Schwiebus.pl - ÂŚwiebodzin na starych kartach pocztowych - Die Ansichtskarten mit altem Schwiebus - ÂŚwiebodzin - historia miasta i regionu

Home > Gazeta.pl

2005-08-05 09:13

Temat postu: Sensacyjne odkrycie: Nie byÂło cudu nad WisÂłÂą

ciachu

forum admin
postów: 823

Sensacyjne odkrycie: Nie byÂło cudu nad WisÂłÂą

PaweÂł WroĂąski 05-08-2005, ostatnia aktualizacja 05-08-2005 08:20
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,53600,2855976.html

Sensacyjne odkrycie! Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku JĂłzef PiÂłsudski wiedziaÂł o kaÂżdym posuniĂŞciu wroga. ZwyciĂŞÂżyliÂśmy, bo polscy kryptolodzy zÂłamali najtajniejsze szyfry Armii Czerwonej. Pod koniec wojny odczytywaliÂśmy zaszyfrowane depesze szybciej niÂż sami Rosjanie

Jest 16 sierpnia 1920 roku. Polakom udaÂło siĂŞ zatrzymaĂŚ armiĂŞ Tuchaczewskiego na przedmieÂściach Warszawy. Wtedy znad Wieprza rusza polskie kontruderzenie na tyÂły wroga. To ryzykowny manewr, bo w kaÂżdej chwili Tuchaczewskiemu moÂże przyjÂśĂŚ z pomocÂą I Armia Konna Siemiona Budionnego.

Jednak PiÂłsudski dziĂŞki rozszyfrowanym depeszom wiedziaÂł, gdzie jest ta armia. WiedziaÂł rĂłwnieÂż, Âże Budionny zignoruje rozkazy najwyÂższego dowĂłdztwa i nie ruszy na pomoc Tuchaczewskiemu. ZwyciĂŞstwo w jednej z najwaÂżniejszych bitew XX wieku jest po polskiej stronie!

JuÂż od wiosny 1920 roku nasze dowĂłdztwo znaÂło niemal wszystkie ruchy sowieckich wojsk. Polscy kryptolodzy informowali PiÂłsudskiego o liczebnoÂści jednostek, uzbrojeniu, wyposaÂżeniu i kadrze. TakÂże o fatalnym morale w bolszewickiej armii. DowĂłdcy niÂższego szczebla donosili w depeszach do dowĂłdztwa, Âże panuje tyfus i gÂłĂłd, ÂżoÂłnierze nie chcÂą walczyĂŚ, bo nie majÂą butĂłw, a jest listopad. Oficerowie teÂż siĂŞ wÂściekali, Âże nie ma co jeÂśĂŚ, a tymczasem muszÂą urzÂądzaĂŚ TydzieĂą Partyjny w rocznicĂŞ rewolucji.

Do Moskwy jednak docieraÂły depesze o zupeÂłnie innej treÂści: morale armii jest doskonaÂłe, a miejscowa ludnoÂśĂŚ euforycznie wita wkraczajÂących bolszewikĂłw.

- Gdyby Lenin, Trocki i Stalin byli polskimi szpiegami, nie byliby w stanie przekazaĂŚ tylu informacji - twierdzi dr Grzegorz Nowik, autor ksiÂąÂżki o roli polskich kryptologĂłw w wojnie roku 1920. Dowody na zÂłamanie sowieckich kodĂłw odnalazÂł w Centralnym Archiwum Wojskowym wÂśrĂłd dokumentĂłw polskiego wywiadu. WczeÂśniej przez wiele lat leÂżaÂły one w nierozpakowanych workach w tajnych archiwach MSW. ZÂłamane sowieckie klucze i kilka tysiĂŞcy sowieckich depesz!

Wynika z nich, Âże juÂż we wrzeÂśniu 1919 roku matematyk i lingwista por. Jan Kowalewski zÂłamaÂł szyfry XII Armii Rosyjskiej. DziĂŞki temu polskie dowĂłdztwo wiedziaÂło, Âże Sowieci, zgÂłaszajÂąc propozycje pokojowe w styczniu 1920 r., jednoczeÂśnie przygotowywali armiĂŞ do uderzenia na PolskĂŞ.

- Bez tego sukcesu nasi kryptografowie nie zÂłamaliby Enigmy - uwaÂża dr Nowik. Nauczycielami specĂłw od niemieckich kodĂłw byli ich starsi koledzy, cisi bohaterowie wojny 1920 roku.

Czy Europa miaÂła zostaĂŚ kozackÂą?
MarszaÂłek JĂłzef PiÂłsudski 13-01-2000 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 08:42
http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34493,392049.html
Fragment ksiÂąÂżki "Rok 1920" MarszaÂłka JĂłzefa PiÂłsudskiego

Pan Tuchaczewski prowadziÂł swe armie ku WiÂśle i za WisÂłĂŞ w imieniu i z zadaniem niesienia siÂłÂą tego, co w rozwaÂżaniach zagadnienia nazywa rewolucjÂą. Zgodnie z tym i tytuÂł rozdziaÂłu [w jego ksiÂąÂżce] brzmi "Rewolucja z zewnÂątrz". JuÂż sam tytuÂł zadania wojennego ma w sobie Âślady wyraÂźne faktu, Âże rewolucja wewnĂŞtrzna nie istniaÂła, gdy jÂą na ostrzu bagnetĂłw z zewnÂątrz przynosiĂŚ trzeba byÂło. W kaÂżdym razie faktem byÂło niezaprzeczonym, co stwierdza i pan Tuchaczewski, Âże sowiecka Rosja wojnĂŞ prowadziÂła z nami pod hasÂłem narzucenia nam, Polakom, ustroju jednakowego ze sobÂą, tzn. sowieckiego, i ten cel chrzciÂła nazwÂą rewolucji z zewnÂątrz.

Fakt, Âże taki wÂłaÂśnie cel byÂł dla wojny postawiony, byÂł mi zupeÂłnie dobrze znany i dlatego stwierdzam od razu, Âże osobiÂście prowadziÂłem wojnĂŞ nie o co innego, jak o to, aby ta rewolucja z zewnÂątrz przez sowieckie bagnety do nas przyniesiona nie byÂła. Polska poczÂątek wojny z Sowietami miaÂła juÂż w roku 1918, a byÂł to rok, w ktĂłrym zaledwie dwa ostatnie miesiÂące ÂżyĂŚ zaczĂŞÂła Âżyciem samodzielnym. DotÂąd bowiem, jak zapewne panu Tuchaczewskiemu wiadomo, ÂżyĂŚ byÂła zmuszona - rĂłwnieÂż przez bagnety, panie Tuchaczewski - Âżyciem nie polskim, przez siebie samÂą urzÂądzonym, lecz Âżyciem obcym, zwiÂązanym aÂż z trzema paĂąstwami: RosjÂą, Niemcami i AustriÂą. Ta niewola u zaborcĂłw trwaÂła do koĂąca roku 1918, juÂż wiĂŞcej niÂż 120 lat. WiĂŞcej zatem niÂż wiek caÂły darzono PolskĂŞ za pomocÂą bagnetĂłw, ktĂłre ongiÂś PolskĂŞ zwaliÂły, dobrodziejstwami Âżycia obcego i dlatego nieraz gorÂąco znienawidzonego.

Polska wiĂŞc w roku 1918 rozpoczynaÂła na poczÂątku zimy wiosenny okres swego swobodnego Âżycia po wiekowej niewoli. I chociaÂż ta wiosna w historii naszej zwana bĂŞdzie krĂłtkotrwaÂłÂą, chociaÂż kwiaty, ktĂłrymi wiosna ludzi darzy, nie pokryÂły barwnÂą powÂłokÂą pleÂśni i wyziewĂłw wiekowej niewoli - byÂła jednak wiosna ta doÂśĂŚ silna, by uzbroiĂŚ w wysiÂłki dostatecznÂą iloÂśĂŚ ludzi, nie chcÂących raz jeszcze zakosztowaĂŚ, co znaczy bagnet pana Tuchaczewskiego, niosÂący zagÂładĂŞ naszego wÂłasnego Âżycia na korzyÂśĂŚ zÂłych czy dobrych, to byÂło wszystko jedno, lecz przymusowych tortur niewoli. Jako Naczelnik PaĂąstwa Polskiego i WĂłdz Naczelny siÂł zbrojnych, dumny dotÂąd jestem, Âże byÂłem wyobrazicielem tych, co wiosnĂŞ w Polsce gÂłosili i przejawy jej piersiami wÂłasnymi osÂłaniali.

PostawiÂłem teÂż sobie, niezaleÂżnie od nikogo, juÂż w roku 1918 wyraÂźny cel dla wojny z Sowietami. ZdecydowaÂłem mianowicie natĂŞÂżyĂŚ siÂły, aby moÂżliwie daleko od miejsc, gdzie siĂŞ nowe Âżycie wykÂłuwaÂło i wykuwaÂło, obaliĂŚ wszelkie prĂłby i zakusy narzucenia raz jeszcze Âżycia obcego, Âżycia nie urzÂądzonego przez nas samych. W roku 1919 zadania tego dokonaÂłem. OdrzuciÂłem prĂłby sowieckie tak daleko, Âże pracy odbudowy wÂłasnego Âżycia, takÂże zÂłej czy dobrej, w to nie wchodzĂŞ, Sowiety nie byÂły w stanie mÂąciĂŚ i jej przeszkadzaĂŚ.

Ta wielka przestrzeĂą, ktĂłrÂą siĂŞ zabezpieczyÂłem od "rewolucji z zewnÂątrz", miaÂła nawet dla celĂłw wojny swoje zÂłe strony. Przy znanej bowiem lekkomyÂślnoÂści naszego narodu, przy, niestety, powolnej i czĂŞsto nieudolnej pracy budownictwa nowego Âżycia zapomniano o prawach ciÂąÂżÂących nad narodem, gdy wojnĂŞ prowadzi. Nie widziano jej z bliska i za maÂło brano jÂą w rachubĂŞ. Cel wiĂŞc sobie postawiony osiÂągnÂąÂłem w 1919 r. ZapytaĂŚ jednak wolno, czy nie ma jakiego bÂłĂŞdu w rachunkach i kalkulacjach pana Tuchaczewskiego? Gdy po zwyciĂŞstwach jego odniesionych nad nami praca budownictwa u nas, pod wpÂływem tych zwyciĂŞstw, zamarÂła, gdy rĂŞkĂŞ swÂą juÂż wyciÂągaÂł po centrum naszego Âżycia, stolicĂŞ WarszawĂŞ, gdy wiĂŞc bagnety zrobiÂły juÂż swoje, rewolucja sowiecka jednak pozostaÂła tylko na bagnetach, nie majÂąc wtedy wartoÂści wewnĂŞtrznej w Polsce. A przecie caÂły rachunek pana Tuchaczewskiego i jego paĂąstwa nie na czym innym siĂŞ opieraÂł, jak na tym, Âże bagnety dajÂą tylko hasÂło i dajÂą moÂżnoÂśĂŚ przejawienia siÂły tejÂże rewolucji sowieckiej wewnÂątrz kraju, do ktĂłrego przyszÂły.

Sili siĂŞ wiĂŞc pan Tuchaczewski sÂłowami, okreÂśleniami i stylem zrobiĂŚ to, czego nie zdoÂłaÂł zrobiĂŚ w roku 1920 bagnetem i przemocÂą. ÂŁatwym jest przeciwstawiĂŚ sÂłowa - sÂłowom, dajÂąc czytelnikowi do wyboru zatrzymanie serca tam, gdzie sÂłowo mu siĂŞ bardziej podoba. Dla przykÂładu sprĂłbujĂŞ. WiĂŞc jesteÂśmy u pana Tuchaczewskiego biaÂło-Polakami. MoÂże to u niektĂłrych jego czytelnikĂłw wywoÂła radosne bicie serca; ja na to okreÂślenie siĂŞ nie gniewam. W herbie bowiem naszego paĂąstwa mamy orÂła nie innego, jak biaÂłego koloru i gdy, jak kaÂżdy orzeÂł, majÂąc dziĂłb zakrzywiony i ostre szpony, rozwinÂąÂł swe skrzydÂła w kampanii pana Tuchaczewskiego 1920 roku, przeciwstawiĂŚ siĂŞ potrafiÂł dwugÂłowemu potworkowi, chociaÂż ten w czerwony wymalowaÂł siĂŞ kolor. ZostaĂąmy wiĂŞc biaÂło-Polakami, gdy nasz orzeÂł jest biaÂły, jednÂą naturalnÂą ma gÂłowĂŞ, a szpony doÂśĂŚ ostre, by potworki zwyciĂŞÂżaĂŚ i gniazda swego broniĂŚ.

Prawda, jesteÂśmy takÂże "paĂąskÂą PolskÂą". JakÂżeÂż mi to dokÂładnie przypomina czasy dzieciĂąstwa, gdy w Wilnie ze wstrĂŞtem i obrzydzeniem rzucaÂłem ksiÂąÂżki tak znanych w szkolnictwie rosyjskim autorĂłw, jak IÂłÂłowajski [autor podrĂŞcznika do historii w szkoÂłach zaboru rosyjskiego]. Tam rĂłwnieÂż uczono dzieci, jak wielkie moskiewskie cary "paĂąskÂą PolskĂŞ" dobrodziejstwami darzyÂły, jak wielkie zasÂługi przed Bogiem, ludzkoÂściÂą, a zatem i PolskÂą majÂą, a ta "miatieÂżna" [buntownicza] w kaÂżdym pokoleniu wiosnĂŞ swego Âżycia krwawym powstaniem ÂświĂŞci - "paĂąska Polska"!

Przypomina mi to bardzo piĂŞknÂą anegdotĂŞ. Mianowicie, jeden z rosyjskich "radykaÂłĂłw" twierdziÂł, Âże Polska tak jest przesiÂąkniĂŞta "paĂąskÂą kulturÂą" i "paĂąskim" wstrĂŞtnym sposobem myÂślenia, Âże nawet do Boga zwraca siĂŞ przez "Pan", a zwyczajny "tufiel" nazywa "pan-tufiel". Pan Tuchaczewski w rachunku swoim wcale nie bierze pod uwagĂŞ, Âże akurat w tym czasie, gdy on "pochĂłd za WisÂłĂŞ" czyniÂł, u nas w Sejmie najsilniejszym stronnictwem byÂło stronnictwo chÂłopskie, wÂłoÂściaĂąskie, ktĂłre takÂże do Boga zwraca siĂŞ przez "Pan", a o "tuflu" mĂłwi nie inaczej, jak "pan-tufiel". Akurat wtedy, gdy do bram stolicy pan Tuchaczewski pukaÂł, na czele rzÂądu, ktĂłry PolskĂŞ broniÂł, stali przedstawiciele zarĂłwno wÂłoÂścian, jak i robotnikĂłw, panowie Witos i DaszyĂąski.

Lecz jeÂżeli, jak powiedziaÂłem, na wodza, ktĂłry, bĂŞdÂąc zÂłamanym moralnie, woli przeciwnika siĂŞ poddaje, nie ma lekarstwa, to takÂże Âświat nie znalazÂł lekarstwa na gÂłowĂŞ i oczy doktrynera. Pan Tuchaczewski tych faktĂłw nie widzi i nie chce rozumieĂŚ. "RealitĂŠ des choses" [rzeczywistoÂśĂŚ] dla niego nie istnieje. Nie istnieje wiĂŞc i w wielu wypadkach, gdy o nas mĂłwi.

Oto np. na stronie 195 pisze: "Jeszcze przed rozpoczĂŞciem naszej ofensywy caÂła BiaÂłoruÂś, jĂŞczÂąca pod uciskiem polskich obszarnikĂłw i biaÂłych polskich armii, gotowaÂła siĂŞ i wrzaÂła do powstaĂą chÂłopskich". Doprawdy, gÂłowy doktrynerĂłw sÂą cudowne! Pan Tuchaczewski nie widzi wcale, Âże w przeciÂągu caÂłej wojny, ktĂłrÂą Sowiety prowadziÂły z nami, na tyÂłach bliskich, a bardziej jeszcze na dalekich frontu przeciw nam zwrĂłconego, inne wojska sowieckie i inni koledzy pana Tuchaczewskiego nie robili nic innego, jak z trudem zwalczali takie czy inne przeciw Sowietom powstania! Nawet duÂża czĂŞÂśĂŚ armii dowodzonej przez Tuchaczewskiego przyszÂła do boju z nami, gdy rĂłÂżne powstania gdzieÂś wewnÂątrz sowieckiej Rosji zgnieÂśĂŚ zdoÂłaÂła.

Nic zaÂś podobnego w Polsce nie byÂło. I wojska, o ile byÂły zorganizowane, swobodnie mogÂły byĂŚ stawiane do walki z tym, co byÂło przed frontem, a nie z tym, co poza frontem siĂŞ znajdowaÂło! Zaledwie w paru miejscach w przeciÂągu caÂłej wojny zmuszony byÂłem do posÂłania bardzo sÂłabych oddziaÂłĂłw i to nie dla wojny, nie dla boju, lecz dla zrobienia masowych rewizji i odebrania broni, ktĂłrÂą moÂżna byÂło mi zagroziĂŚ. PamiĂŞtam, jak jednemu z wybitnych przedstawicieli jednego z paĂąstw zachodnich, ktĂłry zwykÂł byÂł wierzyĂŚ znacznie wiĂŞcej "carosÂławnemu historykowi" IÂłÂłowajskiemu niÂż mnie, i ktĂłry zatem, tak samo, jak pan Tuchaczewski, oczekiwaÂł, Âże coÂś musi "gotowaĂŚ siĂŞ" i "wrzeĂŚ", pokazaÂłem, jak na moich tyÂłach pracujÂą koleje i telegrafy bez Âżadnej osÂłony. MoÂże pan Tuchaczewski zechce, jak i w innych miejscach, widzieĂŚ w tym niedorozwĂłj "rewolucji", a odwrotnie - w powstaniach, z ktĂłrymi sam walczyÂł na tyÂłach polskiego frontu, przerost kontrrewolucji. Dla strategii i kalkulacji wodza te sÂłowa nic nie zmieniajÂą. Fakty mĂłwiÂą, Âże w swojej kalkulacji pan Tuchaczewski bÂłÂądziÂł, a ja bÂłĂŞdu ani w sercu, ani w myÂśli nie miaÂłem.

Powiada pan Tuchaczewski, Âże ma jeszcze "charakterystyczny i Âświetny przykÂład uzupeÂłnienia klasowego" w postaci 30 tys. ludzi, ktĂłrzy weszli w skÂład jego armii prowadzonych za WisÂłĂŞ. Gdyby tak i byÂło - chociaÂż pan Tuchaczewski, jak widzieliÂśmy na poczÂątku ksiÂąÂżki, z tablic obrachunkowych swych siÂł wstydliwie "uzupeÂłnienie" to wykluczyÂł - to nasze dwie tzw. litewsko-biaÂłoruskie dywizje w ogĂłlnej iloÂści daÂły tyleÂż ochotnikĂłw, ktĂłrzy siĂŞ armii pana Tuchaczewskiego przeciwstawili. I znowu obojĂŞtnym jest dla strategii i sztuki wodza, jak te cyfry bĂŞdÂą ochrzczone, gdyÂż w najgorszym dla mnie wypadku ÂświadczÂą one o rĂłwnej moÂżliwoÂści uzupeÂłnienia wojsk dla jednej i dla drugiej strony.

Co do mnie zaÂś, stwierdzam, Âże osiÂągajÂąc swĂłj cel postawienia pomiĂŞdzy WarszawÂą a Sowietami moÂżliwie wielkiej przestrzeni, dziaÂłaÂłem jako czÂłowiek, ktĂłry teatr wojny znaÂł tak dobrze, Âże zarĂłwno krajobraz, jak i kaÂżdy czÂłowiek miaÂł mnie za swego, nie obcego, i przemawiaÂł zupeÂłnie zrozumiaÂłym dla mnie jĂŞzykiem. WidziaÂłem wiĂŞc dobrze, Âże olbrzymia, ogromna wiĂŞkszoÂśĂŚ ludnoÂści odnosiÂła siĂŞ z gÂłĂŞbokÂą nieufnoÂściÂą, a czĂŞsto z wyraÂźnÂą niechĂŞciÂą do SowietĂłw i ich panowania, widzÂąc w nich - sÂłusznie czy niesÂłusznie, jest to takÂże dla strategii obojĂŞtne - panowanie nieznoÂśnego terroru, ktĂłry chrzczono nazwÂą Âżydowskiego. Dlatego teÂż nie czuÂłem nigdy w przeciÂągu caÂłej wojny trwogi o to, bym na swoich tyÂłach mĂłgÂł mieĂŚ jakiekolwiek powstanie.

Co siĂŞ zaÂś tyczy Polski - ktĂłra takÂże u pana Tuchaczewskiego wyglÂąda w r. 1920 tak, Âże nikt, kto tĂŞ wojnĂŞ przeÂżyÂł, jej by nie poznaÂł - to w odpowiedzi zacytujĂŞ ustĂŞp z jednego z moich listĂłw, pisanych pod WarszawÂą. PracujÂąc w nocy z 19 na 20 sierpnia w Siedlcach zestawiaÂłem wszystkie dane o stanie wojsk i ludnoÂści. Na podstawie tych danych zmieniÂłem nieco mĂłj rozkaz dany 18-go, a do Ăłwczesnego ministra wojny, gen. Sosnkowskiego, pisaÂłem o potrzebach, Âże tak powiem, rzÂądowych. Oto sÂą moje Ăłwczesne wraÂżenia: "To, co siĂŞ tu dzieje, przechodzi zupeÂłnie ludzkie wyobraÂżenie. ÂŻadna droga nie jest pewna, tyle rozbitych i rozsypanych, ale rĂłwnieÂż zwartych i izolowanych oddziaÂłĂłw z armatami i karabinami maszynowymi wÂłĂłczy siĂŞ tu wszĂŞdzie w okolicach. Na razie zaÂłatwia siĂŞ z nimi miejscowa ludnoÂśĂŚ oraz najrozmaitsze czÂłony tyÂłowe rĂłÂżnych dywizji, ktĂłre jednak muszÂą ciÂągnÂąĂŚ dalej za swojÂą dywizjÂą, a po nich pozostaje przeraÂźliwa pustka, tak, Âże przypuszczam, Âże gdyby nie chÂłopi, ktĂłrzy siĂŞ uzbroili, to jutro albo pojutrze Siedlecczyzna bĂŞdzie we wÂładzy bolszewikĂłw, rozbitych i rozproszonych poprzednio przez nas, a ja i rĂłÂżne komendy przy pomocy uzbrojonej ludnoÂści bĂŞdziemy siedzieli w uzbrojonych miastach. PowtĂłrzcie to rĂłwnieÂż Skulskiemu [Ăłwczesnemu ministrowi spraw wewnĂŞtrznych] i powiedzcie mu, Âże w Siedlcach, na trzeci dzieĂą po zdobyciu przez nas, nie znalazÂłem absolutnie Âżadnej wÂładzy cywilnej, a tym bardziej uzbrojonych policjantĂłw".

Obrazek ten sytuacji mojej, Naczelnika PaĂąstwa Polskiego, ktĂłry spokojnie i bezpiecznie siĂŞ czuje, gdy w mieÂście policji nie ma, a dokoÂła jest wiĂŞcej nieprzyjaciela - chociaÂżby rozbitego - niÂż wojsk mu podwÂładnych, daje wymowny wyraz, czym byÂła Polska Ăłwczesna w swoim stosunku do dobrodziejstw sowieckich niesionych na bagnetach pana Tuchaczewskiego. I jeÂżeli pan Tuchaczewski woli rezolucje "masowych mityngĂłw" w BiaÂłymstoku, to ja - wyznajĂŞ - wolĂŞ swojÂą sytuacjĂŞ w Siedlcach.

Pan Siergiejew zawsze jest bardziej prawdomĂłwny niÂż p. Tuchaczewski. Pisze on o tej kwestii na stronie 82 caÂłkiem inaczej. Oto sÂą jego sÂłowa: "Rachuba na wybuch polskiej rewolucji mogÂła byĂŚ powaÂżnie czyniona tylko w politycznych kancelariach, i to dostatecznie oddalonych od frontu. W wojsku maÂło w to wierzono i, zdaje siĂŞ, prĂłba formowania polskiej armii czerwonej w BiaÂłymstoku byÂła dostatecznym dowodem, Âże ÂźrĂłdÂła naszych informacji zbyt optymistycznie patrzyÂły na poÂłoÂżenie sprawy w Polsce".

Zdanie pana Siergiejewa Âświadczy o tym, ile zÂłudzeĂą i iluzji pĂŞknÂąĂŚ musiaÂło u wojska sowieckiego przy zetkniĂŞciu siĂŞ z "realitĂŠ des choses". Pan Tuchaczewski zresztÂą nie byÂł w owych czasach tak odosobniony. Bardzo wielu cudzoziemcĂłw, ktĂłrzy wĂłwczas zwiedzali PolskĂŞ po raz pierwszy - a ktĂłrzy, tak jak pan Tuchaczewski, skÂłonni byli zawsze bardziej wierzyĂŚ historykom szkolnym IÂłÂłowajskim niÂż "realitĂŠ des choses" - rozmawiajÂąc ze mnÂą, najczĂŞÂściej stawiali mi pytanie, czy ja, Ăłwczesny Naczelnik PaĂąstwa, nie obawiam siĂŞ wybuchu rewolucji "a la Russie" u nas? Otrzymywali zawsze i niezmiennie ode mnie odpowiedÂź, Âże jeÂżeli sÂądzonym jest - w co zresztÂą wÂątpiĂŞ - by Âświat zechciaÂł przejÂśĂŚ przez eksperyment rosyjski, bĂŞdziemy my, Polacy, ostatnimi, ktĂłrzy to zrobimy. DodawaÂłem zawsze, Âże jesteÂśmy zbyt bliskimi sÂąsiadami Rosji, abyÂśmy Âłatwo na naÂśladownictwo siĂŞ zdobywali.

CaÂła frazeologia pana Tuchaczewskiego jest mi dobrze znana. Tyle lat Âżycia swego spĂŞdziÂłem w pracy dla ruchu socjalistycznego, Âże bojĂŞ siĂŞ, iÂż pana Tuchaczewskiego na Âświecie nie byÂło, gdy literatura ze sÂłĂłw uÂżywanych przez niego byÂła w moich rĂŞkach. ZapoÂżyczona ona jest z prac wielkiego uczonego i myÂśliciela Karola Marksa. I chociaÂż nigdy w swym Âżyciu nie byÂłem stronnikiem tego, co nazywajÂą materialistycznym pojmowaniem dziejĂłw, a co stawiano zawsze jako podstawĂŞ wszelkiej frazeologii marksistĂłw, umiaÂłem zawsze odrĂłÂżniĂŚ wielkoÂśĂŚ pracy samego Marksa od wulgaryzacji jego gÂłĂŞbokich zawsze myÂśli.

Natomiast gdy widzĂŞ pana Tuchaczewskiego idÂącego Âśladami ksiĂŞcia warszawskiego Paskiewicza, jak stuka do bram Warszawy, powtarzajÂąc zaklĂŞcia zaczerpniĂŞte z Marksa, nie mogĂŞ nie odpowiedzieĂŚ mu tytuÂłem znanej u nas w Polsce broszury innego wielkiego teoretyka socjalizmu, Liebknechta: "Soll Europa kosakisch werde?" Czy Europa ma zostaĂŚ kozackÂą?

PomijajÂąc podstawy myÂślenia o nas pana Tuchaczewskiego, a zatrzymujÂąc siĂŞ jedynie na wyniku pracy jego w wyÂższym dowodzeniu wojnÂą, stwierdziĂŚ naleÂży, Âże pan Tuchaczewski omyliÂł siĂŞ, gdy sÂądziÂł, Âże znajdzie wydatnÂą pomoc dla siebie w Polsce podczas wojny. A Âże niewÂątpliwie zÂłudzenie to wpÂływaÂło na jego sposĂłb dowodzenia i specjalnie daÂło mu argumenty i motywy, gdy decydowaÂł o pochodzie "za WisÂłĂŞ" - analiza bezstronna orzec winna, iÂż w rachunku i kalkulacji siÂł swego paĂąstwa i paĂąstwa nieprzyjaciela bÂłÂądziÂł, bÂłÂąd zaÂś zemÂściÂł siĂŞ na nim i na dowodzonych przezeĂą wojskach.

RozdziaÂł zakoĂączyĂŚ chcĂŞ postawieniem kropki nad "i" natury politycznej. Pan Tuchaczewski, jak zresztÂą i pan Siergiejew, chcÂą zawsze widzieĂŚ w dziaÂłaniach moich jakÂąÂś podwÂładnoÂśĂŚ w stosunku do wielu bardzo nieokreÂślonych instytucji. Tych instytucji wymieniajÂą iloÂśĂŚ niemaÂłÂą. WiĂŞc jest Ententa [sojusz brytyjsko-francuski], wiĂŞc jest zrzeszenie kapitalistĂłw Âświata caÂłego, wiĂŞc jest takÂże komplet imperialistĂłw, jest wreszcie sztab Ententy i ÂściÂślej - sztab francuski. Pod tym wzglĂŞdem pan Tuchaczewski jest dziwnie podobny do niektĂłrych moich podwÂładnych i rodakĂłw, ktĂłrzy wszystkie poraÂżki przypisujÂą mnie, wszystkie zaÂś zwyciĂŞstwa albo sobie, albo - gdy nie przypuszczajÂą, by im kto uwierzyÂł - Francuzom.

Naturalnie na gorÂącÂą chĂŞĂŚ, Âżeby tak byÂło, nie ma Âżadnego sposobu ani lekarstwa. I nie dla przekonania kogokolwiek z tak dobrze o sobie sÂądzÂących to piszĂŞ, lecz dla ÂścisÂłoÂści historycznej dodajĂŞ: objÂąÂłem dowĂłdztwo wojsk polskich jako Naczelny WĂłdz armii budowanej z niczego, sam, bez niczyjego upowaÂżnienia, zostaÂłem zaÂś jednomyÂślnie wybrany na Naczelnika PaĂąstwa Polskiego przez Sejm przez siebie zwoÂłany. I nie sÂądzĂŞ, by teraz tajemnicÂą dla kogokolwiek byÂło, Âże oba te fakty zaszÂły nie za wpÂływem, lecz przeciw chĂŞciom tego, co w owe czasy zwano EntentÂą.

Nie widzĂŞ zresztÂą w tym wstydu ani dla siebie, ani dla Ententy. W sprawach politycznych byÂłem zawsze przedstawicielem - jak to juÂż mĂłwiÂłem - tych, co w naszej, niestety, krĂłtkotrwaÂłej wioÂśnie nowego Âżycia, broniĂŚ chcieli wÂłasnymi piersiami odbudowy Polski, z bÂłota niewoli wydobywajÂącej okruchy swego istnienia. WiedzÂąc zaÂś, jak to jest trudne, zeÂśrodkowaÂłem swe wysiÂłki i myÂśli dla tego tylko celu, gdy Ententa - co takÂże nie jest tajemnicÂą - szukaÂła rozwiÂązania problemu rosyjskiego wiĂŞcej znacznie, niÂż takiego czy innego uÂłoÂżenia spraw polskich.

* Przypisy w nawiasach kwadratowych pochodzÂą od redakcji.

Cud nad WisÂłÂą 1920 r.
WÂłodzimierz Kalicki 13-01-2000 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 08:42
http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34493,392027.html

18-08-1995. GdybyÂśmy tĂŞ bitwĂŞ przegrali, Âświat wyglÂądaÂłby inaczej - bez Polski

Naczelnik PaĂąstwa i WĂłdz Naczelny JĂłzef PiÂłsudski nie zamierzaÂł czekaĂŚ. MarzyÂł o wskrzeszeniu dawnej Rzeczypospolitej, o federacji narodĂłw polskiego, litewskiego, ukraiĂąskiego i ludu biaÂłoruskiego. NiezaleÂżnie od zamiarĂłw politycznych, w roku 1919 trzeÂźwa, wojskowa kalkulacja nakazywaÂła odsuniĂŞcie granicy gÂłĂłwnego rozbiorcy Polski moÂżliwie daleko na wschĂłd.

ZimÂą 1919 roku polskie oddziaÂły zajmowaÂły pozycje nieco tylko na wschĂłd od dzisiejszej granicy Polski.

W marcu, uprzedzajÂąc radzieckie uderzenie, grupa wojsk gen. Szeptyckiego przekroczyÂła Niemen, odrzuciÂła wojska bolszewickie, zajĂŞÂła SÂłonim oraz przedpola Lidy i Baranowicz. Na poÂłudnie od niej oddziaÂły polskie przekroczyÂły rzekĂŞ JasioÂłdĂŞ i kanaÂł OgiĂąskiego, zajĂŞÂły PiĂąsk i okopaÂły siĂŞ daleko na wschodzie.

W kwietniu silne zgrupowanie polskich wojsk pod osobistym dowĂłdztwem PiÂłsudskiego rozbiÂło zgrupowanie wojsk bolszewickich i zajĂŞÂło Wilno, LidĂŞ, NowogrĂłdek, Baranowicze.

W sierpniu 1919 r. ruszyÂła druga polska ofensywa na pĂłÂłnocnym wschodzie. Polskie wojska zdobyÂły MiĂąsk biaÂłoruski i zatrzymaÂły siĂŞ daleko na wschodzie, na linii rzek Berezyny i DÂźwiny. W styczniu 1920 r. grupa wojsk gen. Rydza-ÂŚmigÂłego zdobyÂła DÂźwiĂąsk nad granicÂą ÂłotewskÂą i nastĂŞpnie przekazaÂła miasto armii Âłotewskiej.

DecydujÂącej rozprawy z bolszewikami dokonaĂŚ chciaÂł PiÂłsudski na Ukrainie. Rozbicie na poÂłudniu gÂłĂłwnych siÂł Armii Czerwonej i oparcie granic na Dnieprze miaÂło daĂŚ na wschodzie Pax Polonica, pokĂłj na warunkach Rzeczypospolitej. I jeszcze coÂś - odbudowĂŞ osÂłanianej przez polskiego ÂżoÂłnierza Ukrainy.

Krwawe walki armii polskiej z UkraiĂącami, o LwĂłw, w MaÂłopolsce Wschodniej, na WoÂłyniu, wygasÂły w poÂłowie 1919 r. Przed decydujÂącÂą ofensywÂą Polska zawarÂła sojusz z wodzem wojsk Ukrainy NaddnieprzaĂąskiej, atamanem Semenem PetlurÂą, ktĂłry wczeÂśniej schroniÂł siĂŞ ze swÂą armiÂą przed poÂścigiem kontrrewolucyjnej armii gen. Denikina po polskiej stronie frontu.

TĂŞ bitwĂŞ musieliÂśmy stoczyĂŚ. JeÂśli nie w sierpniu 1920 roku pod WarszawÂą, to trochĂŞ wczeÂśniej - gdzieÂś na dalekich kresach wschodnich. WalnÂą bitwĂŞ z bolszewikami musieliÂśmy stoczyĂŚ niezaleÂżnie od tego, czy zaatakowalibyÂśmy ich, czy teÂż cierpliwie czekalibyÂśmy na cios ze wschodu. WalnÂą bitwĂŞ musieliÂśmy stoczyĂŚ, bo niepodlegÂłoÂści Polski po 123 latach niewoli nie moÂżna byÂło zaÂłatwiĂŚ "przez bufet", w zaciszu gabinetĂłw, w dyplomatycznej konwersacji.

Na przeÂłomie 1919/1920 roku Moskwa i Warszawa rozmawiaÂły o pokoju. Obie strony jednak wzajemnie nie dowierzaÂły sobie. Obie miaÂły racjĂŞ.

JĂłzef PiÂłsudski chciaÂł pokoju, ale po rozbiciu gÂłĂłwnych siÂł Armii Czerwonej, skoncentrowanych nad granicÂą z PolskÂą.

Moskwa chciaÂła pokoju, ale po ustanowieniu nad WisÂłÂą Polskiej Republiki Radzieckiej.

Na wojnie kaÂżdy popeÂłnia bÂłĂŞdy - wygrywa ten, kto bÂłĂŞdĂłw popeÂłnia mniej.

RozpoczynajÂąc w kwietniu 1920 roku ofensywĂŞ na KijĂłw polscy wojskowi bÂłĂŞdĂłw popeÂłnili wiĂŞcej niÂż przeciwnik. Wywiad bÂłĂŞdnie informowaÂł, Âże najsilniejsze zgrupowania wojsk bolszewickich znajdujÂą siĂŞ na Ukrainie, nie doceniÂł natomiast ogromnej koncentracji Armii Czerwonej na pĂłÂłnocy, na kierunku wileĂąsko-biaÂłostockim. Gdy byÂło juÂż jasne, Âże bolszewicy przygotowujÂą ofensywĂŞ na pĂłÂłnocy, WĂłdz Naczelny zdecydowaÂł siĂŞ mimo wszystko wczeÂśniej uderzyĂŚ na KijĂłw, otoczyĂŚ i rozbiĂŚ armie sowieckie na poÂłudniu i potem przerzuciĂŚ siÂły na front pĂłÂłnocny. WydawaÂło siĂŞ to realne, jednak pod warunkiem, Âże bolszewicy bĂŞdÂą uporczywie broniĂŚ Kijowa.

Ale bolszewicy nie dali zÂłapaĂŚ siĂŞ w puÂłapkĂŞ. Pierwsze polskie uderzenie, mimo sukcesĂłw, poszÂło wÂłaÂściwie w prĂłÂżniĂŞ - niedomkniĂŞcie przez jeden tylko dzieĂą kotÂła pod Malinem daÂło bolszewikom szansĂŞ ucieczki. Uderzenie na KijĂłw byÂło drugim ciosem w prĂłÂżniĂŞ. Bolszewicy miasta nie bronili, wycofali siĂŞ na wschĂłd. Rosyjskie armie, jak tyle razy wczeÂśniej i pĂłÂźniej, uratowaÂła niezmierzona przestrzeĂą Rosji.

Polscy stratedzy zawiedli siĂŞ teÂż w swych rachubach na niepodlegÂłoÂściowy zryw UkraiĂącĂłw. Nie zamierzali oni zaciÂągaĂŚ siĂŞ do armii Petlury. "Partner nasz - tym razem byli to Polacy - okazaÂł siĂŞ nieszczery: mĂłwiÂł i podpisywaÂł jedno, a myÂślaÂł zupeÂłnie co innego! Najszczerszym z nich byÂł PiÂłsudski, a i on zamierzaÂł w najlepszym wypadku odbudowaĂŚ jakÂąÂś >autonomicznÂą< czy >sfederalizowanÂą< UkrainĂŞ" - zapisaÂł wtedy minister w rzÂądzie Petlury Iwan Feszczenko-CzapiwÂśkyj. W ten sposĂłb wyprawa kijowska przestawaÂła mieĂŚ sens.

Ostatnim bÂłĂŞdem byÂło zlekcewaÂżenie przez polskie dowĂłdztwo poÂśpiesznie ÂściÂągniĂŞtej na front ukraiĂąski armii konnej Siemiona Budionnego. Gdy zaczĂŞÂła harcowaĂŚ na polskim zapleczu frontu, byÂło juÂż za pĂłÂźno. Na poÂłudniu zaczÂąÂł siĂŞ odwrĂłt.

Kreml na poczÂątku bÂłĂŞdĂłw nie robiÂł. ArmiĂŞ przygotowaÂł starannie. Braki w zaopatrzeniu uzupeÂłniono sprzĂŞtem zdobytym na wojskach alianckich i biaÂłogwardyjskich. Podniesiono liczebnoÂśĂŚ Armii Czerwonej do ponad miliona ÂżoÂłnierzy, zwiĂŞkszono dyscyplinĂŞ. Bolszewicy rozniecili w Rosji nastroje nacjonalistyczne. HasÂłem obrony "Rosji wielkiej i niepodzielnej" ÂściÂągnĂŞli do swej armii byÂłych carskich oficerĂłw. Pod czerwone sztandary szczegĂłlnie wielu trafiÂło po odezwie wybitnego generaÂła carskiego BrusiÂłowa, wzywajÂącego do zapomnienia urazĂłw, krzywd i zgÂłaszania siĂŞ do bolszewikĂłw.

Przed decydujÂącÂą ofensywÂą dowĂłdztwo frontu pĂłÂłnocnego objÂąÂł najlepszy sowiecki dowĂłdca, pogromca gen. Denikina - MichaÂł Tuchaczewski.

Sowieckie uderzenie opracowane przez Tuchaczewskiego zmiaÂżdÂżyÂło lewe skrzydÂło polskiego frontu. Mimo prĂłb kontratakĂłw Polacy oddawali kolejne linie obrony - i liniĂŞ dawnych umocnieĂą niemieckich z wojny Âświatowej, i liniĂŞ Niemna, kanaÂłu OgiĂąskiego, Szczary, JasioÂłdy, wreszcie liniĂŞ Bugu i Narwi.

Armie Tuchaczewskiego stanĂŞÂły przed WarszawÂą.

PĂłÂźniej, po latach, uczestnicy tej wojny starali siĂŞ opisaĂŚ i wyjaÂśniĂŚ wÂłasne poczynania. MichaÂł Tuchaczewski twierdziÂł, Âże zdecydowaÂł siĂŞ zaatakowaĂŚ WarszawĂŞ od pĂłÂłnocnego wschodu i pĂłÂłnocy, gdyÂż tam wÂłaÂśnie spodziewaÂł siĂŞ zastaĂŚ gÂłĂłwne siÂły polskie broniÂące dostĂŞpu do korytarza gdaĂąskiego, ktĂłrym z Zachodu pÂłynĂŞÂło zaopatrzenie dla PolakĂłw. Polscy wojskowi i historycy wojskowoÂści w koncepcji Tuchaczewskiego dostrzegli co innego.

"Co do mnie, porĂłwnaÂłem pochĂłd za WisÂłĂŞ Tuchaczewskiego do pochodu rĂłwnieÂż za WisÂłĂŞ gen. Paskiewicza w roku 1830. TwierdziÂłem nawet, Âże koncepcja i budowa marszu prawdopodobnie wziĂŞta jest z archiwum wojny polsko-rosyjskiej z 30. roku" - pisaÂł marszaÂłek JĂłzef PiÂłsudski.

ĂwczeÂśni dowĂłdcy Armii Czerwonej wywodzili siĂŞ z kadry oficerskiej armii carskiej. Carscy oficerowie w akademiach wojskowych gruntownie studiowali historiĂŞ wojen, w tym takÂże warszawskiego manewru feldmarszaÂłka Paskiewicza.

MichaÂł Tuchaczewski szturm Warszawy w roku 1831 znaĂŚ musiaÂł takÂże z innego powodu.

Pradziad MichaÂła Tuchaczewskiego, Aleksander Tuchaczewski, w roku 1831 byÂł dowĂłdcÂą PuÂłku OÂłoneckiego w II Korpusie gen. Kreutza. W pierwszym dniu szturmu Warszawy puÂłk Tuchaczewskiego na czele kolumny II Korpusu zaatakowaÂł poÂłudniowÂą stronĂŞ Reduty Ordona. Gdy bataliony Tuchaczewskiego wdarÂły siĂŞ na waÂły Reduty, wybuch magazynu prochu zniszczyÂł fortyfikacje i pogrzebaÂł ÂśrĂłd obroĂącĂłw ponad stu ÂżoÂłnierzy i oficerĂłw rosyjskich, w tym dwĂłch generaÂłĂłw. PuÂłkownik Aleksander Tuchaczewski, ciĂŞÂżko ranny, dostaÂł siĂŞ do niewoli i zmarÂł tego samego dnia.

Od strony poÂłudniowej RedutĂŞ Ordona szturmowaÂła druga kolumna rosyjskiego korpusu, a w jej szeregach pÂłk Liprandi, szwagier pÂłk. Aleksandra Tuchaczewskiego. Po wysadzeniu Reduty i Âśmierci dowĂłdcy rosyjskiej kolumny, pÂłk Liprandi objÂąÂł dowĂłdztwo i nazajutrz na jej czele przeÂłamaÂł drugÂą liniĂŞ polskiej obrony miĂŞdzy rogatkami wolskimi i jerozolimskimi. Jako jeden z pierwszych Rosjan wdarÂł siĂŞ do miasta.

W 1831 roku autorem pomysÂłu, by rosyjskÂą armiĂŞ skierowaĂŚ prawym brzegiem WisÂły aÂż do granicy pruskiej, tam przeprawiĂŚ siĂŞ na lewy brzeg, wrĂłciĂŚ i zaatakowaĂŚ WarszawĂŞ, byÂł car MikoÂłaj I. FeldmarszaÂłek Paskiewicz na cesarski plan zgodziÂł siĂŞ z ciĂŞÂżkim sercem. WiedziaÂł, Âże ruszajÂąc w dĂłÂł WisÂły odsÂłania swe lewe skrzydÂło i naraÂża siĂŞ na rozbicie przez wojsko polskie skoncentrowane w rejonie twierdzy modliĂąskiej.

Plan uderzenia na lewe skrzydÂło Rosjan natychmiast obmyÂśliÂł najwybitniejszy strateg w kampanii 1831 roku, gen. Ignacy PrÂądzyĂąski. WĂłdz naczelny gen. Jan Skrzynecki jednak - jak zwykle, gdy tylko pojawiaÂła siĂŞ szansa odniesienia zdecydowanego zwyciĂŞstwa - wolaÂł hamletyzowaĂŚ, konferowaĂŚ z osobistym kucharzem na temat kompozycji obiadu i pozowaĂŚ malarzom.

Prawnuk puÂłkownika Aleksandra Tuchaczewskiego, MichaÂł, w 1920 roku gÂłĂłwne siÂły, trzy armie i korpus konnicy, rzuciÂł na pĂłÂłnoc, Âśladem feldmarszaÂłka Paskiewicza.

Ale wtedy mieliÂśmy na szczĂŞÂście wodzĂłw z krwi i koÂści. Rozlokowana w rejonie Modlina 5. Armia gen. WÂładysÂława Sikorskiego nazajutrz po rozpoczĂŞciu przez sÂłabsze, centralne zgrupowanie Armii Czerwonej bezpoÂśredniego ataku na WarszawĂŞ i zdobyciu Radzymina, uderzyÂła na pĂłÂłnoc, na gÂłĂłwne siÂły Tuchaczewskiego. Gen. Sikorski ideĂŞ gen. PrÂądzyĂąskiego sprzed wieku zrealizowaÂł wspaniale. ChoĂŚ 5. Armia miaÂła trzy razy mniej ÂżoÂłnierzy i dziaÂł od armii bolszewickich, gen. Sikorski po napoleoĂąsku manewrujÂąc szczupÂłymi siÂłami kolejno rozbijaÂł zgrupowania przeciwnika i zmuszaÂł je do odwrotu. 203. PuÂłk UÂłanĂłw iÂście kresowym zagonem wpadÂł na chwilĂŞ do Ciechanowa, gdzie spanikowani dowĂłdcy sowieccy spalili armijnÂą radiostacjĂŞ. Najsilniejsze zgrupowanie wojsk Tuchaczewskiego byÂło poszarpane, rozproszone, pozbawione ÂłÂącznoÂści i zuÂżytych w walkach rezerw. ChoĂŚ nadal miaÂło znacznÂą przewagĂŞ nad wojskami gen. Sikorskiego, w najwaÂżniejszym momencie bitwy przestaÂło zagraÂżaĂŚ Warszawie.

Tuchaczewski przede wszystkim chciaÂł rozbiĂŚ polskie siÂły gÂłĂłwne, ktĂłre spodziewaÂł siĂŞ zastaĂŚ na pĂłÂłnoc od Warszawy. Do bezpoÂśredniego ataku na stolicĂŞ skierowaÂł tylko jednÂą armiĂŞ, ale i ona miaÂła wyraÂźnÂą przewagĂŞ nad siÂłami polskimi broniÂącymi przedmoÂścia warszawskiego. 13 sierpnia 1920 roku bolszewicy uderzyli na Radzymin. Tak rozpoczĂŞÂła siĂŞ bitwa warszawska.

W ciÂągu nastĂŞpnych dni Radzymin przechodziÂł z rÂąk do rÂąk. Rosjanie i Polacy rzucali do walki ostatnie rezerwy. Tam bito siĂŞ najzacieklej, ale walki toczono takÂże szerokim Âłukiem na przedpolach Warszawy. Nie byÂły to imponujÂące starcia wielkich mas wojsk, raczej szereg walk lokalnych. ZaÂżartych, krwawych. Bolszewikom siÂł dodawaÂła wieÂśĂŚ, Âże z wieÂży zdobytego wÂłaÂśnie koÂścioÂła w Radzyminie widaĂŚ dachy Warszawy. Polacy wiedzieli, Âże cofaĂŚ siĂŞ nie ma gdzie. Zdemoralizowane klĂŞskami i odwrotem oddziaÂły najpierw biÂły siĂŞ niezbyt twardo, czĂŞsto ogarniaÂła je panika. Duch walki pojawiÂł siĂŞ po pierwszych sukcesach, po wejÂściu do akcji oddziaÂłĂłw ochotnikĂłw. "Poszli do szeregĂłw ksiĂŞÂża jako kapelani i sanitariusze. Wielu z nich wrĂłciÂło ozdobionych krzyÂżami walecznych. PoszÂła szlachta Âśrednia i drobna, nieomal wszystka na wÂłasnych koniach. Z mojej rodziny poszÂło czterech Kakowskich, dwĂłch Ossowskich, dwĂłch WilmanĂłw, Janowski, prawie wszyscy, co byli zdolni do boju. PoszÂła wszystka inteligencja, mÂłodzieÂż akademicka i gimnazjalna od 6-tej klasy. Poszli robotnicy fabryczni gromadnie" - zanotowaÂł wtedy kardynaÂł Aleksander Kakowski.

Do obrony Warszawy zgÂłosiÂło siĂŞ ponad 80 tys. ochotnikĂłw.

Symbolem walk pod WarszawÂą staÂła siĂŞ ÂśmierĂŚ ksiĂŞdza Skorupki. Po bitwie pisano, Âże zginÂąÂł prowadzÂąc ÂżoÂłnierzy do natarcia, dzierÂżÂąc przed sobÂą krzyÂż niczym bagnet. Takim namalowaÂł go Kossak.

ByÂło inaczej. MÂłody ksiÂądz StanisÂław Skorupka sam zgÂłosiÂł siĂŞ jako kapelan do I Batalionu 236. PuÂłku Piechoty Armii Ochotniczej im. WeteranĂłw 1863 roku. Nie chciaÂł zostawiaĂŚ nieletnich ochotnikĂłw samych wÂśrĂłd kul. DowĂłdcĂŞ ppor. SÂłowikowskiego uprosiÂł, by do kontrataku mĂłgÂł iÂśĂŚ poÂśrĂłd ÂżoÂłnierzy. Gdy trafiony w gÂłowĂŞ zginÂąÂł, krzyÂż miaÂł na piersi, pod mundurem.

"Cud", jak tego chcieli wspĂłÂłczeÂśni, zdarzyÂł siĂŞ nad WisÂłÂą, ale mĂłgÂł zdarzyĂŚ siĂŞ wczeÂśniej, daleko na wschodzie, nad kanaÂłem OgiĂąskiego i Niemnem lub nad Bugiem i NarwiÂą. Zaraz po ruszeniu ofensywy Tuchaczewskiego marszaÂłek JĂłzef PiÂłsudski zamierzaÂł na wschodzie zrobiĂŚ to, co w koĂącu zrobiÂł na WisÂłÂą: skoncentrowaĂŚ uderzeniowÂą armiĂŞ na lewym skrzydle bolszewikĂłw, pod osÂłonÂą silnie bronionego miasta, i zaskakujÂącym atakiem zmiaÂżdÂżyĂŚ lewe skrzydÂło wroga, odcinajÂąc mu przy tym drogĂŞ odwrotu.

Dwa razy marszaÂłkowi siĂŞ nie udaÂło, bo polskie oddziaÂły oddawaÂły zaplanowane linie oporu. Do trzech razy sztuka - uderzenie znad Wieprza pochĂłd za WisÂłĂŞ Tuchaczewskiego zamieniÂło w kompletnÂą klĂŞskĂŞ.

Fakt, Âże atak na odkryte lewe skrzydÂło Armii Czerwonej marszaÂłek PiÂłsudski obmyÂślaÂł od dawna, zadaje kÂłam pomĂłwieniom, jakoby autorem koncepcji ataku znad Wieprza byÂł francuski doradca gen. Weygand lub inny z polskich, skÂądinÂąd Âświetnych, sztabowcĂłw.

Nie sposĂłb jednak nie dostrzec, Âże nad manewrem PiÂłsudskiego unosiÂł siĂŞ duch jeneraÂła PrÂądzyĂąskiego (dostrzegli to takÂże historycy niemieccy). To byÂła ta sama idea, tyle Âże przeniesiona na znacznie rozleglejszy plac boju.

GeneraÂł Sikorski i marszaÂłek PiÂłsudski brali dziejowy rewanÂż za klĂŞskĂŞ listopadowÂą przed wiekiem. Swymi walkami skÂładali generaÂłowi PrÂądzyĂąskiemu najpiĂŞkniejszy z moÂżliwych hoÂłdĂłw.

KÂłopot z "Cudem nad WisÂłÂą" polega na tym, Âże Âżadnego cudu nie byÂło.

Bolszewiccy stratedzy zbliÂżajÂąc siĂŞ do WisÂły zaczĂŞli popeÂłniaĂŚ ciĂŞÂżkie bÂłĂŞdy, ale nie byÂło to skutkiem interwencji OpatrznoÂści, raczej bardzo ludzkiego zawrotu rewolucyjnych gÂłĂłw od sukcesĂłw. Tuchaczewski, przekonany, Âże armia polska jest juÂż zupeÂłnie zdemoralizowana, rozproszyÂł swe siÂły i parÂł na zachĂłd bez opamiĂŞtania, nie dbajÂąc o zaopatrzenie i pozostawione za Niemnem odwody.

WarszawĂŞ i PolskĂŞ z pewnoÂściÂą uratowaÂła zmiana planĂłw dokonana przez Aleksandra Jegorowa, dowĂłdcĂŞ bolszewickich wojsk na Ukrainie i WoÂłyniu. WedÂług planĂłw z zimy 1920 roku miaÂł on ominÂąĂŚ bagna Polesia i po wielkim marszu uderzyĂŚ od poÂłudniowego wschodu na WarszawĂŞ. Po drodze zahaczyÂłby wtedy o zgrupowanie polskie nad Wieprzem. Nie byÂłoby kontrataku PiÂłsudskiego, Warszawa wziĂŞta w kleszcze musiaÂłaby paÂśĂŚ - przewaga poÂłÂączonych sowieckich frontĂłw byÂła zbyt wielka. Ale bolszewicy tuÂż przed bitwÂą warszawskÂą zwrĂłcili ukraiĂąsko-woÂłyĂąski front swych wojsk na LwĂłw, na GalicjĂŞ. TrochĂŞ z obawy przed RumuniÂą. Przede wszystkim jednak oczami wyobraÂźni widzieli juÂż WarszawĂŞ zalanÂą wojskami Tuchaczewskiego, a Jegorowa maszerujÂącego przez WĂŞgry na JugosÂławiĂŞ.

Nad WisÂłÂą ÂżoÂłnierz polski biÂł siĂŞ bohatersko, generaÂłowie dowodzili z polotem i skutecznie. NieczĂŞsto w najnowszej naszej historii siĂŞ to zdarzaÂło, aleĂŚ przecieÂż to nie cud.

TakÂże samo uderzenie znad Wieprza nie byÂło cudem. Owszem, byÂło majstersztykiem dowodzenia. Z zamĂŞtu klĂŞski i odwrotu PiÂłsudski wyciÂągnÂąÂł najlepsze oddziaÂły, zaopatrzyÂł je i skoncentrowaÂł na odlegÂłym skrzydle tak zrĂŞcznie, Âże mimo generalnej przewagi wojsk Tuchaczewskiego, na kierunku kontruderzenia znad Wieprza Polacy byli piĂŞciokrotnie silniejsi.

Wreszcie koncentracja nie osÂłoniĂŞtych wojsk nad Wieprzem nie byÂła rzuceniem wszystkiego na jednÂą kartĂŞ.

MÂłody matematyk Stefan Mazurkiewicz, pĂłÂźniejszy rektor Uniwersytetu JĂłzefa PiÂłsudskiego w Warszawie i prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego, zÂłamaÂł sowiecki szyfr radiowy. W czasie bitwy warszawskiej polski wywiad znaÂł zamiary sowieckich dowĂłdcĂłw i poÂłoÂżenie wiĂŞkszych jednostek Armii Czerwonej.

Wcale nie musieliÂśmy wygraĂŚ. Armie Tuchaczewskiego w rejonie Warszawy byÂły o jednÂą trzeciÂą liczniejsze. WystarczyÂłoby, Âże ich dowĂłdcy uniknĂŞliby ktĂłregoÂś ze swych bÂłĂŞdĂłw. WystarczyÂłoby, Âże na ktĂłrymÂś z trzech obszarĂłw bitwy warszawskiej szczĂŞÂście opuÂściÂłoby polskiego ÂżoÂłnierza.

Zagraniczni obserwatorzy bitwy warszawskiej mieli wraÂżenie, Âże polski ÂżoÂłnierz uratowaÂł przed zalewem bolszewikĂłw zachodniÂą EuropĂŞ. Tak samo myÂślano w Polsce.

W sierpniu 1920 roku bolszewicy nie mieli juÂż jednak zamiaru pomagaĂŚ rewolucji niemieckiej, rewolucjĂŞ tĂŞ bowiem dawno stÂłumiono. Nad granicÂą Prus Wschodnich 1 sierpnia 1920 roku z inicjatywy sowieckiej spotkali siĂŞ dwaj komisarze: niemieckiej policji i Armii Czerwonej. Sowiecki komisarz Iwanicki oÂświadczyÂł swemu rozmĂłwcy Loessnerowi, Âże w Warszawie wkrĂłtce utworzony zostanie rzÂąd sowiecki, Âże Moskwa po zwyciĂŞstwie nad PolskÂą obali Traktat Wersalski i przywrĂłci miĂŞdzy Niemcami i RosjÂą granice z 1914 roku.

W Warszawie wrogowie marszaÂłka JĂłzefa PiÂłsudskiego oskarÂżali go, Âże w warszawskim Soborze ma tajny telefon, przez ktĂłry co wieczĂłr ÂłÂączy siĂŞ z Trockim na Kremlu i zdradza mu tajemnice wojskowe. Trocki miaÂł telefon, ale do Niemiec. 20 sierpnia 1920 roku Rosjanie pociÂągnĂŞli specjalnÂą liniĂŞ telefonicznÂą z Moskwy przez zdobyte na Polsce tereny do Prus Wschodnich.

Tam Niemcy przyÂłÂączyli jÂą do linii podmorskiej KrĂłlewiec-Berlin. Tak budowano sojusz sowiecko-weimarski, ktĂłry przypieczĂŞtowaĂŚ miaÂł czwarty rozbiĂłr Polski.

LiniĂŞ zwiniĂŞto piĂŞĂŚ dni pĂłÂźniej, po przegranej bitwie warszawskiej.

Zachodnia Europa byÂła w 1920 roku bezpieczna. W razie polskiej przegranej, bez szans byÂły za to republiki nadbaÂłtyckie i paĂąstwa baÂłkaĂąskie, zapewne nie wyÂłÂączajÂąc JugosÂławii.

Pod WarszawÂą uratowaliÂśmy ich niepodlegÂłoÂśĂŚ, elity, przyszÂłoÂśĂŚ.

Przede wszystkim zaÂś uratowaliÂśmy siebie.

Z perspektywy ostatnich piĂŞĂŚdziesiĂŞciu lat wydaje siĂŞ, Âże w najgorszym razie niewola trwaÂłaby raptem 20 lat dÂłuÂżej. Ale to nie byÂłby umiarkowany terror lat 40. i 50. Przedsmak nowych porzÂądkĂłw daÂły masowe mordy bolszewikĂłw w BiaÂłymstoku i Radzyminie. SowieckÂą PolskĂŞ w latach 30. raczej czekaÂł los sowieckiej Ukrainy. Tam nowy porzÂądek budowano na grobach milionĂłw ofiar.

ZresztÂą: po zdobyciu przez armiĂŞ bolszewikĂłw Europy ÂŚrodkowej polityczna historia naszego kontynentu i Âświata na pewno potoczyÂłaby siĂŞ zupeÂłnie inaczej. Dla nas - tragicznie.

Rachunki za zwyciĂŞstwo roku 1920 przyszÂło pÂłaciĂŚ jeszcze po latach.

Z walk na froncie wschodnim polska generalicja wyciÂągnĂŞÂła fatalne wnioski na przyszÂłoÂśĂŚ.

Starcia z sowieckÂą konnicÂą utwierdziÂły sztabowcĂłw w wierze, Âże najskuteczniejszym wojskiem szybkim jest kawaleria. W czasie bitwy warszawskiej polskie oddziaÂły miaÂły przewagĂŞ w czoÂłgach, ale dowĂłdcy nie potrafiÂąc ich skutecznie wykorzystaĂŚ, nie docenili pĂłÂźniej broni pancernej. We wrzeÂśniu 1939 roku mieliÂśmy duÂżo uÂłanĂłw, maÂło czoÂłgĂłw.

W 1920 roku mieliÂśmy przewagĂŞ w powietrzu, miĂŞdzy innymi dziĂŞki amerykaĂąskim ochotnikom. SkutecznoÂśĂŚ polskiego lotnictwa docenili, nawet przecenili Tuchaczewski i Budionny. Babel w "Armii konnej" opisywaÂł bezradnoÂśĂŚ wobec polskich samolotĂłw.

Polscy dowĂłdcy nie potrafiÂąc lotnictwa naprawdĂŞ skutecznie wykorzystaĂŚ, nie pojĂŞli teÂż, jak wielkie znaczenie bĂŞdzie miaÂło lotnictwo w przyszÂłoÂści. Przekonali siĂŞ dziewiĂŞtnaÂście lat pĂłÂźniej.

Od pierwszego dnia bitwy warszawskiej w walkach o Radzymin braÂł udziaÂł PuÂłk GrodzieĂąski Dywizji Litewsko-BiaÂłoruskiej, dowodzony przez ppÂłk. BronisÂława Bohaterewicza. Po trzech dobach nieustannych walk Radzymin odbito. WÂśrĂłd oddziaÂłĂłw, ktĂłre miasto odzyskaÂły, byÂł teÂż batalion puÂłku ppÂłk. Bohaterewicza.

W 1943 roku ciaÂło gen. Bohaterewicza wykopano w Lesie KatyĂąskim. ByÂł jednym z dwĂłch zamordowanych tam polskich generaÂłĂłw.

W wojnie 1920 roku JĂłzef Stalin byÂł komisarzem ukraiĂąskiego zgrupowania Armii Czerwonej. W trakcie walk oÂśmieszyÂł siĂŞ niekompetencjÂą. Jego samowola sprawiÂła, Âże w czasie bitwy warszawskiej czĂŞÂśĂŚ wojsk bolszewickich z poÂłudnia Polski nie ruszyÂła na WarszawĂŞ, co zapewne skoĂączyÂłoby siĂŞ dla nas tragicznie. Po latach zlikwidowaÂł sowieckich dowĂłdcĂłw, ÂświadkĂłw swej nieudolnoÂści. Kwestii, czy na decyzji Stalina zamordowania polskich oficerĂłw w 1940 roku nie zawaÂżyÂły wspomnienia roku 1920 nie da siĂŞ rozstrzygnÂąĂŚ chyba juÂż nigdy.

Czego pragnie umierajÂący ÂżoÂłnierz?

DwĂłch rzeczy na pewno.

By ÂśmierĂŚ nie poszÂła na marne. By pamiĂŞtano.

Szesnasto- i siedemnastoletnim uczniom, ochotnikom spod Ossowa, podziĂŞkowaliÂśmy piĂŞknie. Ich cmentarzyk z kaplicÂą na leÂśnej polanie w Ossowie jest bodaj najpiĂŞkniejszym miejscem spoczynku polskiego ÂżoÂłnierza, jaki widziaÂłem.

Zadbane sÂą surowe ÂżoÂłnierskie kwatery i kaplica na cmentarzu w Radzyminie.

W sumie jednak niewiele pozostaÂło po tamtej bitwie.

TrochĂŞ skromnych pomnikĂłw rozrzuconych po wioskach i miasteczkach.

Wiele miejsc waÂżnych nie jest naleÂżycie oznakowanych, opisanych. Nie ma nawet folkloru, oplatajÂącego historyczne miejsca. Bar "Pod bolszewikiem" w Radzyminie zmieniÂł niedawno nazwĂŞ na "Bar restauracyjny". Radzymin to nie Waterloo, ÂżyjÂące wyÂłÂącznie wspomnieniem napoleoĂąskiej bitwy, peÂłne panoram, wystaw, pamiÂątek, przewodnikĂłw. A przecieÂż Radzymin to nie Waterloo takÂże dlatego, Âże wynik tamtych zmagaĂą biegu historii odwrĂłciĂŚ nie mĂłgÂł - w 1815 roku Napoleon tak czy inaczej musiaÂł przegraĂŚ.

Trzy ĂŚwierci wieku temu pod WarszawÂą uratowano zaÂś PolskĂŞ, pĂłÂł Europy, moÂże i Âświat.

Po prostu.

W tekÂście wykorzystano opracowania i wspomnienia JĂłzefa PiÂłsudskiego, Tadeusza Kutrzeby, WÂładysÂława Sikorskiego, Mariana Kukiela, Aleksandra Kakowskiego, MichaÂła Tuchaczewskiego, Marka TarczyĂąskiego, Artura Leinwanda, Henryka BuÂłhaka, MieczysÂława SÂłowikowskiego

Osiemnasta decydujÂąca bitwa w dziejach Âświata?
Jerzy Holzer 12-08-2000 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 08:46
http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34493,33.html
Cel - traktat wersalski

ChoĂŚ z caÂłkowicie odwrotnych pozycji, podobnie wysoko oceniaÂł znaczenie bitwy warszawskiej Lenin. Wiele Âświadczy jednak o tym, Âże nie myÂślaÂł wĂłwczas o rewolucji niemieckiej, lecz o podziale Polski, wzmocnieniu w ten sposĂłb Niemiec (wcale nie rewolucyjnych, przeciwnie - reakcyjnych i militarystycznych) oraz porozumieniu z nimi przeciw mocarstwom zachodnim.

2 paÂździernika 1920 r. Lenin mĂłwiÂł na zjeÂździe pracownikĂłw rosyjskiego przemysÂłu garbarskiego: "Sprawa wyglÂądaÂła tak, Âże jeszcze kilka dni zwyciĂŞskiej ofensywy Armii Czerwonej, a nie tylko Warszawa zostaÂłaby zdobyta (to nie byÂłoby tak istotne), lecz rozbity zostaÂłby pokĂłj wersalski". MieszajÂąc rzeczywistoÂśĂŚ z fantazjÂą Lenin stwierdzaÂł wĂłwczas: "Gdyby Polska staÂła siĂŞ radziecka, gdyby robotnicy warszawscy otrzymali od Rosji Radzieckiej pomoc, na ktĂłrÂą czekali i ktĂłrÂą z radoÂściÂą witali, pokĂłj wersalski zostaÂłby rozbity i caÂły system miĂŞdzynarodowy, ustanowiony dziĂŞki zwyciĂŞstwom nad Niemcami, runÂąÂłby". (W.I. Lenin: "O Polsce i polskim ruchu robotniczym", Warszawa 1954). Bolszewicy marzyli o wsparciu, jakie marsz na zachĂłd znajdzie w Niemczech. Lenin tak wyobraÂżaÂł sobie owo wsparcie w przemĂłwieniu z 15 paÂździernika 1920 roku: "wszyscy w Niemczech, nawet czarnoseciĂący i monarchiÂści, mĂłwili, Âże bolszewicy uratujÂą ich, kiedy spostrzegli, Âże pokĂłj wersalski trzeszczy we wszystkich szwach, Âże istnieje Armia Czerwona". (TamÂże).

Czy jednak wĂłdz rewolucji rosyjskiej naprawdĂŞ wyobraÂżaÂł sobie, Âże na sygnaÂł, jakim ma byĂŚ wejÂście wojsk sowieckich w granice Niemiec, ich ludnoÂśĂŚ wybuchnie entuzjazmem do nowej wojny, zwolennicy komunistĂłw poÂłÂączÂą siĂŞ z monarchistami, zwolennicy socjaldemokratĂłw z czarnoseciĂącami, i wszyscy razem ruszÂą zburzyĂŚ metropolie europejskiego imperializmu, ParyÂż i Londyn?

Nawet jeÂżeli oceny lorda d'Abernona i Lenina mile ÂłechcÂą polskie ambicje, nie warto przyjmowaĂŚ ich bezkrytycznie. JakÂą wartoÂśĂŚ miaÂły diagnozy Lenina, ÂświadczyĂŚ moÂże to, Âże wĂłdz bolszewikĂłw ledwie dziesiĂŞĂŚ dni wczeÂśniej pocieszaÂł grono powaÂżniejsze, bo uczestnikĂłw ogĂłlnorosyjskiej konferencji bolszewikĂłw: "JeÂśli nie potrafiliÂśmy dotrzeĂŚ do proletariatu przemysÂłowego Polski (i to jest jedna z gÂłĂłwnych przyczyn naszej poraÂżki), ktĂłry znajduje siĂŞ za WisÂłÂą i w Warszawie, to dotarliÂśmy do proletariatu angielskiego i podnieÂśliÂśmy jego ruch na niebywaÂłe wyÂżyny, na caÂłkiem nowy szczebel rewolucji". (TamÂże). Historyk moÂże na ten przekaz ÂźrĂłdÂłowy zareagowaĂŚ jedynie uÂśmiechem.

TenÂże Lenin pisaÂł 2 sierpnia 1920 roku w telegramie do Stalina, wĂłwczas komisarza przy nacierajÂąÂąÂąÂąÂącej na LwĂłw armii Budionnego: "W zwiÂązku z powstaniami, szczegĂłlnie na Kubaniu, a nastĂŞpnie rĂłwnieÂż na Syberii, niebezpieczeĂąstwo ze strony Wrangla staje siĂŞ olbrzymie i w Âłonie KC wzmaga siĂŞ dÂąÂżenie do niezwÂłocznego zawarcia pokoju z burÂżuazyjnÂą PolskÂą". (TamÂże).

W cytowanym juÂż przemĂłwieniu z 2 paÂździernika Lenin stwierdzaÂł rĂłwnieÂż: "Kiedy dotarliÂśmy do Warszawy, okazaÂło siĂŞ, Âże wojska nasze sÂą do tego stopnia wyczerpane, iÂż zabrakÂło im siÂł, by i nadal odnosiĂŚ zwyciĂŞstwa, polskie zaÂś wojska, poparte przez zryw patriotyczny w Warszawie, czujÂąc siĂŞ we wÂłasnym kraju, uzyskaÂły poparcie, uzyskaÂły nowÂą moÂżliwoÂśĂŚ posuwania siĂŞ naprzĂłd". Wniosek jest w swej prostocie szokujÂący: "OkazaÂło siĂŞ, Âże wojna daÂła moÂżnoÂśĂŚ niemal caÂłkowitego rozgromienia Polski, ale w decydujÂącej chwili zabrakÂło nam siÂł". (TamÂże). RzeczywiÂście drobiazg!

Na zachodzie bez rewolucji

SprĂłbujmy wiĂŞc z dystansem, na jaki pozwala odlegÂłoÂśĂŚ 80 lat od wydarzeĂą, z rĂłÂżnych stron przyjrzeĂŚ siĂŞ rzeczywistoÂści wojny 1920 roku. Wymaga to uwzglĂŞdnienia tego, co dziaÂło siĂŞ w owym czasie w Polsce, co dziaÂło siĂŞ w Rosji (oraz na Ukrainie i BiaÂłorusi), ale takÂże tego, co okreÂślaÂło sytuacjĂŞ w caÂłej Europie.

Dwie tendencje okreÂślaÂły sytuacjĂŞ w caÂłej Europie u schyÂłku I wojny Âświatowej i przez kilka lat po jej zakoĂączeniu. JednÂą z tych tendencji byÂło zmĂŞczenie wojnÂąÂąÂąÂą, ofiarami i ciĂŞÂżarami, jakie pociÂągnĂŞÂła ona za sobÂą. Ta tendencja, u swych podstaw raczej pacyfistyczna, nabieraÂła jednak charakteru agresywnego ze wzglĂŞdu na przekonanie (uproszczone, ale nie bÂłĂŞdne), iÂż wojnĂŞ ÂświatowÂą narzuciÂły szerokim rzeszom ludnoÂści elity spoÂłeczne czy teÂż - w popularnej socjalistycznej, a potem rĂłwnieÂż komunistycznej interpretacji - klasy posiadajÂące. Rewolucja rzeczywiÂście krÂąÂżyÂła po Europie, choĂŚ z wiĂŞkszÂą siÂłÂą oddziaÂływania tylko w niektĂłrych jej krajach.

Trzeba teÂż przypomnieĂŚ, Âże Rosja byÂła krajem, w ktĂłrym rewolucja zwyciĂŞÂżyÂła juÂż w 1917 roku, ale zamiast zakoĂączenia wojny przyniosÂło to jej kontynuacjĂŞ w formie wojny domowej, z liczbÂą ofiar i rozmiarem ciĂŞÂżarĂłw dalece przewyÂższajÂącym straty rosyjskie w latach 1914-17. Wojna domowa trwaÂła podczas bitwy warszawskiej, nie skoĂączyÂła siĂŞ wraz z wojnÂą polsko-rosyjskÂą 1920 roku. Niewiele teÂż ponad pĂłÂł roku po bitwie warszawskiej wybuchÂło krwawo stÂłumione powstanie marynarzy w dawniejszej ostoi rewolucji, twierdzy Kronsztadu koÂło Piotrogradu (jak od 1914 roku zwaÂł siĂŞ Sankt Petersburg).

Rewolucja krÂąÂżyÂła po Europie, ale nigdzie poza RosjÂą nie miaÂła dostatecznej siÂły, aby z widma staĂŚ siĂŞ konkretem w bolszewickiej formie. W Niemczech wprawdzie wewnĂŞtrzny porzÂądek zostaÂł podwaÂżony, ale komuniÂści w 1920 roku dysponowali niewielkÂą siÂłÂą i zdecydowanie dominowali tam niechĂŞtni skrajnym dziaÂłaniom socjaldemokraci. We Francji z kolei wprawdzie socjaliÂści zradykalizowali siĂŞ, ale kraj po zwyciĂŞskiej wojnie nieskÂłonny byÂł do rewolucyjnych uniesieĂą. Rewolucja angielska istniaÂła jedynie w propagandzie Lenina albo w jego fantazji tak bujnej, iÂż sam siebie potrafiÂł oszukiwaĂŚ.

Rosja bolszewicka, jeszcze daleka od zwyciĂŞstwa w wojnie domowej, za sÂłaba, jak siĂŞ okazaÂło, aby pokonaĂŚ PolskĂŞ, nawet po zdobyciu Warszawy nie miaÂła przed sobÂą czerwonego dywanu, ktĂłry przez Berlin doprowadziÂłby jÂą do ParyÂża i Londynu. Strach lorda d'Abernona przed bolszewikami niewiele miaÂł wspĂłlnego z realiami. Niezdyscyplinowane armie Tuchaczewskiego i Budionnego, z ich chaotycznym dowĂłdztwem i Âźle zorganizowanym zaopatrzeniem, niewiele mogÂłyby zdziaÂłaĂŚ, z pomocÂą taczanek i komisarzy politycznych, na piechotĂŞ i na swych kozackich koniach, przeciw Âświetnie uzbrojonym i sprawnie kierowanym wojskom francuskim czy brytyjskim. Gdyby zaÂś chciaÂły narzucaĂŚ komunizm Niemcom, zamiast rujnowaĂŚ porzÂądek wersalski, uwikÂłaÂłyby siĂŞ w ich wojnĂŞ domowÂą, kierujÂąc caÂłÂą energiĂŞ niemieckiego militaryzmu nie na zachĂłd, lecz (wtedy z poparciem Francji i Anglii) na wschĂłd.

Na wschodzie nago i boso

Pozbawiona zaopatrzenia Armia Czerwona wszĂŞdzie, dokÂąd wkraczaÂła, rekwirowaÂła bezlitoÂśnie ÂżywnoÂśĂŚ, drakoĂąsko rozprawiaÂła siĂŞ z opornymi, a nie stroniÂła teÂż od gwaÂłtĂłw i wszelkiego rodzaju ekscesĂłw. Lenin mĂłwiÂł 15 paÂździernika 1920 r.: "Prawda, Âże nie starczyÂło nam siÂł, Âżeby doprowadziĂŚ wojnĂŞ do koĂąca. Trzeba jednak pamiĂŞtaĂŚ, Âże nasi robotnicy i chÂłopi byli bosi i nadzy, a mimo to szli naprzĂłd". (TamÂże, s. 521). Aby zrozumieĂŚ w peÂłni mechanizm takiego marszu nago i na bosaka, warto zaznajomiĂŚ siĂŞ z danymi o rabunkach i samowoli Armii Czerwonej podczas pochodu w 1920 roku przez BiaÂłoruÂś, jakie zebraÂł w opublikowanym w 1997 roku artykule biaÂłoruski historyk KiriÂł Mal. KoĂączy on swe ustalenia tak: "Dla BiaÂłorusi pochĂłd Armii Czerwonej nie byÂł wyzwoleniem od polskiej okupacji, lecz obcym najazdem, ktĂłry przynosiÂł ze sobÂą to wszystko, co normalne i charakterystyczne dla kaÂżdego najazdu - rabunki i gwaÂłt". (Wajna 1920 hoda i BeÂłaruÂś. Wyzwalenne ci akupacyja?, w: BieÂłaruski Histaryczny Agljad 1997, t.4, z. 1-2, s. 66).

Literacki obraz tamtych wydarzeĂą moÂżna znaleÂźĂŚ w zapisach Izaaka Babla, choĂŚby pod datÂą 6 sierpnia 1920 r.: "Dlaczego nie opuszcza mnie ten ciĂŞÂżki smutek? Dlatego Âże daleko od domu, dlatego Âże obracamy wszystko w ruinĂŞ, idziemy jak wicher, jak lawa, znienawidzeni przez wszystkich, Âżycie siĂŞ rozpada, jestem na wielkiej, niekoĂączÂącej siĂŞ stypie". I takÂże pod datÂą 2 wrzeÂśnia: "NĂŞdzne wsie. Nie odbudowane chaÂłupy. PĂłÂłnadzy mieszkaĂący. Obdzieramy ich do reszty... Gadki o sÂłabnÂącej zdolnoÂści bojowej armii wciÂąÂż czĂŞstsze. Dezercja. Masowe podania o urlopy i zwolnienia chorobowe. GÂłĂłwna bolÂączka dywizji - to brak kadry, wszyscy dowĂłdcy - to awansowani szeregowcy". (Dziennik 1920, Warszawa 1998).

Czy ta armia miaÂła zdobyĂŚ Niemcy, FrancjĂŞ, moÂże AngliĂŞ? Czy Armia Czerwona w Ăłwczesnej swej kondycji inaczej zachowywaÂłaby siĂŞ w bogatych Niemczech niÂż w biednej BiaÂłorusi (nie wspominajÂąc tu juÂż o Polsce, bo tĂŞ uwaÂżano wszak za wrogi kraj)?

JaÂłta 20 lat wczeÂśniej

Wszystkie te rozwaÂżania nie majÂą prowadziĂŚ do wniosku, Âże wojna 1920 roku nie miaÂła w ogĂłle wiĂŞkszego znaczenia. MiaÂła znaczenie przede wszystkim dla samej Polski. Europa poÂłoÂżona dalej na zachĂłd, Niemcy i Francja, Anglia i WÂłochy, miaÂły doÂśĂŚ siÂły, by obroniĂŚ siĂŞ przed bolszewickÂą inwazjÂą, gdyby im rzeczywiÂście zagraÂżaÂła. To, co dziaÂło siĂŞ w lecie 1920 roku, groziÂło zrealizowaniem wobec Polski z wyprzedzeniem podwĂłjnego niebezpieczeĂąstwa: paktu MoÂłotow - Ribbentrop, porozumienia niemiecko-sowieckiego oraz "linii JaÂłty", zgody mocarstw zachodnioeuropejskich (a przede wszystkim najpotĂŞÂżniejszej wĂłwczas Wielkiej Brytanii) na pozostawienie podstawowej czĂŞÂści Polski w strefie sowieckiej.

SpodziewajÂąc siĂŞ niekorzystnego dla Polski rozwoju wydarzeĂą, Ăłwczesny szef niemieckiego dowĂłdztwa wojskowego generaÂł von Seeckt, antykomunista i monarchista, pisaÂł w memoriale z lutego 1920 roku: "Tylko w ÂścisÂłej ÂłÂącznoÂści z WielkÂą RosjÂą Niemcy majÂą szansĂŞ, by odzyskaĂŚ swÂą pozycjĂŞ Âświatowego mocarstwa... Ani teraz, ani nigdy w przyszÂłoÂści pruskie Niemcy nie pogodzÂą siĂŞ z BydgoszczÂą, Toruniem, Malborkiem, Poznaniem w polskim rĂŞku i jak boski cud pojawia siĂŞ teraz dla nas pomoc w naszym najgorszym nieszczĂŞÂściu". Nie byÂł to poglÂąd dyktowany przez chwilĂŞ bieÂżÂącÂą. Dwa lata pĂłÂźniej Seeckt w memorandum potwierdzaÂł: "Istnienie Polski jest nie do zniesienia, nie da siĂŞ poÂłÂączyĂŚ z Âżyciowymi problemami Niemiec. Ona musi zniknÂąĂŚ i zniknie, przez swÂą wÂłasnÂą wewnĂŞtrznÂą sÂłaboÂśĂŚ i przez RosjĂŞ - z naszÂą pomocÂą". (Winkler, Weimar 1918-1933. Die Geschichte der ersten deutschen Demokratie, MĂźnchen 1993). Te poglÂądy Seeckta, same przez siĂŞ interesujÂące, ÂświadczÂą teÂż o tym, Âże nie uwaÂżaÂł on Rosji bolszewickiej w jej Ăłwczesnym stanie za groÂźnÂą dla mocarstwowych, militarystycznych i antykomunistycznych Niemiec.

Czas narodowych uczuĂŚ

Tam zaÂś, gdzie dÂąÂżenia narodowe i niepodlegÂłoÂściowe byÂły wĂłwczas sÂłabsze, jak na BiaÂłorusi i Ukrainie NaddnieprzaĂąskiej, dominowaÂło zmĂŞczenie wieloletnimi ustawicznymi przemarszami wojsk, zniszczeniami i gÂłodem. Obawiano siĂŞ teÂż w tych wiejskich spoÂłecznoÂściach w razie zwyciĂŞstwa Polski powrotu wÂłaÂścicieli ziemskich, "panĂłw", ktĂłrzy upomnÂą siĂŞ o rozgrabione w rewolucyjnym zamĂŞcie dobra. Skoro nie byÂło dla programu federacyjnego poparcia ze strony miejscowej ludnoÂści, niezaleÂżnie od woli jego polskich rzecznikĂłw stawaÂł siĂŞ on ekspansjÂą.

Tak, jak bolszewickiej Rosji nie byÂło staĂŚ w 1920 roku na podporzÂądkowanie sobie Polski, a tym bardziej Europy, tak Polski ledwie odbudowanej, jeszcze nie okrzepÂłej, nie byÂło staĂŚ na program szeroko zakrojonej ekspansji. Wojna koĂączyÂła siĂŞ w sposĂłb, jaki narzucaÂł jej realny ukÂład siÂł: polskÂą niepodlegÂłoÂściÂą, utrzymaniem niepodlegÂłoÂści Litwy, podziaÂłem ziem etnicznie ukraiĂąskich i biaÂłoruskich miĂŞdzy PolskĂŞ i RosjĂŞ.

Historyk dodaĂŚ moÂże jeszcze parĂŞ refleksji. Czego nie mogÂły osiÂągnÂąĂŚ osÂłabione Rosja Radziecka i Niemcy w 1920 roku, po umocnieniu siĂŞ obu wielkich sÂąsiadĂłw zostaÂło zrealizowane w 1939 roku. Na co godziÂła siĂŞ Wielka Brytania w 1920 roku, zgÂłaszajÂąc swĂłj brak zainteresowania losami Polski, to zrealizowaÂły mocarstwa w porzÂądku jaÂłtaĂąskim w 1945 roku. Dopiero bieg wydarzeĂą ostatniej dekady XX wieku ostatecznie pogrzebaÂł geopolitykĂŞ strukturalnej sÂłaboÂści Polski.

* Jerzy Holzer (ur. 1930) - profesor historii najnowszej na Uniwersytecie Warszawskim i kierownik zakÂładu studiĂłw nad Niemcami w Instytucie StudiĂłw Politycznych PAN. WydaÂł m.in. ksiÂąÂżki: "Kryzys polityczny w Niemczech 1928-30. Partie i masy", "Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej", ">SolidarnoÂśĂŚ< 1980-81. Geneza i historia", "Komunizm europejski, dzieje ruchu i systemu wÂładzy"

--
C
U
S

2005-08-05 09:32

Temat postu: Cud nad WisÂłÂą czy SÂąd BoÂży?

ciachu

forum admin
postów: 823

Cud nad WisÂłÂą czy SÂąd BoÂży?
Andrzej Wielowieyski 13-01-2000 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 08:42
http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,34493,392047.html

O przeÂłomowych latach 1918-1920
W 1918 roku mĂłwiono: "nagle Polska wybuchÂła". Mimo tylu oczekiwaĂą i nadziei byÂło w tym jakieÂś zaskoczenie. "I ni z tego ni z owego byÂła Polska na pierwszego".

To trochĂŞ tak jak z "SolidarnoÂściÂą" w roku 1980, z demokracjÂą w roku 1989. Tyle pokoleĂą walczyÂło, cierpiaÂło, czekaÂło i modliÂło siĂŞ, ale kiedy rzecz siĂŞ staÂła, caÂła spoÂłecznoÂśĂŚ byÂła jednak zaskoczona. MiarÂą zaskoczenia w obu przypadkach byÂła skala biernoÂści spoÂłecznej... Bo przecieÂż to tylko niewielka mniejszoÂśĂŚ zabiegaÂła aktywnie o niepodlegÂłoÂśĂŚ wĂłwczas, a o niepodlegÂłoÂśĂŚ i demokracjĂŞ ostatnio.

Poczucie siÂły, toÂżsamoÂści i zwartoÂści narodowej zaleÂży gÂłĂłwnie od ÂświadomoÂści historycznej, to znaczy od ÂświadomoÂści wspĂłlnych doÂświadczeĂą i dokonaĂą. Od skali tych doÂświadczeĂą, ale takÂże od tradycji, od zbiorowej pamiĂŞci i od legendy.

NiepodlegÂłoÂśĂŚ z 7niebytu

80 lat temu problem Polski w Europie politycznie nie istniaÂł. Ponad 23-milionowy narĂłd, podobnie jak dziÂś kilkanaÂście milionĂłw KurdĂłw, nie tylko siĂŞ nie liczyÂł, ale zarĂłwno w interesie zaborcĂłw, jak i paĂąstw Zachodu leÂżaÂło, by go nie uwzglĂŞdniaĂŚ w rozgrywkach politycznych.

Polskie ziemie byÂły eksploatowane jak kolonie. Tylko w Galicji byÂł polski samorzÂąd. Do tego dochodziÂła garÂśĂŚ PolakĂłw w zaborczych parlamentach, kilkuset uczonych na uniwersytetach w Krakowie, Lwowie i wielu uczelniach poza krajem. DominowaÂł lojalizm. Mimo zaÂżartego oporu i dynamiki demograficznej polskich rodzin oraz wsparcia KoÂścioÂła kresy niemczyÂły siĂŞ lub rusyfikowaÂły, a Polacy rozpraszali siĂŞ po Âświecie. PrzywĂłdca Narodowej Demokracji Roman Dmowski zalecaÂł dÂąÂżenie do zjednoczenia ziem polskich pod berÂłem cara, jeszcze skromniej myÂśleli o wariancie austriackim MaÂłopolanie. Garstka pokonanych po 1905 przywĂłdcĂłw PPS tworzyÂła w Galicji druÂżyny strzeleckie, co pociÂągaÂło za sobÂą wstĂŞpowanie do podobnych druÂżyn mÂłodzieÂży Âśrodowisk narodowych i ludowych.

W takiej oto polskiej sytuacji wybuchÂła Wielka Wojna, o ktĂłrÂą modliÂł siĂŞ w "KsiĂŞgach narodu i pielgrzymstwa polskiego" Adam Mickiewicz. Dwa i pĂłÂł miliona PolakĂłw zostaÂło powoÂłanych pod broĂą w armiach zaborczych, kilkaset tysiĂŞcy zginĂŞÂło lub zmarÂło z chorĂłb i wycieĂączenia, 800 tysiĂŞcy byÂło rannych, 90 proc. powierzchni kraju byÂło polem walki, a na 22 proc. obszaru toczyÂła siĂŞ wojna pozycyjna. Walec wojny przetaczaÂł siĂŞ przez kraj kilkakrotnie. Zniszczenia byÂły ogromne. LudnoÂśĂŚ zmniejszyÂła siĂŞ o prawie 10 proc.

Kilka procent odwaÂżnych

Legiony zmobilizowaÂły przez trzy lata tylko ok. 35 tysiĂŞcy ÂżoÂłnierzy. Po drugiej stronie frontu w formacjach polskich po upadku caratu zebraÂło siĂŞ z trudem drugie tyle. ByÂło to wiĂŞc nie wiĂŞcej niÂż 2-3 proc. PolakĂłw, ktĂłrych mobilizowali zaborcy. Do tego doszÂła pĂłÂźniej 80-tysiĂŞczna BÂłĂŞkitna Armia gen. Hallera we Francji, skÂładajÂąca siĂŞ z ochotnikĂłw amerykaĂąskich oraz byÂłych jeĂącĂłw niemieckich i austriackich. W kraju zaÂś i na Wschodzie dziaÂłaÂła Polska Organizacja Wojskowa (POW), stworzona przez [JĂłzef] PiÂłsudskiego, liczÂąca 20-30 tysiĂŞcy ludzi. Tak wiĂŞc do 1918 roku do walki o PolskĂŞ wÂłÂączaÂło siĂŞ nie wiĂŞcej niÂż 6-7 proc. PolakĂłw, ktĂłrzy uczestniczyli w Wielkiej Wojnie, i stÂąd dla wiĂŞkszoÂści spoÂłeczeĂąstwa ten moment zaskoczenia: "i ni z tego ni z owego byÂła Polska"...

Gdy jednak brygadier PiÂłsudski obejmowaÂł 11 listopada 1918 roku dowĂłdztwo nad nielicznymi batalionami tworzÂącego siĂŞ polskiego wojska i gdy juÂż jako Naczelnik PaĂąstwa, kontynuator KoÂściuszki, Poniatowskiego, Czartoryskiego i Traugutta wziÂąÂł na siebie odpowiedzialnoÂśĂŚ za organizacjĂŞ i obronĂŞ odradzajÂącej siĂŞ Rzeczypospolitej, rozpoczĂŞÂły siĂŞ przeÂłomowe polskie lata 1919-1920. ByÂły one rzeczywiÂście przeÂłomowe, dlatego Âże to juÂż caÂły narĂłd musiaÂł podjÂąĂŚ to zadanie. I podjÂąÂł je, Âświadomie i zwyciĂŞsko.

OpowieÂśĂŚ o SÂądzie BoÂżym

Dwutomowe dzieÂło Bohdana SkaradziĂąskiego to dziwna opowieÂśĂŚ o wielkim przeÂłomie w Âżyciu narodu, pisana z pasjÂą, czĂŞsto krwiÂą i Âłzami, opowieÂśĂŚ o ludziach: o przywĂłdcach i politykach, konspiratorach i ludziach wywiadu, ale i o udrĂŞczonej ludnoÂści cywilnej polskiej i niepolskiej, kochajÂącej i nienawidzÂącej, rabowanej i gwaÂłconej. Jest to jednak przede wszystkim opowieÂśĂŚ o ÂżoÂłnierzach, o strasznym, krwawym trudzie wojny, o dzielnoÂści i okrucieĂąstwie, o lĂŞku, tchĂłrzostwie i rozpaczy, o baÂłaganie oraz przedziwnych wojennych przypadkach i zbiegach okolicznoÂści.

Nie jest to ani dzieÂło naukowe o tamtej wojnie, choĂŚ wiele zdarzeĂą opisano rzetelnie i wnikliwie, ani reportaÂż, ani tym bardziej fikcja literacka, choĂŚ autor doÂśĂŚ dowolnie operuje informacjami. Jest to opowieÂśĂŚ o SÂądzie BoÂżym nad narodami i nad ideologiami. Autor tak o tym pisze we wprowadzeniu, odrzucajÂąc oczywiÂście historyczny sens pojĂŞcia "cudu nad WisÂłÂą": "W Âśredniowieczu byÂł rycerski zwyczaj rozstrzygania szczegĂłlnie kontrowersyjnych i zawikÂłanych spraw ludzkich zwany SÂądem BoÂżym. Strony stawaÂły przeciw sobie z broniÂą w rĂŞku. Ich racji miaÂł dowieÂśĂŚ wynik walki. BĂłg - z definicji - chroniÂł niewinnego i nie dopuszczaÂł, aby triumfowaÂło zÂło. Przeciwnicy musieli byĂŚ przekonani do swych racji, gdy Pana Boga nie dawaÂło siĂŞ przecieÂż oszukaĂŚ... Pradziadowie nasi w 1920 roku, a bolszewicy z drugiej strony postawili przed swego rodzaju sÂądem BoÂżym swe przeciwstawne racje nie dajÂące siĂŞ wĂłwczas rozstrzygnÂąĂŚ w inny sposĂłb".

Czas prĂłby

Autor potwierdza w swej opowieÂści, Âże byÂły to racje powaÂżne po obu stronach i Âże strony daÂły z siebie bardzo duÂżo. ZmobilizowaliÂśmy ponoĂŚ 1 mln 200 tys. ÂżoÂłnierzy, fenomenem wÂśrĂłd wspĂłÂłczesnych armii byÂło, Âże wÂśrĂłd nich prawie 30 proc. stanowili ochotnicy. Ale co waÂżniejsze, chÂłopski rekrut biÂł siĂŞ teÂż na ogĂłÂł dobrze. WieÂś mimo pewnych oporĂłw dawaÂła duÂże kontyngenty zboÂża, a w decydujÂących chwilach na czele rzÂądu stanÂąÂł Wincenty Witos.

To juÂż nie byÂły wiĂŞc epizody powstaniowe. Znaczna wiĂŞkszoÂśĂŚ narodu stanĂŞÂła aktywnie w obronie swego bytu. I to wÂłaÂśnie ukazuje w swej opowieÂści SkaradziĂąski. A byÂło siĂŞ przed czym broniĂŚ. Ideologia przeciwnikĂłw byÂła chwytliwa i aktualna, a wiele sowieckich dywizji biÂło siĂŞ lepiej od polskich. MieliÂśmy kilkanaÂście Âświetnych puÂłkĂłw kawalerii, ale dywizje kawaleryjskie Budionnego i Gaj Chana byÂły czasem jeszcze lepsze i nigdyÂśmy ich do koĂąca nie pobili.

Prawie wszyscy wyÂżsi dowĂłdcy bolszewiccy byli wyÂższymi oficerami carskimi. Jak wiadomo, kiedy PiÂłsudski i Petlura zajĂŞli na wiosnĂŞ 1920 r. KijĂłw, tysiÂące carskich oficerĂłw wstÂąpiÂło do Armii Czerwonej, a Trocki przyjÂąÂł ich z otwartymi rĂŞkami. GÂłĂłwnodowodzÂący na pĂłÂłnocy 27-letni komandir MichaiÂł Tuchaczewski miaÂł pradziadka puÂłkownika, ktĂłry zginÂąÂł szturmujÂąc WolĂŞ w 1831 r. na wysadzonej reducie Ordona. W oskrzydlaniu Warszawy od zachodu rodzina Tuchaczewskich miaÂła wiĂŞc pecha.

KsiÂąÂżka jest peÂłna barwnych postaci i tym wÂłaÂśnie wciÂąga czytelnika duÂżo bardziej niÂż najporzÂądniejsza monografia historyczna. Rad bym jednak widzieĂŚ wiĂŞcej ostrych, jednoznacznych ocen. Rola polityczna Dmowskiego zostaÂła ukazana obiektywnie, rola MarszaÂłka - rĂłwnieÂż, podobnie jak samotne decyzje w jego misternej i sekretnej polityce wschodniej. Mam jednak Âżal do autora, Âże nie podkreÂśliÂł osobistej roli PiÂłsudskiego w konstrukcji bardziej ambitnego planu bitwy warszawskiej.

Szkoda teÂż, Âże nie pokazaÂł skali uprzedzeĂą i niechĂŞci do Naczelnego Wodza, ktĂłrÂą najjaskrawiej chyba wyraziÂł ks. praÂłat Adamski, kiedy na posiedzeniu Rady Obrony PaĂąstwa w Belwederze, stukajÂąc laskÂą w podÂłogĂŞ, mĂłwiÂł o zdradzie i "Âże z tego domu jest tajny kabel do Moskwy". MoÂże warto byÂłoby teÂż przytoczyĂŚ np. opinie PiÂłsudskiego o przyczynach klĂŞski Szeptyckiego na BiaÂłorusi czy sprĂłbowaĂŚ wyjaÂśniĂŚ, kto zawiniÂł, Âże Budionny wydobyÂł siĂŞ z puÂłapki pod ZamoÂściem i czy Sikorski nie jest jednak odpowiedzialny, mimo swych talentĂłw i sukcesĂłw za to, Âże na pĂłÂłnocnym Mazowszu ormiaĂąski komandir Gaj Chan w rozpaczliwej ucieczce biÂł po kolei dobre puÂłki 5 Armii polskiej.

OkropnoÂści wojny

Dobrze, Âże SkaradziĂąski pisze prawdziwie o tym, Âże wojna jest zawsze straszna, czĂŞsto okrutna. Bez zbĂŞdnego naturalizmu ukazuje okrucieĂąstwo bolszewikĂłw (kto chce szczegĂłÂłĂłw, niech czyta zapiski Izaaka Babla): setki zarÂąbanych jeĂącĂłw polskich, z reguÂły zabijanie oficerĂłw, mordowanie rannych, gwaÂłcenie i zabijanie sanitariuszek (np. w czasie obrony PÂłocka, ktĂłry byÂł jedynym miastem udekorowanym KrzyÂżem Walecznych).

Stara siĂŞ teÂż wywaÂżyĂŚ odpowiedzialnoÂśĂŚ i opisuje, o czym maÂło kto wie, jak gen. Sikorski kazaÂł wystrzelaĂŚ z ckm-Ăłw 300 jeĂącĂłw, kozakĂłw z oddziaÂłĂłw, ktĂłre mordowaÂły jeĂącĂłw z jego armii. NajwyÂżej odznaczony polski oficer kawalerii w tej wojnie (VM III klasy), pĂłÂźniejszy generaÂł Piasecki, wydawaÂł rozkazy, aby nie braĂŚ jeĂącĂłw itd.

MyÂślĂŞ, Âże autor jest tu raczej zbyt powÂściÂągliwy. Prezentowany przez niego z uznaniem sÂławny zagoĂączyk i partyzant mjr Jaworski miaÂł rĂłwnieÂż ciemne karty w swej sÂłuÂżbie, a jednak obok tylu cytowanych w ksiÂąÂżce uÂłaĂąskich Âżurawiejek zabrakÂło wÂłaÂśnie przyÂśpiewek jazdy Jaworskiego: "SÂłynny z mordĂłw i poÂżarĂłw dziewiĂŞtnasty puÂłk batiarĂłw". MoÂże byÂło w nich trochĂŞ przesady.

Osobna sprawa to zaciekÂła nienawiÂśĂŚ walk polsko-ukraiĂąskich, a zwÂłaszcza ukraiĂąska rozpacz. PowinniÂśmy moÂże lepiej od innych rozumieĂŚ tragediĂŞ jugosÂłowiaĂąskÂą, bo myÂśmy teÂż mieli swojÂą BoÂśniĂŞ i HercegowinĂŞ, i etniczne czystki, zarĂłwno w latach 1919-1920, jak i pĂłÂźniej w latach 1939-1947. SkaradziĂąski daje temu dostateczne Âświadectwo, choĂŚ raczej jednostronne.

To nie byÂł cud

Jest jednak w tej ksiÂąÂżce zapaÂł i entuzjazm tamtych lat, Âłzy radoÂści i smak zwyciĂŞstw. Nie ma natomiast "cudu", ktĂłry miaÂł siĂŞ wedÂług poniektĂłrych przeciwnikĂłw PiÂłsudskiego zdarzyĂŚ nad WisÂłÂą w sierpniu 1920 r. Wybitni rosyjscy dowĂłdcy mimo poczÂątkowych poraÂżek pobili polskie armie na BiaÂłorusi i wypchnĂŞli PolakĂłw i PetlurĂŞ z Ukrainy. Tuchaczewski, wĂłdz naczelny Kamieniew, Lenin i Trocki uznali, Âże Polska sÂłabnie, i poszli na caÂłoÂśĂŚ. Przecenili swoje siÂły i nie docenili PolakĂłw.

Pomimo wielkich strat, przygnĂŞbienia klĂŞskami i zaczynajÂącej siĂŞ w Polsce paniki, Polacy stopniowo wyrĂłwnali przewagĂŞ liczebnÂą 200-tysiĂŞcznej grupy armii Tuchaczewskiego, by w decydujÂących chwilach osiÂągnÂąĂŚ niewÂątpliwie 20-, 25-procentowÂą przewagĂŞ liczebnÂą, a takÂże wyraÂźnÂą przewagĂŞ w sprzĂŞcie wojennym i zaopatrzeniu. Nie byÂło wiĂŞc "cudu". ByÂł ogromny wysiÂłek spoÂłeczeĂąstwa podjĂŞty na czas, determinacja dowĂłdcĂłw i dobry, choĂŚ nie najlepszy plan bitwy.

ByÂło rĂłwnieÂż ryzyko, jak zwykle na wojnie; bo Budionny mĂłgÂł uderzyĂŚ od poÂłudnia na tyÂły PiÂłsudskiego, a trzy armie sowieckie teÂż mogÂły Âłatwo otoczyĂŚ atakujÂącÂą na pĂłÂłnocnym Mazowszu 5 ArmiĂŞ Sikorskiego. Polacy jednak dobrze wyliczyli czas i wobec przewagi, jakÂą osiÂągnĂŞli, bardzo trudno byÂłoby ich pobiĂŚ.

W koĂącu Tuchaczewski uniknÂąÂł wprawdzie kompletnego zniszczenia, ale straciÂł ponad poÂłowĂŞ swoich wojsk. UÂśmiechnĂŞÂło siĂŞ do nas szczĂŞÂście wojenne, ktĂłre zwykle jest Âłaskawe dla mocniejszych. Po pierwsze, Budionny wbrew rozkazom swego dowĂłdztwa skierowaÂł najpierw swojÂą armiĂŞ konnÂą na LwĂłw, a nie na pĂłÂłnoc, i spĂłÂźniÂł siĂŞ.

Po drugie, gdy przez skandalicznÂą polskÂą lekkomyÂślnoÂśĂŚ bolszewicy znaleÂźli 13 sierpnia przy zabitym majorze Drohojowskim dokÂładny polski plan ataku, Tuchaczewski po prostu uznaÂł go za falsyfikat.

Po trzecie wreszcie, 15 sierpnia polska kawaleria przebiÂła siĂŞ nad WkrÂą na tyÂły Rosjan i wpadÂła do Ciechanowa, gdzie rozproszyÂła sztab i zniszczyÂła radiostacjĂŞ 4 Armii sowieckiej. Potem przez prawie tydzieĂą cztery sowieckie dywizje i korpus Gaj Chana bĂŞdÂą siĂŞ krĂŞciÂły w kĂłÂłko bez dowĂłdztwa i toczyÂły bezsensowne walki miĂŞdzy BrodnicÂą a PÂłockiem. ZostanÂą teÂż odciĂŞte, a ich resztki umknÂą do Prus.

Jak porucznik CzuczeÂłowicz kozakami komenderowaÂł

ChciaÂłbym, aby te refleksje i migawki z polskiej epopei tamtych lat pomogÂły mi namĂłwiĂŚ czytelnika do szukania i przeczytania tej niezwykÂłej ksiÂąÂżki. Dlatego przytoczĂŞ jeszcze fantazyjny epizod, ktĂłry mĂłgÂłby siĂŞ znaleÂźĂŚ w pamiĂŞtnikach pana Paska, a pasowaÂłby jak ulaÂł do przygĂłd panĂłw Kmicica i WoÂłodyjowskiego.

Podczas odwrotu znad Niemna w Âśrodek drzemiÂących w lesie strzelcĂłw grodzieĂąskich z Dywizji Litewsko-BiaÂłoruskiej wjechaÂł przypadkiem pluton czerwonych kozakĂłw i poddaÂł siĂŞ bez wystrzaÂłu. Rozbrojono ich i zsadzono z koni. PĂłÂźniej, trzymajÂąc konie za uzdĂŞ, szli w Âśrodku kolumny szukajÂącej moÂżliwoÂści przebicia siĂŞ z caÂłkowitego okrÂąÂżenia.

DowĂłdca kawalerii dywizyjnej por. CzuczeÂłowicz, byÂły oficer kozacki, postanowiÂł wzmocniĂŚ nimi swĂłj sÂłabiutki szwadron. PodjechaÂł do idÂących na piechotĂŞ kozakĂłw i po powitaniu: "Zdarowo maÂładcy" podaÂł komendĂŞ: "Na koĂą". WiedziaÂł, czym jest koĂą dla kozaka i jakim despektem jest dla niego pieszy marsz, kupiÂł ich wiĂŞc sobie od razu.

OddziaÂł kozacki dziarsko pomknÂąÂł za porucznikiem. Ale wkrĂłtce natkniĂŞto siĂŞ na bolszewicki rygiel. CzuczeÂłowicz postanawia szarÂżowaĂŚ, ale co zrobiĂŚ z nie uzbrojonymi kozakami? "Na takÂą swoÂłocz starczy nahajki" i stanowczym gÂłosem, czystym kozackim akcentem podaje komendĂŞ "W Âławu!" Kozacy wykonujÂą jÂą ze sprawnoÂściÂą starych wilkĂłw doĂąskich i na zdumionÂą do najwyÂższego stopnia obsÂługĂŞ sowieckich ckm-Ăłw spada z tyÂłu kozacka szarÂża.

WiĂŞkszoÂśĂŚ poddaje siĂŞ od razu, ale nie wszyscy. Wtedy CzuczeÂłowicz chwyta siĂŞ fortelu i, znajÂąc psychikĂŞ Rosjan, pewnym siebie gÂłosem krzyczy do nich: "Kakoj guberni?". Przyzwyczajeni do posÂłuszeĂąstwa wobec naczalstwa czterej strzelcy sowieccy opuÂścili broĂą i jednym gÂłosem odpowiedzieli: "Kastromskoj wasze bÂłahorodie". NiebezpieczeĂąstwo zostaÂło zaÂżegnane.

--
C
U
S

2005-08-08 13:30

Temat postu: Bolszewik zÂłamany

ciachu

forum admin
postów: 823

http://serwisy.gazeta.pl/df/1,34467,2856516.html

Bolszewik zÂłamany

PaweÂł WroĂąski 07-08-2005 , ostatnia aktualizacja 05-08-2005 14:32

PiÂłsudski miaÂł tak dokÂładne informacje, jakich do jego czasĂłw nie miaÂł Âżaden dowĂłdca w Âżadnej wojnie. Rozmowa z doktorem Grzegorzem Nowikiem o kryptoanalitykach PiÂłsudskiego

Czy w 1920 r. nad WisÂłÂą zdarzyÂł siĂŞ cud?

Nie lubiĂŞ wyraÂżenia "cud nad WisÂłÂą". To propagandowe okreÂślenie wymyÂślone przez przeciwnikĂłw PiÂłsudskiego. Wmawiali, Âże uratowaÂły nas nie talenty dowĂłdcĂłw, siÂła i patriotyzm armii, tylko interwencja opatrznoÂści. Ale przyznam, Âże i mnie czasami wojna polsko-bolszewicka wydawaÂła siĂŞ pasmem zdarzeĂą cudownych.

Na przykÂład?

Na przykÂład 5 marca 1920 r. polska armia przeprowadza skomplikowanÂą "operacjĂŞ mozyrskÂą". WÂładysÂław Sikorski otrzymaÂł rozkaz rozdzielenia dwĂłch rosyjskich frontĂłw - na BiaÂłorusi i Ukrainie. Uderza stosunkowo niewielkimi siÂłami na bolszewickie jednostki na Polesiu. Skutecznie, bo akurat rosyjska 47. dywizja jest luzowana [zmieniana - red.] przez 57. dywizjĂŞ. Dodatkowo dowodzenie nad tym rejonem byÂło wtedy przekazywane z jednej armii do drugiej i z jednego frontu do drugiego. Czyli byÂł to krĂłtki moment organizacyjnego chaosu.

Geniusz wojenny.

Tak to teÂż moÂżna tÂłumaczyĂŚ. Ale oto inny przykÂład. WrzesieĂą 1920 r., poczÂątek wielkiej bitwy nad Niemnem. Wydzielona polska grupa obeszÂła pozycje bolszewickie przez LitwĂŞ i stanĂŞÂła w Puszczy Rudnickiej. Czeka cierpliwie, aÂż Rosjanie zacznÂą siĂŞ wycofywaĂŚ. Jak tylko pada rozkaz odwrotu po rosyjskiej stronie, nasi ruszajÂą na ich tyÂły.

Pan nie wierzy w geniusz dowĂłdcĂłw?

W ograniczonym zakresie. Na wojnie w duÂżej mierze decyduje przypadek. W 1920 r. moÂżliwoÂści lotnictwa wywiadowczego byÂły ograniczone. Nie wiadomo byÂło do koĂąca, gdzie jest nieprzyjaciel i co zamierza uczyniĂŚ - sztaby staraÂły siĂŞ wczuwaĂŚ w sytuacjĂŞ przeciwnika i przewidzieĂŚ jego ruch. Wojna manewrowa przypominaÂła wtedy pojedynek, w ktĂłrym przeciwnicy majÂą zawiÂązane oczy. Tymczasem nasi bez przerwy trafiali albo uchylali siĂŞ przed uderzeniem. MiaÂłem podejrzenia, Âże nasi sztabowcy wiedzieli znacznie wiĂŞcej, niÂż nam siĂŞ wydawaÂło.

SkÂąd takie podejrzenia?

Od dziesiĂŞciu lat jestem czÂłonkiem zespoÂłu kierowanego przez pÂłk. dr. Marka TarczyĂąskiego. Opracowujemy i wydajemy dokumenty wojny polsko--bolszewickiej. Gdy czytaliÂśmy codzienne "Zestawienia sytuacji nieprzyjacielskiej" przekazywane wyÂższym polskim dowĂłdztwom, zastanawialiÂśmy siĂŞ, skÂąd ta mnogoÂśĂŚ danych o Armii Czerwonej. To byÂła pierwsza przesÂłanka.

Potem natrafiÂłem na dokument z koĂąca lipca 1920 r. Jest najgorĂŞtszy moment wojny, a tu aÂż szeÂśĂŚ polskich radiostacji polowych zostaÂło przeznaczonych wyÂłÂącznie do nasÂłuchu.

Co w tym dziwnego?

W caÂłej polskiej armii byÂło wĂłwczas jedynie 26 radiostacji polowych. Nagle aÂż szeÂśĂŚ z nich zostaÂło przeznaczonych wyÂłÂącznie do nasÂłuchu! To nieracjonalne! PrzecieÂż radiostacje sÂłuÂżÂą przede wszystkim do utrzymywania ÂłÂącznoÂści miĂŞdzy jednostkami! Co innego, gdy przyjmiemy hipotezĂŞ, Âże te szeÂśĂŚ radiostacji prowadziÂło nasÂłuch korespondencji operacyjnej 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego, ktĂłra mogÂła od poÂłudniowego wschodu uderzyĂŚ na polskie wojska grupujÂące siĂŞ do ofensywy znad Wieprza. JeÂśli te szeÂśĂŚ radiostacji byÂło ustawionych na nasÂłuch, to chyba potrafiliÂśmy przejĂŞte depesze radiowe rozszyfrowaĂŚ. Wtedy miaÂłem juÂż niemal

100 proc. pewnoÂści. BrakowaÂło tylko Âżelaznego dowodu.

I znalazÂł go Pan.

ZdarzyÂł siĂŞ kolejny cud. PuÂłkownik Zygmunt Kozak z Centralnego Archiwum Wojskowego powiedziaÂł mi o dokumentach polskiego wywiadu wojskowego z 1920 r., jeszcze nieopracowanych. Przywieziono je niedawno z MSW. DziĂŞki Bogu, nie zostaÂły zniszczone. ByÂły tam rozszyfrowane przez Biuro SzyfrĂłw polskiego OddziaÂłu II Sztabu Generalnego sowieckie depesze radiowe. Trudno o bardziej niezbity dowĂłd tego, Âże polscy kryptoanalitycy zÂłamali sowieckie klucze szyfrowe.

Ile tych dokumentĂłw siĂŞ zachowaÂło?

Kilka tysiĂŞcy rozszyfrowanych sowieckich depesz. SÂądzĂŞ, Âże byÂło ich znacznie wiĂŞcej, niestety nie wszystkie siĂŞ zachowaÂły.

OczywiÂście historycy wojny 1920 r. wspominali o tym, Âże nasz wywiad przechwytywaÂł - jak to ĂłwczeÂśnie nazywano - informacje i dokumenty bolszewickie, ale traktowano to jako wydarzenia incydentalne. Przy przejĂŞciu zaÂś radiogramu zazwyczaj wskazywano, Âże byÂły to informacje jawne, a tylko wyjÂątkowo szyfrowane. Tymczasem te dokumenty ÂświadczyÂły po pierwsze o tym, Âże nasi kryptoanalitycy zÂłamali rosyjskie szyfry. Po drugie, Âże rozpoznanie przeciwnika byÂło robione metodycznie: prowadzono ewidencjĂŞ nieprzyjacielskich jednostek, personaliĂłw, skÂładu, uzbrojenia, nastrojĂłw itd. Informacje byÂły porzÂądkowane w teczkach zgodnie z podziaÂłem na fronty, armie i dywizje. Depesze pochodzÂą z rĂłÂżnych szczebli dowodzenia - od dowĂłdztw dywizji, korpusĂłw i armii po dowĂłdztwa frontĂłw, ale zdarza siĂŞ teÂż korespondencja wyÂższego szczebla - Naczelnego DowĂłdztwa Armii Czerwonej. To zresztÂą prowadzi do zabawnych porĂłwnaĂą.

Co innego piszÂą dowĂłdcy wysokiego szczebla, co innego ci, ktĂłrzy sÂą niÂżej?

DokÂładnie. W zbiorze jest sporo odczytanych depesz bolszewickiej Flotylli DnieprzaĂąskiej z 1919 i 1920. DowĂłdcy niÂższego szczebla donoszÂą, Âże panuje tyfus, gÂłĂłd, ÂżoÂłnierze nie majÂą mundurĂłw, buntujÂą siĂŞ. Nie chcÂą iÂśĂŚ do walki, bo nie majÂą butĂłw, a jest listopad. OddziaÂły partyzanckie zÂłoÂżone z chÂłopĂłw atakujÂą patrole rekwirujÂące ÂżywnoÂśĂŚ. Oficerowie wÂściekajÂą siĂŞ, Âże nie ma co jeÂśĂŚ, a tymczasem kaÂżÂą im urzÂądziĂŚ TydzieĂą Partyjny w rocznicĂŞ rewolucji. A jaki meldunek idzie do dowĂłdztwa? ÂŻe nastroje wspaniaÂłe, gotowoÂśĂŚ bojowa wysoka, a ludnoÂśĂŚ miejscowa popiera bolszewikĂłw, bo jest uciskana przez polskich panĂłw.

Ale przecieÂż akta polskiego wywiadu w 1939 r. wpadÂły w rĂŞce NiemcĂłw i zostaÂły zniszczone.

O nie, akta tak Âłatwo nie pÂłonÂą. Niemcy zdobyte w 1939 r. polskie archiwum wojskowe przewieÂźli do Oliwy. To byÂł dla nich niesÂłychanie cenny materiaÂł, ale oczywiÂście zainteresowali siĂŞ gÂłĂłwnie polskÂą siatkÂą wywiadowczÂą w Niemczech i teczkami personalnymi. CaÂłego archiwum nie zbadali. W 1945 r. akta te wpadÂły w rĂŞce Armii Czerwonej. Rosjanie oczywiÂście teÂż zajĂŞli siĂŞ teczkami personalnymi. Po 1957 r. uznali, Âże sÂą to dokumenty niepotrzebne, i duÂżÂą czĂŞÂśĂŚ z nich zwrĂłcili. NajpĂłÂźniej wrĂłciÂły do Polski akta OddziaÂłu II dotyczÂące wojny 1920 r. Rosjanie popakowali je w worki i wysÂłali do MSW. ZupeÂłny przypadek. Profesor Andrzej PepÂłoĂąski, autor kilku monografii polskiego wywiadu wojskowego, we wstĂŞpie do jednej z nich z Âżalem stwierdziÂł, Âże nie odnalazÂł akt polskiego Biura SzyfrĂłw, a one byÂły tu, w Polsce.

Te meldunki musiaÂły byĂŚ jednak znane juÂż przed II wojnÂą ÂświatowÂą.

OczywiÂście, ale to byÂła tajemnica strzeÂżona jak Âźrenica oka. Podczas wojny 1919-20 niewiele osĂłb dopuszczono do tajemnic wywiadu wojskowego, a szczegĂłlnie radiowywiadu. Po wojnie nakazano zebranie tzw. tÂłumaczeĂą szyfrogramĂłw w jednym miejscu - w archiwum Biura SzyfrĂłw. GeneraÂł Tadeusz Kutrzeba, ale i wielu innych autorĂłw, opisujÂąc wojnĂŞ polsko-bolszewickÂą, uÂżywa sformuÂłowania "dowiedzieliÂśmy siĂŞ", "wywiad doniĂłsÂł". TakÂże JĂłzef PiÂłsudski nigdy nie zdradziÂł, Âże zÂłamaliÂśmy bolszewickie klucze szyfrowe. ObowiÂązkiem ÂżoÂłnierza w takich przypadkach jest albo nic nie mĂłwiĂŚ, albo ÂłgaĂŚ. PrzecieÂż w czasie II wojny Âświatowej premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill zdecydowaÂł siĂŞ poÂświĂŞciĂŚ Coventry, ktĂłre zostaÂło zbombardowane przez NiemcĂłw. A zrobiÂł to po to, by Niemcy nie podejrzewali, Âże wywiad brytyjski zna tajemnice szyfrowane za pomocÂą Enigmy.

Wiemy, kto rozszyfrowaÂł EnigmĂŞ. Kto w takim razie zÂłamaÂł szyfry bolszewikĂłw?

Tu trzeba zaczÂąĂŚ opowieÂśĂŚ od podpuÂłkownika austro-wĂŞgierskiej armii JĂłzefa Rybaka.

To ten sam, ktĂłry przed I wojnÂą ÂświatowÂą jako agent wywiadu austriackiego prowadziÂł w Krakowie rozmowy z JĂłzefem PiÂłsudskim, wĂłwczas komendantem ZwiÂązku Strzeleckiego?

Ten sam, ale wĂłwczas byÂł kapitanem wywiadu armii austro-wĂŞgierskiej. W 1918 byÂł juÂż podpuÂłkownikiem Wojska Polskiego. PiÂłsudski przed 1914 dostrzegÂł w nim Polaka patriotĂŞ. Gdy powstaÂła niepodlegÂła Polska, sprowadziÂł go z Wiednia i postawiÂł na czele centrali polskiego wywiadu wojskowego. PrzydaÂł mu jednego ze swoich najbliÂższych wspĂłÂłpracownikĂłw, publicystĂŞ, tÂłumacza, w przyszÂłoÂści ministra Ignacego Matuszewskiego. Ta konstelacja stworzyÂła mieszankĂŞ wybuchowÂą. PpÂłk Rybak ÂściÂągnÂąÂł do polskiego wywiadu nastĂŞpnÂą cennÂą osobĂŞ. ByÂł to mjr Karol BoÂłdeskuÂł. Niemcy pisali go Boldeskul - w czasie I wojny to on byÂł szefem radiowywiadu paĂąstw centralnych na froncie wschodnim.

BoÂłdeskuÂł to jakieÂś dziwne nazwisko

No wÂłaÂśnie. Nazwisko jest rumuĂąskie. UrodziÂł siĂŞ opodal KoÂłomyi. MoÂże z pochodzenia Rumun? MoÂże HucuÂł? A moÂże wszystkiego po trochu? W 1918 r. po rozpadzie Austro-WĂŞgier zadeklarowaÂł jednak narodowoÂśĂŚ polskÂą. Wiadomo, Âże znaÂł polski oraz ukraiĂąski, niemiecki, francuski, nie znaÂł rosyjskiego.

W ck armii radiowywiad i kryptografia staÂły na najwyÂższym poziomie.

To prawda. Na przykÂład genialny matematyk kpt. Victor von Marschesetti zÂłamaÂł w czasie I wojny wiĂŞkszoÂśĂŚ szyfrĂłw carskiej armii. BoÂłdeskuÂł byÂł w tym zakresie prawÂą rĂŞkÂą pÂłk. Maksa Rongego, szefa wywiadu austro-wĂŞgierskiego. W czasie II wojny Âświatowej wielu oficerĂłw wywiadu austriackiego spotkaÂło siĂŞ w Abwehrze, choĂŚ na przykÂład Max Ronge wylÂądowaÂł w Dahau, bo Hitlerowi sÂłuÂżyĂŚ nie chciaÂł.

Multinarodowe cesarstwo byÂło wspaniaÂłym Âśrodowiskiem dla kryptologĂłw i kryptoanalitykĂłw.

Czy jest coÂś takiego jak Âśrodowisko dla kryptologĂłw?

O tak. Najbardziej znany specjalista od historii kryptografii, profesor uniwersytetu w Oksfordzie David Kahan, autor ksiÂąÂżki "ÂŁamacze kodĂłw", twierdziÂł, Âże dobrzy specjaliÂści pochodzÂą z krajĂłw wielojĂŞzycznych i wielokulturowych. MuszÂą tam byĂŚ uniwersytety z matematykÂą na wysokim poziomie i coÂś jeszcze: muzyka, tam musi byĂŚ komponowana muzyka. WedÂług Kahana najlepsi w kryptografii sÂą WÂłosi, Austriacy, no i wÂłaÂśnie Polacy. Bo matematyka to logiczne myÂślenie, a muzyka to kwestia wyobraÂźni.

A co siĂŞ staÂło z BoÂłdeskuÂłem? ZostaÂł w Polsce?

Nie wiemy. W 1922 r. odszedÂł z Wojska Polskiego w stan spoczynku i zniknÂąÂł. Ostatnia wzmianka o nim pochodzi z 1934 r. - byÂł wĂłwczas oficerem rezerwy. Niemcy w 1942 na podstawie materiaÂłĂłw zgromadzonych w Oliwie stworzyli jego dossier. WidaĂŚ usiÂłowali go odszukaĂŚ, ale nie znaleÂźli. MoÂże umarÂł, a moÂże skutecznie siĂŞ ukryÂł?

WrĂłĂŚmy do poczÂątkĂłw radiowywiadu.

OtĂłÂż wiosnÂą i latem 1919 r. BoÂłdeskuÂł stworzyÂł sieĂŚ radionasÂłuchu. ÂŚciÂągnÂąÂł swych kolegĂłw z austriackiego Abchorhdienst. ByÂł jednak jeden problem, brakowaÂło kryptoanalityka - specjalisty od szyfrĂłw, ktĂłry znaÂłby rosyjski. WĂłwczas zdarzyÂł siĂŞ przypadek. NazywaÂł siĂŞ Jan Kowalewski. PochodziÂł z ÂŁodzi, skoĂączyÂł tam gimnazjum handlowe. Przed I wojnÂą ÂświatowÂą studiowaÂł chemiĂŞ na uniwersytecie w Liege. W czasie wojny sÂłuÂżyÂł poczÂątkowo w rosyjskich wojskach inÂżynieryjnych, nastĂŞpnie byÂł szefem jednej z komend POW na Ukrainie. WalczyÂł w II Korpusie pod Kaniowem, w dywizji gen. ÂŻeligowskiego zostaÂł szefem wywiadu. JuÂż wĂłwczas interesowaÂł siĂŞ szyframi ukraiĂąskimi na Podolu. W sierpniu 1919 r. trafiÂł do biura wywiadowczego.

SkÂąd u chemika zainteresowanie kryptografiÂą?

To byÂł niebywaÂły talent lingwistyczny i matematyczny. ZnaÂł francuski, niemiecki, rosyjski i ukraiĂąski. MiaÂł niewiarygodnÂą fotograficznÂą pamiĂŞĂŚ. Gdy w koĂącu lat 20. zostaÂł attachĂŠ w ZwiÂązku Radzieckim, z pamiĂŞci rysowaÂł sprzĂŞt wojskowy widziany na defiladach na placu Czerwonym. Ze wszystkimi szczegĂłlikami. JuÂż na emigracji w Wielkiej Brytanii w latach 60., w stulecie powstania styczniowego, odszyfrowaÂł korespondencjĂŞ polskiego rzÂądu powstaĂączego Romualda Traugutta. Te szyfrogramy od XIX wieku leÂżaÂły w archiwum i nikt ich nie mĂłgÂł odczytaĂŚ, bo zostaÂły zakodowane niebywale skomplikowanym szyfrem "nie do zÂłamania", a klucz do niego zaginÂąÂł.

Kowalewski swego talentu byĂŚ moÂże nie ujawniÂłby, gdyby nie Âślub pewnej panny. W sierpniu 1919 r. nocny dyÂżur w sekcji szyfrowej miaÂł jego przyjaciel por. StanisÂław Sroka, ale on miaÂł Âślub swej siostry. Kowalewski zgodziÂł siĂŞ go zastÂąpiĂŚ. NocÂą napÂłynĂŞÂły materiaÂły z radionasÂłuchu, a wÂśrĂłd nich jawne i zaszyfrowane depesze rosyjskie. ByÂły to depesze szyfrowane w formie grup cyfrowych. To tak jakby ktoÂś przesyÂłaÂł pomieszane numery z ksiÂąÂżki telefonicznej, ale bez nazwisk. Kowalewski nudziÂł siĂŞ na tym nocnym dyÂżurze i postanowiÂł zabawiĂŚ siĂŞ w coÂś na ksztaÂłt krzyÂżĂłwki. WziÂąÂł za podstawĂŞ rosyjskie sÂłowo "diwizija" i zaczÂąÂł je przymierzaĂŚ do poszczegĂłlnych fragmentĂłw szyfrogramĂłw.

Dlaczego akurat "diwizija"?

Bo w kaÂżdej z trzech sylab jest literka "i". W ten sposĂłb udaÂło mu siĂŞ znaleÂźĂŚ samogÂłoskĂŞ i trzy spĂłÂłgÂłoski. Te literki trzeba byÂło teraz naÂłoÂżyĂŚ na kratkĂŞ szyfrowÂą przypominajÂącÂą tabliczkĂŞ mnoÂżenia. Rosyjski szyfr byÂł raczej prosty, jego podstawowe zaÂłoÂżenia powstaÂły w XVII i XVIII wieku. PĂłÂźniej naleÂżaÂło rozpisaĂŚ odpowiednio duÂżÂą partiĂŞ szyfrogramĂłw na grupy i zbadaĂŚ je tzw. metodÂą frekwencji - czyli porĂłwnaĂŚ charakterystycznÂą dla danego jĂŞzyka czĂŞstotliwoÂśĂŚ wystĂŞpowania po-szczegĂłlnych liter.

Nad ranem Kowalewskiemu udaÂło siĂŞ zÂłamaĂŚ pierwszy klucz szyfrowy. OczywiÂście pochwaliÂł siĂŞ znajomym. W sztabie gruchnĂŞÂła wieÂśĂŚ, Âże jest taki facet, ktĂłry dla zabawy Âłamie rosyjskie szyfry. Tak w noc poÂślubnÂą pani Sroczanki narodziÂła siĂŞ nowoÂżytna polska szkoÂła kryptoanalizy.

Kowalewski niebawem zÂłamaÂł klucze nie tylko bolszewikĂłw, ale "biaÂłych" wojsk rosyjskich, klucze ukraiĂąskie, a pĂłÂźniej zainteresowaÂł siĂŞ teÂż szyframi czechosÂłowackimi, litewskimi i przede wszystkim niemieckimi. Z czasem wciÂągnÂąÂł do pracy profesorĂłw uniwersytetĂłw Lwowskiego i Warszawskiego. Pod koniec wojny polscy szyfranci odszyfrowywali rosyjskie depesze szybciej niÂż Rosjanie.

Jakie znaczenie miaÂło zÂłamanie szyfrĂłw?

Nasze dowĂłdztwo otrzymaÂło do rĂŞki niesamowitÂą broĂą. MoÂżna to porĂłwnaĂŚ do sytuacji, w ktĂłrej toczy siĂŞ rozgrywka w pokera, trwa licytacja juÂż nie o ostatnie portki, ale o Âżycie, a tymczasem za plecami jednego z graczy ustawiamy lustro. Lustro to radiowywiad. Gdy to wiem, zupeÂłnie inaczej spoglÂądam na przebieg wojny 1920 r., na te wszystkie mniejsze i wiĂŞksze "cudowne" wydarzenia. DziÂś znam nie tylko skutki, ale uwarunkowania, motywy polskich decyzji.

Na przykÂład sÂłynna narada w Belwederze 15 wrzeÂśnia 1919 r., w ktĂłrej - jak twierdzÂą biografowie PiÂłsudskiego - po raz pierwszy pojawia siĂŞ idea walnej rozgrywki z RosjÂą, postawienia na UkrainĂŞ Petlury, pĂłÂźniejszej wyprawy kijowskiej.

Uczestniczyli w niej szef sztabu pÂłk StanisÂław Haller, mjr Ignacy Matuszewski (zastĂŞpca BoÂłdeskuÂła) oraz bliski wspĂłÂłpracownik Komendanta BogusÂław MiedziĂąski, ktĂłry pozostawiÂł zapis z tego spotkania.

To jest moment, w ktĂłrym Matuszewski w porywie entuzjazmu mĂłwiÂł, Âże moÂżemy nawet iÂśĂŚ na MoskwĂŞ? Wielu historykĂłw pisaÂło, Âże polscy politycy doznali wtedy zawrotu gÂłowy.

O nie. Matuszewski nie byÂł czÂłowiekiem skÂłonnym do egzaltacji. ProszĂŞ zwrĂłciĂŚ uwagĂŞ na datĂŞ - rozmowa odbywa siĂŞ 15 wrzeÂśnia 1919 r. UczestniczÂą w niej najwaÂżniejsze osoby w Wojsku Polskim. Tam oczywiÂście nie pada sÂłowo o zÂłamaniu szyfrĂłw rosyjskich. Ale z dokumentĂłw, ktĂłre badaÂłem, wynika, Âże pierwszÂą duÂżÂą partiĂŞ sowieckich depesz PoÂłudniowej Grupy XII Armii nasz wywiad rozszyfrowaÂł okoÂło 12 wrzeÂśnia i wĂłwczas Kowalewski przygotowaÂł raport dla szefa Sztabu Generalnego.

MoÂże to zbieg okolicznoÂści?

Moim zdaniem nie. O takim wydarzeniu jak zÂłamanie szyfrĂłw wroga musiaÂł byĂŚ powiadomiony wĂłdz naczelny - i dokÂładnie ci ludzie, ktĂłrzy uczestniczyli w naradzie 15 wrzeÂśnia 1919 r. Stawiam hipotezĂŞ, Âże staÂło siĂŞ to wÂłaÂśnie wtedy. To wĂłwczas doszÂła do nich informacja - mamy lustro, wiemy, co robi przeciwnik. PiÂłsudski i jego rozmĂłwcy wiedzÂą, Âże wojna z RosjÂą bolszewickÂą jest nieunikniona, zastanawiajÂą siĂŞ teraz, jak to lustro wykorzystaĂŚ.

Matuszewski mĂłwi, Âże jesteÂśmy tacy silni, Âże moÂżemy iÂśĂŚ na MoskwĂŞ, a PiÂłsudski?

On odpowiada: "Na MoskwĂŞ nie pĂłjdziemy, bo cĂłÂż my w Moskwie bĂŞdziemy robiĂŚ? Moskale pozostanÂą Moskalami. Musimy uderzyĂŚ tam, gdzie ich najbardziej zaboli". Tym czuÂłym miejscem Rosji byÂła wĂłwczas - i jest, jak to widaĂŚ, po dziÂś dzieĂą - Ukraina.

Dla Polski powstanie niezaleÂżnej Ukrainy jest sprawÂą Âżycia i Âśmierci. Od ugody perejasÂławskiej rozpoczÂąÂł siĂŞ proces upadku Rzeczypospolitej i budowania imperialnej potĂŞgi Rosji.

W 1923 r. na wykÂładzie w WyÂższej Szkole Wojennej PiÂłsudski mĂłwiÂł, Âże kwestia niepodlegÂłej Ukrainy to dla Polski sprawa i polityczna, i strategiczna, bo po pierwsze, bez Ukrainy Rosja nie bĂŞdzie mocarstwem, po drugie, Polska nie jest w stanie utrzymaĂŚ szerokiego na blisko 2 tys. km frontu z RosjÂą. Gdy powstanie niepodlegÂła Ukraina, czĂŞÂśĂŚ tego frontu weÂźmie na siebie. PamiĂŞtamy, co mĂłwiÂł Jerzy Giedroyc o Ukrainie? A co ostatnio mĂłwiÂł prezydent Wiktor Juszczenko o tym, Âże nie ma wolnej Ukrainy bez wolnej Polski, tak jak nie ma wolnej Polski bez wolnej Ukrainy? To przecieÂż to samo. Dopiero teraz jest szansa, Âże uda siĂŞ zrealizowaĂŚ testament MarszaÂłka.

Ale z UkrainÂą toczyliÂśmy rok wczeÂśniej krwawÂą wojnĂŞ o LwĂłw.

A UkraiĂącĂłw narodowi demokraci i duÂża czĂŞÂśĂŚ spoÂłeczeĂąstwa nazywajÂą wtedy "hajdamakami". Niewielu traktuje powaÂżnie ich aspiracje paĂąstwowe. PiÂłsudski jednak myÂśli tak: nasze najbardziej nawet krwawe starcia dotyczyÂły granicy - dalej na wschĂłd czy dalej na zachĂłd przesuniĂŞtej. ChodziÂło o to, do kogo bĂŞdzie naleÂżaÂł LwĂłw czy Kamieniec Podolski (wedÂług naszych intencji) albo CheÂłm, PrzemyÂśl i Sanok (w myÂśl najdalej idÂących wielkoukraiĂąskich planĂłw). W konflikcie z RosjÂą chodziÂło zawsze o wiele wiĂŞcej - o byt caÂłego narodu, o sprowadzenie Polski do roli bliskiej zagranicy - strefy wpÂływĂłw, "priwislinskiego kraju".

Jednym z przeÂłomowych momentĂłw wojny jest zima 1920 r. 28 stycznia Rosja Sowiecka nagÂłoÂśniÂła swoje propozycje pokojowe. OddawaÂła Polsce terytorium od DÂźwiĂąska (Dyneburga) do KamieĂąca Podolskiego. To byÂło znacznie wiĂŞcej, niÂż Polska uzyskaÂła

po koĂączÂącym wojnĂŞ traktacie ryskim z 1921. Narodowa Demokracja zawziĂŞcie domagaÂła siĂŞ przyjĂŞcia tych propozycji. Wojna nie musiaÂła wybuchnÂąĂŚ.

n MusiaÂła. Publicystyka przeciwnikĂłw politycznych MarszaÂłka, gÂłĂłwnie endecji, ale i socjalistĂłw, wskazywaÂła, Âże wojna byÂła niepotrzebna, Âże wyczerpaÂła paĂąstwo, Âże PiÂłsudski chciaÂł wojny i byÂł politycznym awanturnikiem. W Sejmie toczyÂła siĂŞ wielka batalia. Decyzja zgodna z wolÂą MarszaÂłka przeszÂła niewielkÂą przewagÂą gÂłosĂłw. PiÂłsudski mĂłwiÂł, Âże Rosjanie szykujÂą siĂŞ do wojny, i nie blefowaÂł, ale przecieÂż nie mĂłgÂł posÂłom powiedzieĂŚ wszystkiego - Âże wie to na pewno ani tym bardziej, skÂąd to wie.

RzeczywiÂście wiedziaÂł wszystko? Front byÂł rozciÂągniĂŞty na wieleset kilometrĂłw.

Tu musimy posÂługiwaĂŚ siĂŞ trybem przypuszczajÂącym. Nie wszystko siĂŞ zachowaÂło. Nie udaÂło mi siĂŞ na przykÂład odnaleÂźĂŚ kompletu depesz z frontu litewsko-biaÂłoruskiego, z najwczeÂśniejszego okresu 1919 i poczÂątku 1920 r. Jestem jednak przekonany, Âże polski radionasÂłuch tam dziaÂłaÂł.

SkÂąd ta pewnoÂśĂŚ?

Kilka przesÂłanek. Skoro polski radiowywiad prowadziÂł nasÂłuch na Ukrainie i zÂłamaÂł pierwsze szyfry, to dlaczego nie zrobiÂł tego na BiaÂłorusi? I tu, i tam Rosjanie stosowali te same szyfry. Szefem wywiadu frontu litewsko-biaÂłoruskiego byÂł pÂłk JĂłzef Beck - pĂłÂźniejszy szef MSZ. On w styczniu 1920 depeszowaÂł do Naczelnego DowĂłdztwa o "zwiĂŞkszonej aktywnoÂści sowieckich stacji radiotelegraficznych", o "przejmowaniu caÂłej masy radiodepesz treÂści niewÂątpliwie operacyjnej" i dopominaÂł siĂŞ o skierowanie do dowĂłdztwa frontu specjalistĂłw od radiowywiadu.

Kolejna przesÂłanka. Komunikaty informacyjne OddziaÂłu II Naczelnego DowĂłdztwa z sytuacji na caÂłym froncie, ÂłÂącznie z litewsko-biaÂłoruskim, z poczÂątku 1920 r. sÂą niesÂłychanie precyzyjne. Podawana jest szczegĂłÂłowa obsada do szczebla puÂłku, rodzaje uzbrojenia, kalibry artylerii, przebieg kolejnych przegrupowaĂą, luzowania, uzupeÂłnienia itd.

Te informacje mogli zebraĂŚ polscy wywiadowcy lub dezerterzy.

Owszem, wiele informacji zyskiwaÂł polski wywiad od ÂżoÂłnierzy - PolakĂłw i Rosjan, ktĂłrzy przeszli na drugÂą stronĂŞ. Ale tak zwany wywiad osobowy nie mĂłgÂł obejmowaĂŚ rĂłwnomiernie caÂłego frontu, nie jest tak metodyczny, dokÂładny. IluÂż musiaÂło byĂŚ szpiegĂłw, aby polska strona wiedziaÂła, kto dowodzi, kto jest komisarzem politycznym, jakie sÂą stany oddziaÂłĂłw, jakie zapasy amunicji, jakie plany itd. Ugrupowanie - tak zwane Ordre de Bataille - rosyjskich oddziaÂłĂłw na froncie z tego czasu byÂło identycznie rozrysowane na rosyjskich i polskich mapach sztabowych.

To rzeczywiÂście wyglÂąda jak lustro.

Gdy badaÂłem te dokumenty, pomyÂślaÂłem sobie tak: "Gdyby Lenin i Trocki, Stalin i Budionny oraz dowĂłdcy frontĂłw na BiaÂłorusi i Ukrainie byli agentami polskiego wywiadu wojskowego, to nie byliby tak efektywni, bo nie mieli tak szczegĂłÂłowej wiedzy". PiÂłsudski moim zdaniem miaÂł tak dokÂładne informacje, jakich do jego czasĂłw nie miaÂł Âżaden dowĂłdca w Âżadnej wojnie. WykorzystywaÂł je wspaniale nie tylko w dziaÂłaniach wojennych, ale i przy podejmowaniu dziaÂłaĂą politycznych.

Jak?

I tu dochodzimy do zdarzenia, ktĂłre przez historykĂłw w zaleÂżnoÂści od sympatii byÂło traktowane w kategorii mistrzowskiego posuniĂŞcia albo zbiegu okolicznoÂści. OtĂłÂż pod ogromnym naciskiem politycznym JĂłzef PiÂłsudski w marcu 1920 r. zaproponowaÂł stronie rosyjskiej, Âże rozmowy pokojowe z bolszewikami rozpocznie, ale jako miejsce ich prowadzenia zaproponowaÂł miasto BorysĂłw na tak zwanej drodze SmoleĂąskiej. Rosjanie odpowiedzieli: a moÂże spotkajmy siĂŞ gdzie indziej? PiÂłsudski na to, Âże BorysĂłw to Âświetne miejsce. Rosjanie deklarujÂą, Âże gotowi sÂą spotkaĂŚ siĂŞ w dowolnym mieÂście, ale nie w Borysowie. PiÂłsudski odpowiada, Âże BorysĂłw jest wÂłaÂśnie takim dowolnym miastem.

O co chodzi?

OtĂłÂż PiÂłsudski juÂż w poÂłowie stycznia 1920 r. zaczÂąÂł otrzymywaĂŚ informacje, Âże dowĂłdztwo Armii Czerwonej przerzuca na front polski jednostki z Kaukazu, znad Donu, z Uralu i te, ktĂłre do tej pory walczyÂły z "biaÂłÂą" ArmiÂą OchotniczÂą gen. Antona Denikina. Po co ta koncentracja? Dla rozpoczĂŞcia rozmĂłw pokojowych? PostanowiÂł zagraĂŚ. Polski wywiad ustaliÂł, Âże w Borysowie koncentrowana jest ciĂŞÂżka artyleria. CiĂŞÂżka artyleria byÂła uÂżywana do przerwania frontu, a ukryĂŚ jÂą jest doÂśĂŚ trudno. BorysĂłw jest poÂłÂączony magistralÂą kolejowÂą ze SmoleĂąskiem i na tej magistrali pojawiÂły siĂŞ w marcu 1920 r. dwa nowe angielskie pociÂągi pancerne zdobyte na Denikinie.

PiÂłsudski, mĂłwiÂąc do bolszewikĂłw: "Panowie, porozmawiajmy o pokoju w Borysowie", mĂłwi jak w pokerze: "Uwaga, sprawdzam". Przeciwnik odpowiedziaÂł - "pas". Wtedy uzyskaÂł pewnoÂśĂŚ, Âże Trocki i Lenin robiÂą tylko zasÂłonĂŞ dymnÂą, a w rzeczywistoÂści gotujÂą siĂŞ do wojny. Dowody na to znajdujÂą siĂŞ zresztÂą w rosyjskich archiwach.

Jednak Rosjanie utrzymujÂą do dziÂś, Âże chcieli pokoju.

Ale w latach 90. polski badacz Andrzej Nowak z Uniwersytetu JagielloĂąskiego odnalazÂł w rosyjskich archiwach datowany na poÂłowĂŞ stycznia rosyjski plan wojny z PolskÂą. PiÂłsudski miaÂł wiĂŞc racjĂŞ. WiedzÂąc o koncentracji, musiaÂł sam podjÂąĂŚ uprzedzajÂące uderzenie.

25 kwietnia ruszyÂła wyprawa kijowska.

Dlaczego jednak PiÂłsudski postawiÂł na PetlurĂŞ? GraĂŚ na wolnÂą UkrainĂŞ prĂłbowali juÂż Habsburgowie w 1918 r. Niemcy postawili na atamana PawÂła Skoropadskiego. Jedni i drudzy przegrali. Ukraina jako paĂąstwo byÂła wtedy miraÂżem.

PiÂłsudski dobrze kalkulowaÂł. O rzeczywistej sile narodowego ruchu ukraiĂąskiego informowali nas jego najwiĂŞksi przeciwnicy - bolszewicy i Denikin - ktĂłrzy walczyli w 1919 r. na Ukrainie i w swej szyfrowanej korespondencji radiowej podkreÂślali, Âże panowali tylko w wiĂŞkszych miastach. We wsiach rzÂądziÂł Petlura.

Polska armia wkroczyÂła do Kijowa

7 maja, a juÂż miesiÂąc pĂłÂźniej musiaÂła siĂŞ z niego wycofaĂŚ. Petlura byÂł w Kijowie tyle co PiÂłsudski w 1914 r. w Kielcach. Nie byÂł w stanie zorganizowaĂŚ owych dziesiĂŞciu dywizji, ktĂłre byĂŚ moÂże zawaÂżyÂłyby na froncie.

PiÂłsudski nie miaÂł czasu, dlatego Âże pomyliÂł siĂŞ w rachubach. W kwietniu zaatakowaÂł na poÂłudniu. RuszyÂł w kierunku Kijowa, gdy tymczasem siÂły sowieckie pod dowĂłdztwem Tuchaczewskiego koncentrowaÂły siĂŞ na pĂłÂłnocy, na BiaÂłorusi. To przeczy tezie o jego wszechwiedzy.

OtĂłÂż dziÂś wiem, Âże nie pomyliÂł siĂŞ. Przypomnijmy. Polsko-ukraiĂąska ofensywa na KijĂłw rozpoczyna siĂŞ 25 kwietnia. Ta data jest waÂżna, bo zaledwie dwa dni wczeÂśniej, 23 kwietnia, PiÂłsudski otrzymuje meldunek radiowywiadu, Âże w rejonie Witebsk - Orsza - PoÂłock nasz nasÂłuch zarejestrowaÂł piĂŞĂŚ nowych radiostacji bolszewickich usytuowanych gÂłĂŞboko za frontem. Na razie nie pracowaÂły, jedynie organizowaÂły sieĂŚ. NastĂŞpnego dnia WĂłdz Naczelny dowiedziaÂł siĂŞ, Âże dziaÂła tam juÂż nie piĂŞĂŚ, ale dziesiĂŞĂŚ stacji - czyli prawdopodobnie dwa dowĂłdztwa armii i okoÂło oÂśmiu dywizji. To byÂły nowe siÂły Tuchaczewskiego grupowane w tajemnicy do wojny z PolskÂą. PiÂłsudski postanowiÂł przeciwdziaÂłaĂŚ, mimo Âże operacja na Ukrainie ruszyÂła 25 kwietnia. Polskie jednostki miaÂły uderzyĂŚ na armiĂŞ Tuchaczewskiego - metodÂą kroczÂącej ofensywy od poÂłudnia w kierunku pĂłÂłnocy. GÂłĂłwna polska ofensywa na BiaÂłorusi miaÂła ruszyĂŚ 17 maja z poÂłudnia na pĂłÂłnoc w kierunku Mohylewa, Orszy, a moÂże i PoÂłocka. UderzyĂŚ tam miaÂły jednostki zgrupowane na Polesiu i BiaÂłorusi oraz zwolnione z operacji kijowskiej i przerzucone kolejÂą. Tuchaczewski musiaÂłby wtedy walczyĂŚ odwrĂłconym frontem i znalazÂłby siĂŞ w trudnym poÂłoÂżeniu. Jednak wobec tragicznej sytuacji na poÂłudniu gÂłĂłwnodowodzÂący ArmiÂą CzerwonÂą Sergiusz Kamieniew zaczÂąÂł sÂłaĂŚ dramatyczne depesze do Tuchaczewskiego. Rozkaz brzmiaÂł: uderzyĂŚ na PolakĂłw natychmiast, aby odciÂąÂżyĂŚ wojska na Ukrainie! Tuchaczewski trochĂŞ marudziÂł, mĂłwiÂł, Âże jest niegotowy, Âże jednostki sÂą niekompletne, brakuje amunicji, ale ruszyÂł.

Atak sowiecki rozpoczÂąÂł siĂŞ 14 maja. Do rozpoczĂŞcia polskiego natarcia zabrakÂło trzech dni. ByĂŚ moÂże te trzy dni zdecydowaÂły o losie wolnej Ukrainy. Norman Davies napisaÂł, Âże gdyby polska ofensywa ruszyÂła wczeÂśniej, historia mogÂłaby siĂŞ potoczyĂŚ inaczej.

MoÂże wĂłwczas nasi dowĂłdcy za bardzo zapatrzyli siĂŞ w lustro, czyli informacje radiowywiadu, a zapomnieli, Âże majÂą po prostu za maÂło ÂżoÂłnierzy?

SÂą takie sytuacje, Âże choĂŚ widzi siĂŞ w lustrze karty przeciwnika, niestety okazuje siĂŞ, Âże on bez przerwy ma karty mocniejsze. Jednak trzeba nadal graĂŚ.

PiÂłsudski nie doceniÂł Rosji Sowieckiej?

Moim zdaniem zdawaÂł sobie sprawĂŞ z jej przewagi. WiedziaÂł jednak, Âże historia dawaÂła mu unikalnÂą szansĂŞ rozegrania karty ukraiĂąskiej, zagwarantowania polskiej niepodlegÂłoÂści na dziesiĂŞciolecia. MiaÂł do wyboru podjÂąĂŚ ryzyko lub czekaĂŚ biernie. ZaryzykowaÂł.

WrĂłĂŚmy do lata 1920 r. KijĂłw stracony. W lipcu oba sowieckie fronty prÂą do przodu. Armia polska jest w odwrocie i rozsypce.

Tu bym zaprotestowaÂł. To nie byÂła rozsypka. ÂŻadna polska armia ani dywizja nie zostaÂła okrÂąÂżona i zniszczona. Sami Sowieci byli tym zdziwieni.

Ale sytuacja staje siĂŞ dramatyczna. W sierpniu politycy myÂślÂą o ewakuacji rzÂądu, premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George namawia PolakĂłw, by przyjĂŞli propozycje pokojowe Kamieniewa: granica na linii Curzona, czyli Bugu, likwidacja armii i przekazanie uzbrojenia Rosji. W kraju PiÂłsudski jest obwiniany o spowodowanie klĂŞski.

Jest taka scena z posiedzenia Rady Obrony PaĂąstwa 19 lipca, na ktĂłrym pojawia siĂŞ przybyÂły z Poznania ks. StanisÂław Adamski, wskazuje palcem na PiÂłsudskiego i mĂłwi: "Tu jest zdrada". Gazety endeckie piszÂą, Âże PiÂłsudski ma bezpoÂśredni telefon do Moskwy i jego celem jest zniszczenie Polski. PiÂłsudski wtedy byÂł rzeczywiÂście zaÂłamany. PotrafiÂł siĂŞ jednak pozbieraĂŚ.

Czy z militarnego punktu widzenia Polska miaÂła szanse w sierpniu 1920 r. na zwyciĂŞstwo, gdy armia Tuchaczewskiego staÂła pod WarszawÂą?

Wszyscy realnie myÂślÂący szacowali je jako niewielkie. OgĂłlny potencjaÂł wojskowy obu paĂąstw latem 1920 r. nie dawaÂł Polsce szans: Rosja - 5 mln ludzi pod broniÂą, Polska - ponad 900 tys. Dysproporcja ogromna. RĂłÂżnica w liczebnoÂści bezpoÂśrednio na froncie polskim nie byÂła duÂża, ale Rosja dysponowaÂła olbrzymim zapleczem. Ponadto Armia Czerwona zwyciĂŞÂża, jest w ruchu, idzie naprzĂłd. Polskie armie sÂą w odwrocie. Na niebywaÂłÂą skalĂŞ szerzy siĂŞ dezercja. TysiÂące polskich ÂżoÂłnierzy z poboru - chÂłopĂłw - dezerterowaÂło. UciekaÂło do domu na Âżniwa.

PamiĂŞtamy legendĂŞ studentĂłw, gimnazjalistĂłw i harcerzy, ktĂłrzy w sierpniu 1920 r. pod Radzyminem heroicznie powstrzymali atakujÂące bolszewickie oddziaÂły. Oni byli wÂłÂączani do jednostek z poboru, bo choĂŚ zwykle nie umieli dobrze strzelaĂŚ, imponowali patriotyzmem i podtrzymywali ducha. Nawiasem mĂłwiÂąc, jeÂżeli doÂświadczeni oficerowie decydujÂą, by do boju rzuciĂŚ 16-letnich wyrostkĂłw, to jest to sytuacja ostateczna.

SpĂłjrzmy na siÂłĂŞ przeciwnika - dowodzi MichaiÂł Tuchaczewski, jeden z pĂłÂźniejszych najwybitniejszych sowieckich teoretykĂłw wojny. Razem z nim w szeregach Armii Czerwonej walczy okoÂło 30 tys. doÂświadczonych oficerĂłw carskich, dywizjami i armiami dowodzÂą absolwenci NikoÂłajewskiej Akademii Sztabu Generalnego. Wojsko jest nieÂźle uzbrojone i wyposaÂżone, bo w Rosji nadal peÂłnÂą parÂą pracujÂą wystawione przez FrancuzĂłw przed I wojnÂą ÂświatowÂą fabryki broni i amunicji. Rosjanie mieli teÂż duÂżo nowoczesnego sprzĂŞtu po interwentach.

Tymczasem w Polsce tego czasu produkowano tylko bagnety i skorupy granatĂłw, wszystko trzeba sprowadzaĂŚ, a transporty broni sÂą blokowane przez zachodnioeuropejskie ruchy komunistyczne, zwiÂązki zawodowe. StrajkujÂą dokerzy w GdaĂąsku, transporty blokujÂą Niemcy i CzechosÂłowacja.

A nasza ÂłÂącznoÂśĂŚ?

WÂłaÂśnie, to jeden z atutĂłw, kaÂżda dywizja dysponuje koĂącĂłwkÂą przewodu telegraficznego. RozmĂłw telegraficznych nie moÂżna podsÂłuchaĂŚ jak korespondencji radiowej, chyba Âże przeciwnik wÂłÂączy siĂŞ bezpoÂśrednio na liniĂŞ.

Jeszcze do 13 sierpnia 1920 r. wydawaÂło siĂŞ, Âże juÂż przegraliÂśmy?

Dlatego Polska wbrew stanowisku PiÂłsudskiego godziÂła siĂŞ na tak upokarzajÂące warunki pokoju jak propozycja konferencji w Spaa, czyli przyjĂŞcie granicy na linii Curzona. ChodziÂło o chwilĂŞ oddechu, o chwilowy rozejm, o zatrzymanie Armii Czerwonej. Prezydent Czech Tomasz Masaryk przestrzegaÂł ZachĂłd, by juÂż nie angaÂżowaÂł siĂŞ w obronĂŞ Polski, bo sprawa jest stracona i "zniszczy to autorytet mocarstw".

Jakie znaczenie miaÂło powstrzymanie przez polskÂą armiĂŞ Tuchaczewskiego na przedmieÂściach Warszawy 14 i 15 sierpnia?

Z punktu widzenia morale polskiej armii byÂło bardzo waÂżne. DaÂło teÂż czas PiÂłsudskiemu na przygotowanie kontr-ofensywy, ktĂłra ruszyÂła znad Wieprza. Musimy pamiĂŞtaĂŚ, Âże losy wojny waÂżyÂły siĂŞ wĂłwczas nad Wieprzem, a nie pod Radzyminem. PoraÂżka nie zrobiÂła wiĂŞkszego wraÂżenia na sowieckim dowĂłdztwie. Rosjanie przygotowywali kolejny atak. WarszawĂŞ od pĂłÂłnocy otaczaÂły trzy rosyjskie armie: III, XV i IV oraz korpus konny Gaja BÂżyszkiana, ktĂłre miaÂły powtĂłrzyĂŚ manewr marszaÂłka Iwana Paskiewicza z 1831 r. i po przejÂściu WisÂły zaatakowaĂŚ WarszawĂŞ od zachodu.

Nic nie byÂło przesÂądzone. Kontratak przygotowany przez PiÂłsudskiego znad Wieprza 16 sierpnia, ktĂłry w ostatecznym rozrachunku rozbiÂł front Tuchaczewskiego, byÂł manewrem skrajnie niebezpiecznym. On uderzaÂł co prawda na sÂłabe ugrupowania sowieckie - czyli GrupĂŞ MozyrskÂą - ale w kaÂżdej chwili na tyÂły i skrzydÂło jego wojsk mogÂła uderzyĂŚ z kolei 1. Armia Konna.

Czym byÂła Konarmia?

My postrzegamy jÂą jako masy kozakĂłw wymachujÂących szablami, ktĂłrych tak wspaniale opisaÂł Izaak Babel. Ale to wĂłwczas byÂła najlepiej wyposaÂżona jednostka Armii Czerwonej. Konarmia to nie tylko kozacy i taczanki, ale Âświetna artyleria, zwiad lotniczy, pociÂągi pancerne. ÂŁÂącznie, gdy szÂła na polski front, liczyÂła ponad 30 tys., z tego 16 tys. liniowego ÂżoÂłnierza, tzw. szabel. CoÂś jeszcze. MiaÂła przeszÂło 30 radiostacji polowych. WiĂŞcej niÂż caÂła polska armia. To dawaÂło jej moÂżliwoÂśĂŚ utrzymania ÂłÂącznoÂści i dowodzenia w ruchu, a ruch byÂł jej atutem.

SkÂąd u Rosjan takie zamiÂłowanie do ÂłÂącznoÂści radiotelegraficznej?

Na takich przestrzeniach, w jakich toczyÂła siĂŞ wojna domowa, jaka ÂłÂącznoÂśĂŚ jest najlepsza? Rosjanie byli zresztÂą jednymi z pionierĂłw radiotelegrafii. Aleksander Popow budowaÂł radiostacje juÂż w koĂącu XIX w., a na poczÂątku XX wieku w Rosji byÂł juÂż rozwiniĂŞty przemysÂł radiotechniczny. Natomiast na stosunkowo niskim poziomie staÂła sztuka szyfrowania i kryptoanalizy. Bolszewicy stosowali procedury z okresu I wojny Âświatowej. OczywiÂście zmieniali czĂŞsto swoje szyfry, najczĂŞÂściej raz na dwa tygodnie. Na przykÂład zajĂŞcie Kijowa w maju 1920 r. zostaÂło opĂłÂźnione, bo Sowieci na poczÂątku maja zmienili szyfry i nasi kryptoanalitycy potrzebowali czasu, by je zÂłamaĂŚ i odczytaĂŚ szyfrogramy informujÂące, Âże wycofujÂą siĂŞ z miasta.

Najnowsze zdobycze sztuki maskowania w radiotelegrafii stosowaÂła Kon-armia: specjalne oznaczenie kwadratĂłw map, kryptonimy dywizji, zmieniane czĂŞsto sygnaÂły wywoÂławcze radiostacji. To wszystko byÂło utrudnieniem w Âłamaniu jej szyfrĂłw i odczytywaniu jej korespondencji. Ale nasi sobie z tym radzili.

Czy jakieÂś szyfry stanowiÂły szczegĂłlnÂą trudnoÂśĂŚ dla polskiego wywiadu?

Polskie Biuro SzyfrĂłw ma w ewidencji okoÂło stu szyfrĂłw zÂłamanych i zdobytych podczas wojny w latach 1919--20. ByÂły szyfry Âłatwiejsze i trudniejsze. Najtrudniej byÂło odczytaĂŚ systemy z tzw. homofonami - czyli zdublowanymi (zwielokrotnionymi) oznaczeniami poszczegĂłlnych liter, systemy kombinowane literowo-sylabowe. Nie moÂżna byÂło wĂłwczas zastosowaĂŚ wspomnianej juÂż metody badania frekwencji liter. Trudne byÂły teÂż systemy kombinowane oparte na jednoczesnym stosowaniu kodĂłw i szyfrĂłw. Przypomnijmy, pierwszy z nich polega na tym, Âże caÂłe wyrazy zastĂŞpowane sÂą grupÂą cyfrowÂą, a w szyfrach - poszczegĂłlne znaki (litery i cyfry) lub sylaby. Wreszcie Rosjanie stosowali metody wtĂłrnego szyfrowania, gdy tekst ulegaÂł dwukrotnemu przeksztaÂłceniu. Bardzo skomplikowany byÂł szyfr sowieckiej siatki szpiegowskiej wysyÂłajÂącej przez agentĂłw meldunki z terenu Polski - m.in. jeden z kluczy byÂł oparty na fragmencie "Warszawianki", pieÂśni rewolucyjnej - ale szyfry tej siatki teÂż zostaÂły zÂłamane.

Wiadomo, Âże w sierpniu 1920 r. na korzyÂśĂŚ PiÂłsudskiego przemawiaÂło to, Âże dowĂłdztwo frontu poÂłudniowo-zachodniego rywalizowaÂło z Tuchaczewskim. Czy chodziÂło tylko o osobisty konflikt miĂŞdzy komisarzem tego frontu JĂłzefem Stalinem a Tuchaczewskim?

Powody byÂły gÂłĂŞbsze. Wojska Tuchaczewskiego to armia technokratyczna, oczko w gÂłowie Trockiego, twĂłrcy idei organizowania Armii Czerwonej przez carskich generaÂłĂłw i sztabowcĂłw - sÂłowem fachowcĂłw. Front poÂłudniowo-zachodni jest zdominowany przez tzw. grupĂŞ carycyĂąskÂą - bolszewickich dowĂłdcĂłw, ktĂłrzy wziĂŞli udziaÂł w obronie Carycyna (Stalingradu, czyli WoÂłgogradu) przed "biaÂłymi" kozakami. Na obronie Carycyna buduje swojÂą legendĂŞ Stalin, Kliment WoroszyÂłow, Siemion Budionny. Wielu oficerĂłw frontu poÂłudniowego to podoficerowie dawnej carskiej armii. Oni nie po to rÂżnĂŞli w 1917 r. swoich dowĂłdcĂłw, Âżeby teraz sÂłuÂżyĂŚw Armii Czerwonej pod dowĂłdztwem byÂłych oficerĂłw: Kamieniewa, Lebiediewa, Szapisznikowa i Tuchaczewskiego! Stalin ma teÂż inne plany co do Polski.

Jakie?

Z Tuchaczewskim idzie rzÂąd rewolucyjny z Feliksem DzierÂżyĂąskim i Julianem Marchlewskim na czele. Oni uwaÂżajÂą, Âże Polska stanie siĂŞ kolejnÂą republikÂą radzieckÂą. CzĂŞÂśĂŚ rzÂądu to ideolodzy bardzo zdziwieni tym, Âże wbrew teorii komunizmu polscy robotnicy i chÂłopi walczÂą na froncie i nie opowiadajÂą siĂŞ po stronie Armii Czerwonej.

Natomiast Stalin w czerwcu pisze do Lenina, Âże Polska "nie zasÂługuje na zaszczyt wÂłÂączenie do Rosji Radzieckiej jako republika", i proponuje, by staÂła siĂŞ tylko radzieckim satelitÂą. Czyli dla niego to jakby wojna kolonialna.

To byÂła wojna okrutna. Polacy teÂż nie sÂą anioÂłkami, ale Konarmia prowadziÂła wojnĂŞ totalnÂą. Kozacy rzadko brali jeĂącĂłw. Wymordowali jeĂącĂłw w ÂŻytomierzu, w zdobytym Berdyczowie spalili szpital polowy wraz z 600 rannymi i personelem.

Stalin rywalizuje teÂż z Tuchaczewskim o to, kto poniesie pochodniĂŞ rewolucji do Europy. Skoro Tuchaczewski ma zdobyĂŚ WarszawĂŞ, Stalin chce zdobyĂŚ inne waÂżne miasto - LwĂłw. Skoro Tuchaczewski ma rozniecaĂŚ rewolucjĂŞ w Niemczech, to Stalin z Budionnym chcÂą jÂą rozniecaĂŚ na WĂŞgrzech i w Austrii. Dlatego Budionny pod wpÂływem Stalina ignoruje rozkazy marszu na WarszawĂŞ. Nie podporzÂądkowaÂł siĂŞ Tuchaczewskiemu.

To historycy wiedzÂą...

Ale nie wiedzÂą, Âże PiÂłsudski doskonale sobie z tej sytuacji zdawaÂł sprawĂŞ. Jest dokument z 19 sierpnia ÂświadczÂący o tym, Âże wszelkie kontrowersje na szczytach sowieckiego dowĂłdztwa ÂśledziÂł porucznik Kowalewski i bezpoÂśrednio o nich informowaÂł Wodza Naczelnego.

Oto co pisze Kowalewski: "Tuchaczewski wydaÂł dyrektywĂŞ nr 361/op dn. 16 VIII br 1 Armii Konnej, by szÂła na WÂłodzimierz WoÂłyĂąski. NastĂŞpnego dnia o 1.20 Budionny odpowiedziaÂł radiotelegraficznie dowĂłdcom Zachodniego i PoÂłudniowo-Zachodniego Frontu oraz GÂłĂłwno-dowodzÂącemu [Sergiusz Kamieniew], Âże "ze wzglĂŞdu na bĂŞdÂący w wykonaniu rozkaz zdobycia Lwowa oddziaÂły znajdujÂą siĂŞ 15 wiorst od miasta i nie mogÂą byĂŚ wycofane z walki". To oznacza niewykonanie rozkazu. W eter pÂłynÂą kolejne rozkazy, toczy siĂŞ bitwa pod WarszawÂą, a Budionny i Jegorow ich nie wykonujÂą. W koĂącu do dyskusji wÂłÂącza siĂŞ sam Lew Trocki i 17 sierpnia osobiÂście podpisuje dyrektywĂŞ, domagajÂąc siĂŞ od Budionnego wykonania rozkazu. To wszystko Âśledzi polski radiowywiad. ChoĂŚ MarszaÂłek byÂł ostroÂżny, czĂŞÂśĂŚ jego wojsk - 3. armia - caÂły czas mogÂła siĂŞ zwrĂłciĂŚ przeciwko Budionnemu, ale to oznaczaÂłoby osÂłabienie ofensywy na pĂłÂłnoc.

19 sierpnia PiÂłsudski wie juÂż, Âże wygraÂł?

Tak, jest juÂż za Bugiem. Budionny zawrĂłciÂł spod Lwowa i ruszyÂł na pĂłÂłnoc, gdy juÂż byÂło za pĂłÂźno. UtknÂąÂł pod ZamoÂściem i zostaÂł pobity w kawaleryjskiej bitwie pod Komarowem.

Co by jednak byÂło, gdyby Budionny od razu wykonaÂł rozkaz i poszedÂł w sukurs Tuchaczewskiemu?

Niewykluczone, Âże tak jak obecnie Ukraina usiÂłowalibyÂśmy wybiĂŚ siĂŞ na peÂłnÂą niepodlegÂłoÂśĂŚ, a moÂże po eksterminacji inteligencji bylibyÂśmy jak BiaÂłoruÂś?

Ale przecieÂż Rosjanie w przededniu bitwy warszawskiej mieli teÂż swĂłj, i to doÂśĂŚ skuteczny, wywiad. Co wiedzieli o przygotowaniach PiÂłsudskiego?

DuÂżo, choĂŚ nie wszystko. Przy zabitym w okolicy Dubienki oficerze ÂłÂącznikowym majorze Drojowskim znaleÂźli rozkazy o przegrupowaniu wojsk polskich 3. i 4. armii nad Wieprzem. To byÂł opis przygotowanej przez PiÂłsudskiego kontrofensywy.

Tuchaczewski postÂąpiÂł niefrasobliwie i informacje zlekcewaÂżyÂł?

Tak opisywali tĂŞ sytuacjĂŞ historycy. OtĂłÂż szyfrogram, o ktĂłrym wczeÂśniej mĂłwiliÂśmy, informowaÂł teÂż o przejĂŞciu "naszego rozkazu" przez XII sowieckÂą armiĂŞ i to byÂł wÂłaÂśnie bezpoÂśredni powĂłd wydania przez Tuchaczewskiego ponaglajÂącego rozkazu Budionnemu. Inna sprawa, Âże Tuchaczewski nie doceniÂł siÂły polskiego uderzenia i zbyt pĂłÂźno wydaÂł rozkaz odwrotu. Jeszcze

18-19 sierpnia IV sowiecka armia usiÂłowaÂła zdobyĂŚ PÂłock. Lenin zaÂś jeszcze

19 sierpnia pouczaÂł Marchlewskiego i DzierÂżyĂąskiego, by koniecznie nie zapomnieli o przeprowadzeniu reformy rolnej, a oni juÂż z caÂłym Polskim Komitetem Rewolucyjnym wiali na wschĂłd.

Skoro, jak Pan twierdzi, ÂłÂącznoÂśĂŚ radiotelegraficzna byÂła tak rozpowszechniona w armii sowieckiej, to dlaczego nikt owej IV armii nie zawiadomiÂł, Âże bitwa nad WisÂłÂą jest juÂż przegrana i trzeba uciekaĂŚ?

Bo nasz wywiad znaÂł dobrze procedury ÂłÂącznoÂści Armii Czerwonej. Wiedziano na przykÂład, Âże z dwĂłch radiostacji, jakie posiadaÂło dowĂłdztwo IV armii, jednÂą utraciÂła ona w Ciechanowie. PozostaÂła druga, znajdujÂąca siĂŞ wĂłwczas w marszu na zachĂłd. Wiedziano, Âże w ciÂągu kilku godzin zatrzyma siĂŞ i nawiÂąÂże ÂłÂącznoÂśĂŚ, a wĂłwczas odbierze rozkaz odwrotu. Przekazanie Rosjanom faÂłszywych rozkazĂłw byÂłoby ujawnieniem informacji, Âże "znamy wasze szyfry". Postanowiono zrobiĂŚ coÂś innego. Warszawska stacja radiowa zostaÂła dostrojona do pasma 880 metrĂłw, na ktĂłrym nadawaÂła sowiecka radiostacja frontu zZachodniego z MiĂąska i zmieniajÂący siĂŞ radiotelegrafiÂści przez 36 godzin stukali morsem depeszĂŞ, zagÂłuszajÂąc Rosjan. Konkretnie nadawali biblijnÂą KsiĂŞgĂŞ Rodzaju. "Na poczÂątku byÂło sÂłowo, a sÂłowo byÂło u Boga...". Dlatego IV armia nie odebraÂła rozkazu odwrotu i czĂŞÂściowo zostaÂła rozbita, czĂŞÂściowo internowana w Prusach.

Czy sowieckie dowĂłdztwo zdawaÂło sobie sprawĂŞ z tego, Âże w czasie wojny polsko-bolszewickiej polscy kryptoanalitycy zÂłamali ich szyfry?

n Jak powiedziaÂłem, to byÂła jedna z najbardziej strzeÂżonych tajemnic polskiej armii. Jest jednak pewien dowĂłd na to, Âże Sowieci coÂś podejrzewali. W 1928 r. ukazaÂła siĂŞ niepozorna ksiÂąÂżeczka autorstwa MieczysÂława WyÂżÂła-ÂŚcieÂżyĂąskiego "Radiografia jako ÂźrĂłdÂło informacji o nieprzyjacielu" wydana przez Garnizonowe KoÂło Towarzystwa Wiedzy Wojskowej w PrzemyÂślu. To dziÂś biaÂły kruk. W Centralnej Bibliotece Wojskowej zachowaÂł siĂŞ jeden egzemplarz z wyrwanÂą zawartoÂściÂą. Mnie udaÂło siĂŞ zdobyĂŚ egzemplarz cudem. NajwyraÂźniej ktoÂś je z bibliotek zabieraÂł. Tam sÂą przykÂłady skutecznego dziaÂłania polskiego radiowywiadu. Wiemy, Âże tĂŞ broszurkĂŞ zdobyÂł wywiad bolszewicki i w 1929 r. zostaÂła natychmiast przetÂłumaczona na rosyjski, a w Rosji Sowieckiej zaczĂŞÂła siĂŞ dyskusja nad tym, czy Armia Czerwona nie powinna w ogĂłle zrezygnowaĂŚ z radiotelegrafu.

Czyli wiedzieli?

Podejrzewali, ale nie uwierzyli. NajwiĂŞkszy radziecki autorytet w sprawach radiotelegrafii marszaÂłek Iwan Pieriesypkin w latach 60. polemizowaÂł z ksiÂąÂżkÂą ÂŚcieÂżyĂąskiego i napisaÂł, Âże informacja o tym, Âże Polacy zÂłamali szyfry podczas wojny 1920 r., jest maÂło wiarygodna. UwaÂżaÂł, Âże polskiemu wywiadowi udawaÂło siĂŞ jedynie przejmowaĂŚ depesze jawne nadawane tzw. clairem, a co do depesz szyfrowych - to on wÂątpi.

DoceniÂło to oczywiÂście nasze dowĂłdztwo. W 1921 r. szef Sztabu Generalnego gen. WÂładysÂław Sikorski dekorowaÂł porucznika Kowalewskiego KrzyÂżem Virtuti Militari, powiedziaÂł do niego: "To za wygranÂą wojnĂŞ" i zmruÂżyÂł oko.

Porucznik Kowalewski po wojnie podsÂłuchiwaÂł coÂś jeszcze?

n OczywiÂście. Jego podwÂładni kontrolowali rosyjskÂą korespondencjĂŞ dyplomatycznÂą podczas konferencji w Rydze, a on zostaÂł szefem wywiadu DowĂłdztwa Ochrony Plebiscytu na ÂŚlÂąsku i staÂł na czele wywiadu III powstania ÂślÂąskiego - tam najprawdopodobniej zajmowaÂł siĂŞ Âłamaniem szyfrĂłw niemieckich. Od 1923 r. zaÂś tworzyÂł sÂłuÂżby kryptograficzne w Japonii. OtrzymaÂł najwyÂższy order imperium - Order WschodzÂącego SÂłoĂąca V klasy. Przez pewien czas Polska wspĂłlnie z JaponiÂą prowadziÂła nasÂłuch korespondencji Rosji Sowieckiej z terenu kontrolowanej przez JaponiĂŞ MandÂżurii. Ta wspĂłÂłpraca wywiadĂłw polskiego i japoĂąskiego owocowaÂła jeszcze w latach II wojny Âświatowej. Polscy wywiadowcy byli zakamuflowani w placĂłwkach dyplomatycznych paĂąstwa MandÂżuko kontrolowanego przez JaponiĂŞ, a kanaÂły dyplomatyczne japoĂąskiego attachatu w Berlinie sÂłuÂżyÂły przerzucaniu polskich przesyÂłek wywiadowczych do Szwecji i stamtÂąd do Wielkiej Brytanii.

PrzecieÂż byÂła wojna, oficjalnie byliÂśmy wrogami.

Ale wywiady prowadzÂą wÂłasnÂą politykĂŞ.

WidaĂŚ Kowalewski kiepsko zorganizowaÂł kryptografiĂŞ japoĂąskÂą, bo JapoĂączycy szyfrĂłw amerykaĂąskich nie zÂłamali.

Ale JapoĂączykom chodziÂło wtedy o szyfry sowieckie. Amerykanie depesze szyfrowali i dodatkowo tÂłumaczyli na ginÂący jĂŞzyk Indian Nawaho, ktĂłry jest niepodobny do Âżadnego innego jĂŞzyka. W armii amerykaĂąskiej sÂłuÂżyli Indianie z tego plemienia. Byli tak cenni, Âże kaÂżdym z nich opiekowaÂł siĂŞ wywiadowca. Nie tylko po to, Âżeby ich chroniĂŚ, ale Âżeby zabiĂŚ, gdyby mogli wpaÂśĂŚ w rĂŞce wroga.

Na ile to, co polski wywiad robiÂł w latach 20., wpÂłynĂŞÂło na dziaÂłalnoÂśĂŚ tych polskich kryptologĂłw, ktĂłrzy rozszyfrowali EnigmĂŞ?

W koĂącu lat 20. rozpoczĂŞto na uniwersytecie w Poznaniu rekrutacjĂŞ ludzi, ktĂłrzy znali niemiecki, potrafili myÂśleĂŚ po niemiecku i jednoczeÂśnie byli Âświetnymi matematykami. WÂśrĂłd nich byli: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy RĂłÂżycki. Wiadomo, Âże juÂż od poczÂątku lat 20. polskie Biuro SzyfrĂłw usiÂłowaÂło ÂłamaĂŚ szyfry niemieckie tzw. transpozycyjne i podwĂłjnych dzielnikĂłw. ByÂły to inne systemy szyfrowe niÂż rosyjskie. O Âłamaniu niemieckich szyfrĂłw Âświadczy choĂŚby proÂśba o pomoc w tym zakresie skierowana do Francji na poczÂątku 1920 r.

Czy przyszli Âłamacze kodĂłw Enigmy zetknĂŞli siĂŞ z pracownikami Biura SzyfrĂłw z wojny polsko-bolszewickiej?

OczywiÂście. Marian Rejewski w swoich wspomnieniach mĂłwi, Âże zajĂŞcia z kryptografii prowadziÂł z nim prof. M. Chodzi o profesora Stefana Mazurkiewicza, ktĂłrego w czasie wojny wraz z innymi matematykami Kowalewski wciÂągnÂąÂł do Biura SzyfrĂłw. Kowalewski byÂł zresztÂą mĂŞÂżem pierwszej Âżony Mazurkiewicza. Prof. Mazurkiewicz zostaÂł prorektorem Uniwersytetu Warszawskiego, jednym z najwybitniejszych teoretykĂłw rachunku prawdopodobieĂąstwa i topologiem (to nauka o teorii pola). Rejewski nie uÂżyÂł w swej relacji nazwiska profesora, bo mimo iÂż zapewne wiedziaÂł, co siĂŞ z nim staÂło (Mazurkiewicz zmarÂł z wycieĂączenia po Powstaniu Warszawskim), obawiaÂł siĂŞ, Âże samo wspomnienie o jego pracy w II Oddziale moÂże zaszkodziĂŚ rodzinie lub imieniu profesora.

Bez sukcesu polskiej kryptografii z wojny polsko-bolszewickiej nasi kryptografowie nie zÂłamaliby Enigmy. To uzmysÂłowiÂło polskim wÂładzom wojskowym, jak waÂżny jest to orĂŞÂż. Dlatego prace polskiego Biura SzyfrĂłw byÂły rozwijane systematycznie od 1919 r., dlatego takim nakÂładem stworzono oÂśrodek kryptografii w Pyrach, gdzie polscy naukowcy zajmowali siĂŞ niemieckimi metodami szyfrowania i zbudowali model Enigmy.

Sukcesy polskich kryptologĂłw nie uchroniÂły nas od klĂŞski w 1939 r.

Wojny jak gry w pokera nie wygrywa siĂŞ samym lustrem, do prowadzenia licytacji potrzebne sÂą jeszcze silne karty. Niemniej znajomoÂśĂŚ Enigmy pomogÂła aliantom wygraĂŚ wojnĂŞ.

* Dr Grzegorz Nowik, wicedyrektor Wojskowego Biura BadaĂą Historycznych, redaktor naczelny kwartalnika "PrzeglÂąd Historyczno-Wojskowy", czÂłonek zespoÂłu opracowujÂącego dokumenty wojny polsko-bolszewickiej 1919-20, autor ksiÂąÂżki "Zanim zÂłamano 'EnigmĂŞ'... Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewickÂą RosjÂą 1918-1920", ktĂłrej promocja odbĂŞdzie siĂŞ w rocznicĂŞ bitwy warszawskiej w ÂŁazienkach KrĂłlewskich.

--
C
U
S

2005-09-27 22:37

Temat postu: 25 IX 1921. Kula w rĂŞkawie

ciachu

forum admin
postów: 823

25 IX 1921. Kula w rĂŞkawie

WÂłodzimierz Kalicki 26-09-2005

Naczelnik PaĂąstwa JĂłzef PiÂłsudski przyjeÂżdÂża z oficjalnÂą wizytÂą do Lwowa rano, o godzinie 11. Przed gmachem dworca odbiera wojskowÂą defiladĂŞ.

PiÂłsudski ma dziÂś otworzyĂŚ Targi Wschodnie, imprezĂŞ handlowÂą, z ktĂłrÂą wÂładze paĂąstwowe wiÂąÂżÂą wielkie nadzieje. Zorganizowane z wielkim rozmachem majÂą pokazaĂŚ, Âże sytuacja w MaÂłopolsce Wschodniej, gdzie czĂŞÂśĂŚ Âśrodowisk ukraiĂąskich nie chce pogodziĂŚ siĂŞ z wÂłÂączeniem tych obszarĂłw do paĂąstwa polskiego, ostatecznie siĂŞ ustabilizowaÂła. StÂąd teÂż tak uroczyste powitanie PiÂłsudskiego na dworcu, stÂąd gĂŞsty, dÂługi szpaler uczniĂłw lwowskich szkĂłÂł od dworca aÂż do bramy targĂłw. Za szpalerem uczniĂłw stojÂą tÂłumy lwowiakĂłw, ktĂłrzy przyszli powitaĂŚ niezwykle tu popularnego marszaÂłka PiÂłsudskiego.

Z dworca naczelnik w towarzystwie prezydenta Lwowa JĂłzefa Neumanna jedzie odkrytym samochodem do katedry. Po naboÂżeĂąstwie PiÂłsudski skÂłada kurtuazyjnÂą wizytĂŞ biskupowi JĂłzefowi Bilczewskiemu. I wreszcie - otwarcie targĂłw. Po serii przemĂłwieĂą PiÂłsudski jako pierwszy przekracza prĂłg targĂłw i ogÂłasza je za otwarte. ChĂłr towarzystwa Âśpiewaczego Bard Âśpiewa "PobudkĂŞ".

MarszaÂłek PiÂłsudski poÂśpiesznie zwiedza ekspozycjĂŞ. JuÂż o 14 czeka go kolejny punkt programu - uroczyste Âśniadanie dla goÂści targĂłw wydane przez ZwiÂązek BankĂłw MaÂłopolskich. Na Âśniadanie zaproszono takÂże uczestnikĂłw zjazdu dziennikarskiego. Potem PiÂłsudski jedzie do ratusza na uroczystoÂśĂŚ odsÂłoniĂŞcia ufundowanego przez wÂładze miejskie wielkiego godÂła paĂąstwowego. PĂłÂł godziny pĂłÂźniej w wielkiej sali magistratu rozpoczyna siĂŞ obiad wydany na czeÂśĂŚ marszaÂłka.

O 20 nieco znuÂżony PiÂłsudski wychodzi z ratusza w towarzystwie wojewody Kazimierza Grabowskiego. MarszaÂłek nie cierpi eskorty policji, a zwÂłaszcza tajniakĂłw - to fobia z czasĂłw konspiracji, gdy tropiony byÂł przez carskÂą policjĂŞ i ÂżandarmeriĂŞ - i jak zwykle nie towarzyszy mu ochrona. Naczelnik i wojewoda podchodzÂą do samochodu. Przez tÂłum przeciska siĂŞ ku nim mÂłody, szczupÂły mĂŞÂżczyzna. W kieszeni Âściska dziesiĂŞciostrzaÂłowy pistolet produkcji hiszpaĂąskiej.

To Stefan Fedak, 21-letni Ukrainiec, syn znanego lwowskiego adwokata i dziaÂłacza ukraiĂąskiego dr. Stefana Fedaka. MÂłody Fedak w 1915 roku ukoĂączyÂł piÂątÂą klasĂŞ gimnazjum im. Mickiewicza we Lwowie, potem przerwaÂł naukĂŞ i wstÂąpiÂł do oddziaÂłĂłw strzelcĂłw ukraiĂąskich. Po dwĂłch latach wyjechaÂł do Wiednia i zapisaÂł siĂŞ do cesarskiej szkoÂły kadetĂłw. W 1918 roku przez WĂŞgry przedostaÂł siĂŞ do Galicji i szybko awansowaÂł na adiutanta atamana Semena Petlury. Jako oficer jego armii braÂł udziaÂł w zeszÂłym roku w ofensywie PiÂłsudskiego na KijĂłw, potem osÂłaniaÂł odwrĂłt polskich oddziaÂłĂłw. Od zeszÂłego roku dziaÂła w KUM, tajnym Komitecie UkraiĂąskiej MÂłodzieÂży, oraz w Woli, konspiracyjnej organizacji bojowej ukraiĂąskich studentĂłw i byÂłych oficerĂłw galicyjskiej armii ukraiĂąskiej. Wola chce walczyĂŚ o niepodlegÂłe paĂąstwo. Sterowana jest przez dziaÂłajÂącÂą na emigracji w CzechosÂłowacji i w Niemczech ukraiĂąskÂą organizacjĂŞ wojskowÂą pÂłk. Jewhena Konowalca. Jej celem jest organizowanie najpierw dywersji i sabotaÂżu w polskiej MaÂłopolsce Wschodniej, a w koĂącu doprowadzenie do masowej walki zbrojnej UkraiĂącĂłw z PolskÂą i ZSRR i powoÂłanie niepodlegÂłego paĂąstwa na terenach MaÂłopolski Wschodniej oraz Ukrainy NaddnieprzaĂąskiej.

Przed trzema tygodniami na zebraniu lwowskich dziaÂłaczy Woli zapadÂła decyzja o zamachu na PiÂłsudskiego podczas TargĂłw Wschodnich. Spiskowcy dokÂładnie znali plan jego pobytu we Lwowie. Wola podzielona jest na piÂątki konspiratorĂłw. Zamach zlecono jednej z nich. PiĂŞciu spiskowcĂłw losowaÂło, kto ma strzelaĂŚ. WypadÂło na Fedaka. Jego towarzysze zdobyli dlaĂą faÂłszywy paszport z wizÂą niemieckÂą. Zaraz po zamachu ma wyjechaĂŚ do Berlina. W akcji pomagaĂŚ majÂą mu trzej towarzysze z piÂątki. Student prawa Palijew ma w czapce akademickiej staĂŚ tuÂż obok Fedaka. Zaraz po strzaÂłach powinien obezwÂładniĂŚ go i krzyczeĂŚ: "Policja! Policja!". Z pomocÂą pospieszyĂŚ ma inny spiskowiec przebrany w mundur majora wojska polskiego. Obaj powinni wyprowadziĂŚ Fedaka z tÂłumu, wsiÂąÂśĂŚ z nim do czekajÂącego z boku wynajĂŞtego samochodu osobowego i rzekomo odwieÂźĂŚ do wiĂŞzienia - a w rzeczywistoÂści wywieÂźĂŚ za miasto.

MarszaÂłek PiÂłsudski i wojewoda Grabowski wsiadajÂą do odkrytej limuzyny. MarszaÂłek siedzi z lewej strony. Szofer rusza. SamochĂłd jedzie bardzo wolno, gdy rozlega siĂŞ gÂłoÂśny huk. Wojewoda siedzi wyprostowany. Jest pewien, Âże huknÂąÂł Âźle wyregulowany silnik samochodu. DoÂświadczony konspirator i ÂżoÂłnierz PiÂłsudski od razu poznaje, Âże to strzaÂł pistoletowy. Odruchowo pochyla gÂłowĂŞ. Pocisk mija go o wÂłos i uderza w szybĂŞ. Niemal natychmiast rozlega siĂŞ drugi i trzeci strzaÂł. Jeden pocisk trafia wojewodĂŞ w prawe ramiĂŞ, drugi - w lewÂą rĂŞkĂŞ. Amunicja, jakÂą dostarczono Fedakowi, jest kiepskiej jakoÂści. Twardy, metalowy pÂłaszcz trzeciego pocisku rozpada siĂŞ tuÂż po strzale. W rĂŞkĂŞ wojewody uderza jedynie miĂŞkki, oÂłowiany rdzeĂą, ktĂłry druzgocze dwie koÂści i zatrzymuje siĂŞ pod podszewkÂą rĂŞkawa.

Wojewoda osuwa siĂŞ z siedzenia. PiÂłsudski podtrzymuje go.

Tymczasem starszy posterunkowy policji Jakub Skweres rzuca siĂŞ na zamachowca i chwyta go za gardÂło. PadajÂący Fedak strzela czwarty raz i sam siĂŞ rani w pierÂś. Rozjuszony tÂłum odtrÂąca posterunkowego, masakruje zamachowca. Od niechybnej Âśmierci ratujÂą go policjanci i ÂżoÂłnierze z warty przed ratuszem, ktĂłrzy kolbami karabinĂłw roztrÂącajÂą linczujÂących.

Policjanci z pomocÂą marszaÂłka PiÂłsudskiego wyprowadzajÂą wojewodĂŞ z samochodu. Gdy lekarz stwierdza, Âże rany nie zagraÂżajÂą Âżyciu, wojewoda poleca odwieÂźĂŚ siĂŞ do domu. Tam lekarze opatrujÂą go. PiÂłsudski z zimnÂą krwiÂą poleca natychmiast zawieÂźĂŚ siĂŞ do teatru, gdzie wedle planu ma byĂŚ o 20.15.

Gdy naczelnik pojawia siĂŞ w loÂży, widzowie wstajÂą z miejsc. Przez dziesiĂŞĂŚ minut bijÂą brawo i skandujÂą "Niech Âżyje!". Potem orkiestra gra Mazurka DÂąbrowskiego i znĂłw zaczynajÂą siĂŞ wiwaty.

Ranny, ciĂŞÂżko pobity Fedak pod eskortÂą policji trafia do szpitala. Policjanci znajdujÂą nĂłÂż, ktĂłry zamachowiec przywiÂązaÂł sobie do Âłydki. Nie baczÂąc na jego ciĂŞÂżki stan natychmiast przesÂłuchujÂą go. Fedak chytrze zeznaje, Âże chciaÂł zastrzeliĂŚ jedynie wojewodĂŞ, ktĂłry jest wrogiem ludnoÂści ukraiĂąskiej, a potem zamierzaÂł demonstracyjnie wrĂŞczyĂŚ pistolet naczelnikowi PiÂłsudskiemu.

Wojewoda Grabowski - mimo ran - nie odwoÂłuje wieczornego bankietu w gmachu wÂładz wojewĂłdztwa. Z oboma przestrzelonymi rĂŞkami miaÂłby kÂłopoty przy stole, wiĂŞc pozostaje w fotelu w sÂąsiedniej sali. Witany owacyjnie PiÂłsudski najpierw zachodzi do wojewody na krĂłtkÂą pogawĂŞdkĂŞ, a potem przechodzi do sali bankietowej.

--
C
U
S

emotikonki

Adresy stron internetowych jak i adresy e-mail zostaną automatycznie zamienione na linki. Dodatkowo możesz używać kilku znaczników:
[b]...[/b] - pogrubienie
[i]...[/i] - pochylenie
[u]...[/u] - podkreślenie
[url]...[/url] - link
[cytat]...[/cytat]
[code]...[/code] - kod, np. HTML

dokładny opis

Logowanie