baz dla swych bombowcĂłw strategicznych.

Gra na zwÂłokĂŞ

25 kwietnia Truman dostaÂł do rĂŞki waÂżnÂą kartĂŞ w rozgrywce o kapitulacjĂŞ Japonii - raport na temat projektu Manhattan, czyli prac nad wyprodukowaniem bomby atomowej. 3 maja, po samobĂłjstwie Hitlera, nowy premier Japonii Kantaro Suzuki zaapelowaÂł do narodu o kontynuacjĂŞ walki w duchu pilotĂłw kamikaze. WpÂływowi politycy japoĂąscy - wierzÂąc, Âże Moskwa woli raczej wywieraĂŚ presjĂŞ dyplomatycznÂą na Tokio, niÂż podjÂąĂŚ wojnĂŞ - mieli nadziejĂŞ na wykorzystanie w negocjacjach pokojowych coraz bardziej wyraÂźnego konfliktu miĂŞdzy USA i AngliÂą a ZSRR w kwestii Polski i powojennych Niemiec. DowĂłdcy armii zabiegali o neutralnoÂśĂŚ Moskwy, a dowĂłdcy floty wojennej snuli nawet nierealistyczne plany wymiany japoĂąskich okrĂŞtĂłw na sowieckÂą ropĂŞ i samoloty.

Wprawdzie USA nie byÂły jeszcze gotowe do uÂżycia bomby atomowej, ale

12-13 maja przedstawiono pierwszÂą listĂŞ celĂłw dla nowej broni. Na czele listy znalazÂły siĂŞ Kioto, Hiroszima, Jokohama i Kokura. Sekretarz obrony Henry Stimson byÂł przeciwny zrzucaniu bomby na Kioto, uwaÂżajÂąc, Âże zniszczenie starej stolicy Japonii spotĂŞguje sentymenty antyamerykaĂąskie. NapotkaÂł opozycjĂŞ w tej sprawie i dopiero po interwencji Trumana skreÂślono Kioto z listy celĂłw.

W koĂącu maja 1945 r. specjalny wysÂłannik Trumana Harry Hopkins zapytaÂł Stalina, kiedy ZSRR rozpocznie wojnĂŞ z JaponiÂą. Stalin miaÂł odpowiedzieĂŚ, Âże przygotowania powinny siĂŞ zakoĂączyĂŚ 8 sierpnia. DokÂładnÂą datĂŞ uzaleÂżniÂł od pogody, a takÂże od akceptacji porozumieĂą jaÂłtaĂąskich przez ChiĂączykĂłw. Zapytany, czy preferuje kapitulacjĂŞ warunkowÂą, czy bezwarunkowÂą, na jakÂą Tokio zapewne siĂŞ nie zgodzi, Stalin wybraÂł bezwarunkowÂą, poniewaÂż oznaczaÂła ona przedÂłuÂżenie wojny, a w konsekwencji wiĂŞksze zniszczenie Japonii. Gdy chodzi o cesarza, Stalin uznaÂł wprawdzie Hirohito za marionetkĂŞ, ale doradzaÂł caÂłkowitÂą eliminacjĂŞ instytucji cesarza w obawie, by w przyszÂłoÂści na tronie nie zasiadÂł ktoÂś bardziej energiczny i nie narobiÂł kÂłopotĂłw.

Stalin byÂł zainteresowany totalnym zniszczeniem japoĂąskiego potencjaÂłu militarnego. Ale jeszcze bardziej zaleÂżaÂło mu na tym, by przedÂłuÂżyĂŚ wojnĂŞ. Po gÂłowie krÂąÂżyÂła mu myÂśl o udziale ZSRR w okupacji Japonii. ObawiaÂł siĂŞ, Âże w chwili, gdy Amerykanie dojdÂą do wniosku, Âże sowiecka pomoc nie jest im potrzebna, przestanÂą respektowaĂŚ ustalenia z JaÂłty.

W czerwcu wÂładze Japonii zdecydowaÂły siĂŞ wykorzystaĂŚ MoskwĂŞ w charakterze mediatora w wojnie z USA. ByÂły premier Koki Hirota rozpoczÂąÂł seriĂŞ rozmĂłw w tej materii z ambasadorem Malikiem. Instrukcje MoÂłotowa dla Malika byÂły proste: graj na zwÂłokĂŞ. Im bliÂżej byÂło konferencji w Poczdamie, tym bardziej Malik byÂł zajĂŞty i nieosiÂągalny dla Hiroty.

26-27 czerwca na wspĂłlnym posiedzeniu biura politycznego sowieckiej partii komunistycznej, rzÂądu i dowĂłdztwa siÂł zbrojnych przedstawiono decyzjĂŞ o rozpoczĂŞciu ataku na JaponiĂŞ w sierpniu. Podstawowym celem operacji byÂło zajĂŞcie terenĂłw obiecanych Sowietom w JaÂłcie (MandÂżuria, poÂłudniowy Sachalin i Wyspy Kurylskie). OkupacjĂŞ Korei PĂłÂłnocnej uznano za warunek konieczny, by odciÂąĂŚ siÂłom japoĂąskim drogĂŞ odwrotu. Podzielone byÂły opinie w sprawie Hokkaido. MarszaÂłek KiryÂł Mierieckow proponowaÂł okupacjĂŞ wyspy. PoparÂł go Nikita Chruszczow, ale MoÂłotow i ÂŻukow uznali operacjĂŞ za zbyt ryzykownÂą. ÂŻukow obawiaÂł siĂŞ, Âże moÂże to sprowokowaĂŚ kontrakcjĂŞ AmerykanĂłw, MoÂłotow natomiast uwaÂżaÂł, Âże alianci zachodni uznajÂą zajĂŞcie Hokkaido za powaÂżne pogwaÂłcenie JaÂłty. Stalin spytaÂł ÂŻukowa, ilu dodatkowych dywizji potrzebuje, by zdobyĂŚ wyspĂŞ. OdpowiedÂź brzmiaÂła: czterech. Stalin milczaÂł. Kwestia Hokkaido pozostaÂła w zawieszeniu.

Bomba zmienia kalkulacje

2 lipca, piĂŞĂŚ dni przed wyjazdem Trumana do Poczdamu, sekretarz obrony Stimson przedstawiÂł mu projekt ultimatum wobec Japonii. Sowieci mieli byĂŚ jednym z sygnatariuszy tego dokumentu. Nie wykluczaÂł on utrzymania monarchii konstytucyjnej, jeÂśli taka bĂŞdzie wola narodu. Zachowany zostaÂł termin "kapitulacja bezwarunkowa", ale projekt mĂłwiÂł o "bezwarunkowej kapitulacji wszystkich japoĂąskich siÂł zbrojnych", co wydawaÂło siĂŞ Âłagodniejsze niÂż "bezwarunkowa kapitulacja" kraju.

Z umizgĂłw czynionych przez JapoĂączykĂłw w Moskwie wynikaÂło jasno, Âże Tokio jest bliskie kapitulacji, a kwestiÂą spornÂą sÂą tylko jej warunki. Stalina drĂŞczyÂły wiĂŞc obawy, Âże wojna na Pacyfiku skoĂączy siĂŞ, zanim Armia Czerwona wkroczy do MandÂżurii. Dlatego gdy tylko zjawiÂł siĂŞ w Poczdamie, zatelefonowaÂł do marszaÂłka Wasilewskiego i nagabywaÂł go, by przyÂśpieszyÂł o dziesiĂŞĂŚ dni atak planowany poczÂątkowo miĂŞdzy 20 a 25 sierpnia. W odpowiedzi usÂłyszaÂł, Âże zmiana terminu ataku ze wzglĂŞdĂłw logistycznych nie jest moÂżliwa. Drugi kÂłopot wiÂązaÂł siĂŞ z tym, Âże w JaÂłcie Stalin obiecaÂł podpisaĂŚ traktat z Chinami. W Moskwie trwaÂły intensywne negocjacje z chiĂąskim ministrem spraw zagranicznych T.V. Soongiem, ale traktat wciÂąÂż nie byÂł podpisany.

Dla USA nie ulegaÂło wÂątpliwoÂści, Âże przystÂąpienie Moskwy do wojny przyÂśpieszy kapitulacjĂŞ Japonii, jednak politycy w Waszyngtonie obawiali siĂŞ konsekwencji sowieckiego uczestnictwa w wojnie. Dlatego poszukiwali sposobĂłw, by doprowadziĂŚ do kapitulacji, zanim Moskwa przystÂąpi do wojny.

Gdy 18 lipca Truman odwiedziÂł Stalina w jego rezydencji w Poczdamie, Stalin pokazaÂł mu kopiĂŞ noty ambasadora Sato, ktĂłry w imieniu cesarza zwrĂłciÂł siĂŞ do Moskwy o mediacjĂŞ w sprawie przerwania wojny. Stalin przedstawiÂł trzy moÂżliwoÂści: 1. prosiĂŚ JapoĂączykĂłw o wiĂŞcej szczegĂłÂłĂłw, utrzymujÂąc ich w przeÂświadczeniu, Âże ich plan ma szanse realizacji, 2. zignorowaĂŚ tĂŞ propozycjĂŞ, 3. kategorycznie jÂą odrzuciĂŚ. Stalin przypomniaÂł Trumanowi, Âże ZSRR nie jest w stanie wojny z JaponiÂą, a zatem pierwsze rozwiÂązanie moÂże byĂŚ najwÂłaÂściwsze. Truman siĂŞ zgodziÂł. Obaj przywĂłdcy chcieli zaskoczyĂŚ Tokio - Stalin, przekraczajÂąc granicĂŞ MandÂżurii, Truman, zrzucajÂąc bombĂŞ atomowÂą.

Trzy dni pĂłÂźniej Truman otrzymaÂł raport na temat pierwszej udanej prĂłby z bombÂą atomowÂą. Zapewniono go, Âże atak bĂŞdzie moÂżliwy, zanim Sowieci bĂŞdÂą gotowi do wojny. Prezydent, dla ktĂłrego jednym z gÂłĂłwnych powodĂłw konferencji w Poczdamie byÂło uzyskanie deklaracji Stalina o przystÂąpieniu do wojny na Pacyfiku, nie byÂł do koĂąca pewien, w jakim stopniu bomba zmieni caÂłÂą kalkulacjĂŞ wÂładz japoĂąskich. 23 lipca poleciÂł Stimsonowi, by uzyskaÂł na ten temat opiniĂŞ George'a Marshalla, szefa sztabu wojsk amerykaĂąskich. Marshall nie odpowiedziaÂł jednoznacznie. Jego zdaniem, zwaÂżywszy na koncentracjĂŞ wojsk sowieckich na granicy z MandÂżuriÂą, nawet gdyby Amerykanie zmusili JapoĂączykĂłw do kapitulacji, nic nie powstrzymaÂłoby Moskwy przed zajĂŞciem MandÂżurii. Stalin dostaÂłby wiĂŞc i tak to, czego chce. Stimson powiedziaÂł Trumanowi, Âże zdaniem Marshalla moÂżna obyĂŚ siĂŞ bez Stalina, co nie odzwierciedlaÂło opinii szefa sztabu.

24 lipca w trakcie przerwy w obradach Truman mimochodem, bez udziaÂłu tÂłumacza, powiedziaÂł Stalinowi, Âże Ameryka posiada bombĂŞ o przeraÂżajÂącej sile. Stalin ponoĂŚ nie wykazaÂł zainteresowania i Âświadkowie tego wydarzenia odnieÂśli wraÂżenie, Âże sowiecki przywĂłdca nie zrozumiaÂł znaczenia tej informacji.

Mylili siĂŞ. Latem 1945 r. Stalin doskonale wiedziaÂł, Âże Amerykanie lada dzieĂą dysponowaĂŚ bĂŞdÂą bombÂą atomowÂą. W poÂłowie czerwca agent NKWD Leonid Kwasikow przekazaÂł Moskwie wiadomoÂśĂŚ uzyskanÂą od sowieckich szpiegĂłw umieszczonych w projekcie Manhattan, Âże prĂłbĂŞ zaplanowano na 10 lipca (w rzeczywistoÂści przeprowadzono jÂą 16 lipca). ToteÂż nonszalancja, z jakÂą Stalin przyjÂąÂł informacjĂŞ Trumana, nie wynikaÂła z ignorancji.

Proklamacja bez Stalina

Zrzucenie bomby miaÂło poprzedziĂŚ ultimatum skierowane do Japonii. Jego odrzucenie, na co liczono, miaÂło usprawiedliwiĂŚ atak atomowy. 24 lipca Truman i sekretarz stanu James Byrnes zaaprobowali ostatecznÂą wersjĂŞ proklamacji poczdamskiej. Albo Truman, albo Byrnes usunĂŞli z niej fragment gÂłoszÂący, Âże "narĂłd japoĂąski bĂŞdzie mieĂŚ prawo wyboru wÂłasnej formy rzÂądu". Ten zabieg redakcyjny stawiaÂł pod znakiem zapytania los cesarstwa. Mimo staraĂą Stimsona, ktĂłry reprezentowaÂł opiniĂŞ wojskowych, nie udaÂło siĂŞ przywrĂłciĂŚ tego zdania w tekÂście proklamacji. Utrzymano zatem termin "bezwarunkowa kapitulacja", nie obiecujÂąc niczego cesarzowi.

Churchill zaaprobowaÂł tekst 25 lipca przed powrotem do Londynu (po przegranych wyborach), zaÂś Czang Kaj-szek, ktĂłry nie uczestniczyÂł w konferencji poczdamskiej, nastĂŞpnego dnia. 26 lipca wieczorem tekst przekazano prasie - zanim zobaczyÂł go Stalin.

Dla SowietĂłw byÂło to zaskoczenie i policzek. Przyjechali do Poczdamu w przekonaniu, Âże pod ultimatum wobec Japonii znajdzie siĂŞ takÂże ich podpis. PrzywieÂźli nawet swojÂą wersjĂŞ dokumentu. Byrnes tÂłumaczyÂł pĂłÂźniej MoÂłotowowi, Âże na konsultacje ze Stalinem nie byÂło czasu, gdyÂż Truman chciaÂł przekazaĂŚ proklamacjĂŞ, zanim Churchill opuÂści fotel premiera. Ponadto Waszyngton nie konsultowaÂł ultimatum z MoskwÂą, poniewaÂż ZSRR nie byÂł w stanie wojny z JaponiÂą.

MoÂłotow, ktĂłry czuÂł siĂŞ wymanewrowany, odparÂł, Âże nie ma peÂłnomocnictw do dalszych komentarzy na ten temat i Âże Stalin wrĂłci do tej kwestii w stosownym momencie.

28 lipca w Poczdamie pojawiÂła siĂŞ nowa delegacja brytyjska z nastĂŞpcÂą Churchilla Clementem Attlee. Przed rozpoczĂŞciem sesji Stalin poprosiÂł o gÂłos, by podzieliĂŚ siĂŞ "waÂżnÂą wiadomoÂściÂą, jakÂą otrzymaÂł z Moskwy". ByÂła to osobista proÂśba cesarza Japonii, przekazana przez ambasadora Sato, o mediacjĂŞ rzÂądu sowieckiego. Nie zawieraÂła ona niczego nowego, ale Stalin skomentowaÂł to sÂłowami, Âże wprawdzie jego rzÂąd nie byÂł konsultowany w sprawie proklamacji poczdamskiej, jednak pragnie na bieÂżÂąco informowaĂŚ sojusznikĂłw o japoĂąskich zabiegach.

NastĂŞpnego dnia, wymawiajÂąc siĂŞ przeziĂŞbieniem, Stalin nie pojawiÂł siĂŞ na sesji, ale poleciÂł MoÂłotowowi, by podniĂłsÂł kwestiĂŞ udziaÂłu ZSRR w wojnie na Pacyfiku. ChciaÂł - jak przedstawiÂł to MoÂłotow - by "USA, Anglia i inne kraje sprzymierzone w wojnie na Dalekim Wschodzie zwrĂłciÂły siĂŞ do rzÂądu sowieckiego z oficjalnÂą proÂśbÂą o przystÂąpienie do wojny", aby "skrĂłciĂŚ wojnĂŞ i oszczĂŞdziĂŚ ofiar".

Truman nie miaÂł najmniejszej ochoty zapraszaĂŚ Stalina, ale nie mĂłgÂł go teÂż zignorowaĂŚ. W sukurs przyszli prawnicy z Departamentu Stanu. W ich opinii Moskwa nie potrzebowaÂła zaproszenia - by usprawiedliwiĂŚ pogwaÂłcenie paktu o neutralnoÂści, mogÂła wykorzystaĂŚ zarĂłwno moskiewskÂą deklaracjĂŞ ministrĂłw spraw zagranicznych z paÂździernika 1943 r., jak teÂż art. 106 Karty ONZ. ByÂła to argumentacja mocno naciÂągana, ale to jÂą wÂłaÂśnie zawieraÂł osobisty list Trumana do Stalina z 31 lipca. Stalin czuÂł siĂŞ upokorzony caÂłÂą historiÂą. UznaÂł jÂą za dowĂłd dwulicowoÂści AmerykanĂłw. I jeszcze jeden powĂłd, by zaatakowaĂŚ JaponiĂŞ, zanim Ameryka uÂżyje bomby atomowej.

Kilka dni wczeÂśniej japoĂąski sztab generalny otrzymaÂł informacjĂŞ, Âże Sowieci zgromadzili na granicy z MandÂżuriÂą 1,5 mln ÂżoÂłnierzy, 5,4 tys. samolotĂłw i 3,4 tys. czoÂłgĂłw. Ale jednoczeÂśnie do Tokio dotarÂła proklamacja poczdamska bez podpisu Stalina. Ambasador Sato w przeciwieĂąstwie do swego szefa nie miaÂł juÂż Âżadnych zÂłudzeĂą co do sowieckich intencji. Jego zdaniem, ktĂłre podzielaÂło wielu japoĂąskich dyplomatĂłw i elita przemysÂłowa, nie byÂło alternatywy dla natychmiastowej akceptacji ultimatum, zanim ruszy Armia Czerwona. Ale w Tokio targanym walkami miĂŞdzy frakcjami pokoju i wojny postanowiono zignorowaĂŚ proklamacjĂŞ.

3 sierpnia marszaÂłek Wasilewski przesÂłaÂł Stalinowi raport mĂłwiÂący, Âże optymalny termin ataku na MandÂżuriĂŞ to 9-10 sierpnia.

AmerykaĂąskie bomby, sowieckie czoÂłgi

6 sierpnia na HiroszimĂŞ spadÂła bomba atomowa. RzÂąd japoĂąski nie widziaÂł powodu, by zmieniĂŚ swe stanowisko. NastĂŞpnego dnia minister Togo wysÂłaÂł kolejnÂą pilnÂą depeszĂŞ do ambasadora Sato. Nadal wierzyÂł w moÂżliwoÂśĂŚ zakoĂączenia wojny drogÂą interwencji Moskwy. MoÂłotow zgodziÂł siĂŞ spotkaĂŚ z ambasadorem 8 sierpnia.

W Moskwie wiadomoÂśĂŚ o zbombardowaniu Hiroszimy "Prawda" podaÂła 8 sierpnia na dole czwartej strony, bez komentarzy. Stalin uznaÂł atak atomowy za akt wrogi w stosunku do ZSRR. Ale nie miaÂł czasu do stracenia. 7 sierpnia spotkaÂł siĂŞ na Kremlu z ministrem spraw zagranicznych rzÂądu Czang Kaj-szeka. ChciaÂł jak najszybciej podpisaĂŚ ukÂład o przyjaÂźni z Chinami. GÂłĂłwnym przedmiotem sporu pozostawaÂła kontrola nad miastem Dailan. Czang Kaj-szek upieraÂł siĂŞ, by Dailan byÂł wolnym portem pod administracjÂą chiĂąskÂą. Stalin chciaÂł kontroli nad portem. WciÂąÂż nie osiÂągniĂŞto porozumienia.

Gdy Sato zjawiÂł siĂŞ u MoÂłotowa, nie spodziewaÂł siĂŞ entuzjastycznego przyjĂŞcia - ale to, co go spotkaÂło, przeszÂło wszelkie oczekiwania. MoÂłotow przerwaÂł mu tradycyjne kurtuazyjne sÂłowa, kazaÂł usiÂąÂśĂŚ i odczytaÂł akt wypowiedzenia wojny Japonii. OÂświadczyÂł, co byÂło ewidentnym kÂłamstwem, Âże ZSRR przystĂŞpuje do wojny na proÂśbĂŞ swych aliantĂłw. Tego samego dnia MoÂłotow zakomunikowaÂł sowieckÂą decyzjĂŞ ambasadorom USA i Wielkiej Brytanii.

Stalin przyjÂąÂł ambasadora Harrimana, ktĂłry wyraziÂł wdziĂŞcznoÂśĂŚ za przystÂąpienie Moskwy do wojny na Pacyfiku. Generalissimusowi humor bardzo siĂŞ poprawiÂł. ZdoÂłaÂł dopiÂąĂŚ swego. ZdÂąÂżyÂł przed kapitulacjÂą Japonii.

W Chabarowsku byÂła godz. 1 w nocy, gdy pierwsze sowieckie czoÂłgi przekroczyÂły granicĂŞ MandÂżurii. Do Trumana wiadomoÂśĂŚ ta dotarÂła dwie godziny pĂłÂźniej. Tym razem on poczuÂł siĂŞ oszukany. Wbrew ustaleniom z JaÂłty Stalin zaatakowaÂł bez ukÂładu z Czang Kaj-szekiem.

W obliczu sowieckiej inwazji zarĂłwno premier Suzuki, jak i cesarz Hirohito uznali, Âże nie ma innego wyboru jak zaakceptowaĂŚ ultimatum z Poczdamu. JednakÂże czĂŞÂśĂŚ dowĂłdztwa armii opowiadaÂła siĂŞ za tym, by szybko doprowadziĂŚ do zawieszenia broni z ZSRR, nawet kosztem MandÂżurii, i kontynuowaĂŚ wojnĂŞ z USA.

NajwyÂższa Rada Wojenna debatowaÂła na temat ultimatum, gdy 9 sierpnia spadÂła druga bomba atomowa na Nagasaki. Bomba nie zmieniÂła w niczym tonu debaty. Wojskowi nie wierzyli wprawdzie w zwyciĂŞstwo, ale uwaÂżali, Âże mogÂą zadaĂŚ przeciwnikom znaczne straty i zginÂąĂŚ z honorem. Aby uchroniĂŚ kraj przed totalnÂą zagÂładÂą, potrzebna byÂła interwencja cesarza.

NajbliÂższym doradcÂą Hirohito byÂł markiz Koichi Kido, Lord Tajnej PieczĂŞci. Jego bliskim przyjacielem byÂł zaÂś Mamoru Shigemitsu, powszechnie szanowany wielokrotny minister spraw zagranicznych. To on przekonaÂł Kido, Âże nie ma czasu na zwÂłokĂŞ i na stawianie warunkĂłw. Tego samego dnia pĂłÂźnym wieczorem w bunkrze paÂłacu cesarza odbyÂło siĂŞ posiedzenie najwyÂższych wÂładz Japonii. Minister Togo przedstawiÂł propozycjĂŞ: Japonia zaakceptuje ultimatum, zakÂładajÂąc, Âże nie zawiera ono "Âżadnych ÂżÂądaĂą zmiany statusu cesarza w rozumieniu prawa narodowego". Pod dÂługiej debacie cesarz oÂświadczyÂł: "Moja opinia jest taka sama jak ministra spraw zagranicznych".

Ostatnia bitwa

Amerykanie odrzucili japoĂąskÂą odpowiedÂź. W nocie Byrnesa uznali jÂą za zgodĂŞ na warunkowÂą, a nie bezwarunkowÂą kapitulacjĂŞ. Powodem odrzucenia byÂła bardzo negatywna opinia o cesarzu wÂśrĂłd amerykaĂąskiej opinii publicznej. WedÂług badaĂą Gallupa z koĂąca maja 33 proc. ankietowanych domagaÂło siĂŞ egzekucji Hirohito, 17 proc. - procesu, 11 proc. - uwiĂŞzienia i 9 proc. - wygnania. Nota mĂłwiÂła, Âże po kapitulacji uprawnienia cesarza i rzÂądu przejmie naczelny dowĂłdca mocarstw sprzymierzonych.

MoÂłotow sugerowaÂł Harrimanowi koncepcjĂŞ dwĂłch naczelnych dowĂłdcĂłw, np. Wasilewskiego i MacArthura. Harriman odparÂł, Âże Amerykanie walczÂą z JaponiÂą od czterech lat, Sowieci zaÂś od dwĂłch dni. DodaÂł, Âże jest rzeczÂą niewyobraÂżalnÂą, by naczelnym dowĂłdcÂą byÂł kto inny niÂż Amerykanin. MoÂłotow odpowiedziaÂł, Âże nie chce kontynuowaĂŚ tej debaty, gdyÂż musiaÂłby dokonaĂŚ porĂłwnaĂą z wojnÂą w Europie. Ale gdy Harriman wrĂłciÂł do swego biura, zatelefonowaÂł do niego tÂłumacz Stalina. TwierdziÂł, Âże zaszÂło nieporozumienie, i Âże rzÂąd sowiecki chce wyÂłÂącznie braĂŚ udziaÂł w "konsultacji". ByÂł to jednak dopiero poczÂątek przepychanek w kwestii przyszÂłej okupacji Japonii.

Tokio zwlekaÂło z odpowiedziÂą na notĂŞ Byrnesa, a tymczasem Armia Czerwona posuwaÂła siĂŞ w gÂłÂąb MandÂżurii. JednoczeÂśnie Zhu De, dowĂłdca chiĂąskich wojsk komunistycznych, ogÂłosiÂł przez radio, Âże wojska japoĂąskie i "marionetkowe oddziaÂły chiĂąskie" (wojska Czang Kaj-szeka) winny siĂŞ poddaĂŚ siÂłom antyjapoĂąskim. Amerykanie, zaniepokojeni perspektywÂą sowieckiej ekspansji w MandÂżurii i Korei, a takÂże wizjÂą wspĂłÂłpracy armii Stalina i Mao, zaczĂŞli rozwaÂżaĂŚ kontrposuniĂŞcia.

Truman postanowiÂł kontynuowaĂŚ bombardowanie Japonii. Premier Suzuki apelowaÂł o poÂśpiech: "Musimy zakoĂączyĂŚ wojnĂŞ, dopĂłki mamy do czynienia z USA. JeÂśli bĂŞdziemy nadal zwlekaĂŚ, Stalin zajmie nie tylko MandÂżuriĂŞ, KoreĂŞ, Karafuto [japoĂąska nazwa Sachalina - red.], ale i Hokkaido. To zniszczy fundamenty Japonii". 14 sierpnia cesarz postanowiÂł zaakceptowaĂŚ notĂŞ Byrnesa. ZwrĂłciÂł siĂŞ do armii o zÂłoÂżenie broni. Wielu wysokich dowĂłdcĂłw wojskowych popeÂłniÂło samobĂłjstwo. NocÂą 14 sierpnia grupa mÂłodych oficerĂłw podjĂŞÂła nieudanÂą prĂłbĂŞ przewrotu.

Kilka godzin pĂłÂźniej, 15 sierpnia nad ranem, rzÂąd Czang Kaj-szeka podpisaÂł ze Stalinem ukÂład o przyjaÂźni miĂŞdzy ZSRR i RepublikÂą ChiĂąskÂą.

Natychmiast po otrzymaniu wiadomoÂści o japoĂąskiej bezwarunkowej kapitulacji Truman wydaÂł rozkaz zaprzestania wszelkich operacji ofensywnych przeciw JapoĂączykom. MarszaÂłek Wasilewski natomiast rozkazaÂł swym siÂłom kontynuacjĂŞ dziaÂłaĂą wojskowych. ArgumentowaÂł, Âże oÂświadczenie cesarza z 14 sierpnia to wyÂłÂącznie deklaracja, a nie rozkaz dla siÂł zbrojnych. Istotnie, z niejasnych powodĂłw cesarski sztab generalny wydaÂł rozkaz przerwania ognia dopiero 17 sierpnia.

Bitwa o Shimushu (Wyspy Kurylskie) byÂła ostatniÂą bitwÂą II wojny Âświatowej, choĂŚ Armia Czerwona zdobywaÂła miasta poÂłudniowego Sachalina jeszcze tydzieĂą pĂłÂźniej. W porcie Maoka strzelaÂła do bezbronnych cywilĂłw oczekujÂących na statki, ktĂłre miaÂły ich zawieÂźĂŚ na Hokkaido.

Kapitulacja

Rozkaz nr 1 wydany 14 sierpnia przez zjednoczone sztaby USA informowaÂł, jakim wÂładzom wojskowym powinny siĂŞ poddaĂŚ oddziaÂły japoĂąskie. Art. 1b mĂłwiÂł, Âże jednostki w MandÂżurii, Korei (na pĂłÂłnoc od 38 rĂłwnoleÂżnika) i na Sachalinie powinny skapitulowaĂŚ przed naczelnym dowĂłdcÂą wojsk sowieckich. Na tej liÂście zabrakÂło KurylĂłw. Stalin zgÂłosiÂł wiĂŞc zastrzeÂżenia - zaÂżÂądaÂł dopisania do listy "wszystkich Wysp Kurylskich" i pĂłÂłnocnej czĂŞÂści wyspy Hokkaido. Jego intencje oddaje dyrektywa z 17 sierpnia dla generaÂła Kuzmy Derewianko, reprezentanta Moskwy w kwaterze gÂłĂłwnej MacArthura w Manili. Derewianko miaÂł zaÂżÂądaĂŚ nie tylko Wysp Kurylskich i pĂłÂłnocnego Hokkaido, ale takÂże stworzenia sowieckiej strefy okupacyjnej w Tokio.

Los KurylĂłw zostaÂł przesÂądzony juÂż w JaÂłcie i Trumanowi trudno siĂŞ byÂło spieraĂŚ. ZaÂżÂądaÂł jedynie prawa do lÂądowania amerykaĂąskich samolotĂłw na jednej z wysp. Natomiast kategorycznie odrzuciÂł pomysÂł przyznania ZSRR praw do okupacji Hokkaido.

Po otrzymaniu listu Trumana Stalin poleciÂł natychmiastowÂą operacjĂŞ powietrznÂą w celu zajĂŞcia portĂłw Port Artur i Dailan. NakazaÂł teÂż przygotowania do ataku na Hokkaido, ale zastrzegÂł, Âże rozpoczĂŞcie tej operacji wymaga jego osobistej zgody.

22 sierpnia w liÂście do Trumana Stalin wyraziÂł rozczarowanie stanowiskiem prezydenta USA. "Moi koledzy i ja nie spodziewaliÂśmy siĂŞ takiej odpowiedzi" - pisaÂł. Zdecydowanie odrzuciÂł prawo do lÂądowania na Kurylach, gdyÂż nie byÂło o tym mowy ani w JaÂłcie, ani w Poczdamie, a poza tym przyznanie USA takiego prawa byÂłoby upokorzeniem dla ZSRR. Z odpowiedziÂą zwlekaÂł aÂż cztery dni, gdyÂż w tym czasie przygotowywaÂł inwazjĂŞ na Hokkaido. DoszedÂł jednak do wniosku, Âże jest to przedsiĂŞwziĂŞcie zbyt ryzykowne.

Rezygnacja z inwazji na Hokkaido przesÂądziÂła o losie japoĂąskich jeĂącĂłw schwytanych w MandÂżurii, Korei, na Sachalinie i Kurylach. 23 sierpnia sowiecki PaĂąstwowy Komitet Obrony (GKO) wydaÂł rezolucjĂŞ 9898, gÂłoszÂącÂą, Âże armia ma skierowaĂŚ jeĂącĂłw wojennych do ciĂŞÂżkich robĂłt na Syberii i Dalekim Wschodzie. WkrĂłtce 640 tys. jeĂącĂłw wysÂłano do obozĂłw pracy w rĂłÂżnych czĂŞÂściach ZSRR. Jednym z celĂłw "operacji Hokkaido" miaÂło byĂŚ zdobycie ludzi do ciĂŞÂżkich robĂłt. Po rezygnacji z najazdu na wyspĂŞ ZSRR musiaÂł szukaĂŚ innych ÂźrĂłdeÂł taniej siÂły roboczej.

Trumanowi nie podobaÂł siĂŞ list Stalina z 22 sierpnia. NapisaÂł do Stalina: "Nie mĂłwiÂłem o jakimkolwiek terytorium ZSRR. MĂłwiÂłem o Wyspach Kurylskich, terytorium japoĂąskim, o przeznaczeniu ktĂłrego zadecyduje ukÂład pokojowy". Stalin uzmysÂłowiÂł sobie, Âże siĂŞ zagalopowaÂł, i Âże Truman moÂże na nowo rozwaÂżyĂŚ caÂłÂą kwestiĂŞ KurylĂłw. OdczekaÂł wiĂŞc znĂłw kilka dni i odpisaÂł, Âże do ich korespondencji zakradÂło siĂŞ nieporozumienie. "OczywiÂście zgadzam siĂŞ z propozycjÂą udzielenia USA praw do lÂądowania na jednej z Wysp Kurylskich w nagÂłej potrzebie w czasie okupacji Japonii". W zamian oczekiwaÂł udostĂŞpnienia sowieckim samolotom cywilnym lecÂącym z Syberii do USA pasa lotniczego na Aleutach. SzedÂł zatem na kompromis, ale domagaÂł siĂŞ wzajemnoÂści, choĂŚ Âświetnie wiedziaÂł, Âże sowieckie samoloty nie latajÂą tamtÂą trasÂą.

2 wrzeÂśnia na lotniskowcu "Missouri" zakotwiczonym w Zatoce Tokijskiej podpisano akt kapitulacji Japonii. W imieniu Japonii podpisaÂł go nowy minister spraw zagranicznych Mamoru Shigemitsu i szef sztabu generalnego gen. Yoshimor Umezu. W imieniu aliantĂłw swĂłj podpis zÂłoÂżyÂł naczelny dowĂłdca mocarstw sprzymierzonych gen. MacArthur oraz przedstawiciele dziewiĂŞciu krajĂłw. CaÂła ceremonia trwaÂła 18 minut. Wojna na Pacyfiku dobiegÂła koĂąca.

Jeszcze poprzedniego dnia oddziaÂły sowieckie podbijaÂły Kuryle. W momencie gdy 1300 ÂżoÂłnierzy Stalina zajĂŞÂło wyspĂŞ Kunashiri, tuÂż u wybrzeÂży Hokkaido, wojna oficjalnie siĂŞ skoĂączyÂła. Strach przed sowieckÂą okupacjÂą przesÂądziÂł o kapitulacji Japonii w stopniu zapewne nie mniejszym niÂż bomba atomowa.

*Andrzej Lubowski - ekonomista i publicysta mieszkajÂący w USA

Andrzej Lubowski*

--
C
U
S

emotikonki

Adresy stron internetowych jak i adresy e-mail zostaną automatycznie zamienione na linki. Dodatkowo możesz używać kilku znaczników:
[b]...[/b] - pogrubienie
[i]...[/i] - pochylenie
[u]...[/u] - podkreślenie
[url]...[/url] - link
[cytat]...[/cytat]
[code]...[/code] - kod, np. HTML

dokładny opis

Logowanie