Archeologia okolic

Muzeum regionalne zwrĂłciÂło siĂŞ do konserwatora zabytkĂłw o 20 tys. zÂł na prace archeologiczne na cmentarzysku GotĂłw.

W Jordanowie znajduje siĂŞ jedyne jak dotÂąd w woj. lubuskim stanowisko archeologiczne kultury wielbarskiej - nawiÂązujÂące do wĂŞdrĂłwki GotĂłw przez ziemie polskie w czasach rzymskich. WiĂŞcej takich stanowisk jest w Wielkopolsce.

BiÂżuteria i szkielety

Cmentarzysko w Jordanowie odkryto przypadkowo w 1996 r. Przy pracach ziemnych na tamtejszej Âżwirowni natrafiono na grzebienie i zapinki pochodzÂące z II-III w. n.e. Ozdoby okazaÂły siĂŞ wyposaÂżeniem grobĂłw. W okolicy znaleziono ponad sto miejsc pochĂłwku.
Dwa lata póŸniej do wsi zjechali archeolodzy. ZnaleŸli liczne fragmenty urn, popielnic grobowych, bi¿uteriê (paciorki srebrne i szklane), sprz¹czki szat itp. Odkryli te¿ groby szkieletowe, a w nich szcz¹tki co najmniej 135 osób.
- To stanowisko jest o tyle waÂżne, Âże wyznacza niejako zasiĂŞg osadnictwa GotĂłw - mĂłwi dyrektor muzeum Marek Nowacki. - Jest cmentarzyskiem wysuniĂŞtym najdalej na poÂłudniowy zachĂłd. MoÂżna sÂądziĂŚ, Âże lud ten przebywaÂł w okolicach Jordanowa nawet przez dwa-trzy pokolenia, zanim znĂłw ruszyÂł na poÂłudnie.

BĂŞdÂą kopaĂŚ

ZÂłupili Rzym
Goci - koczowniczy lud z pÂłd. Skandynawii. TysiÂąc lat p.n.e przedostali siĂŞ przez BaÂłtyk do Europy ÂŚrodkowej. NiektĂłre grupy wĂŞdrowaÂły przez ziemie polskie z pÂłn. na pÂłd.-wsch. w kierunku morza Czarnego, gdzie dotarli w II w. n. e. Potem podzielili siĂŞ na dwa odÂłamy OstrogotĂłw i WizygotĂłw. Ci drudzy w IV w. najechali ItaliĂŞ i w 410 r. pod wodzÂą Alaryka zÂłupili Rzym, przyczyniajÂąc siĂŞ do ostatecznego upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.

Ówczesne prace archeologiczne zakoñczy³y siê po kilku miesi±cach. Zabezpieczony teren objêto ochron± konserwatorsk±. Nie odkryto jednak wszystkiego. "Wielko¶æ i zasiêg cmentarzyska w Jordanowie w chwili obecnej pozostaj± nieznane - czytamy w opracowaniu szefa tamtej ekipy archeologicznej Piotra Wawrzyniaka z Poznania. - Pewne przes³anki wskazuj±, ¿e prawdopodobnie pochowano tutaj nawet kilkuset osobników na powierzchni kilku hektarów.&Po latach przerwy teren ma byæ dalej penetrowany. Ju¿ w tym sezonie. - Potrzebujemy ok. 20 tys. z³ i o tyle wyst±pili¶my do konserwatora - mówi M. Nowacki. - Ale nawet za mniejsz± sumê mo¿na by powiêkszyæ zasiêg wykopalisk. Dla nas to o tyle wa¿ne, ¿e wszystkie wykopane eksponaty, po opracowaniu naukowym, trafiaj± do tutejszego muzeum.
- Wniosek ÂświebodziĂąskiego muzeum o dofinansowanie zostaÂł wstĂŞpnie uwzglĂŞdniony - informuje p.o. wojewĂłdzkiego konserwatora zabytkĂłw Ewa Garbacz. - Obecnie trafiÂł do wojewody.

W najbliÂższych dniach zacznÂą siĂŞ prace archeologiczne w GliĂąsku i Jordanowie. Muzeum regionalne dostaÂło na nie 15 tys. zÂł.

Prace majÂą byĂŚ kontynuacjÂą wykopalisk rozpoczĂŞtych pod koniec lat 90. i wkrĂłtce potem przerwanych z powodu braku pieniĂŞdzy.

ZÂłupili Rzym

Podczas robĂłt ziemnych na jednej z tamtejszych Âżwirowni koparka trafiÂła na koÂści i fragmenty ceramiki. OkazaÂło siĂŞ, Âże to elementy pochodzÂące z czasĂłw tzw. kultury wielbarskiej (poczÂątek naszej ery). W okolicy trafiono na liczne bogato wyposaÂżone grobowce. OprĂłcz szczÂątkĂłw ludzkich wydobyto gliniane naczynia, elementy biÂżuterii i odzieÂży oraz grzebienie.
Cmentarzysko powstaÂło w okresie, gdy przez ÂśrodkowÂą EuropĂŞ na poÂłudnie wĂŞdrowaÂły koczownicze ludy GotĂłw. OdbywaÂło siĂŞ to w latach 100-400 naszej ery. PochodzÂący z terenĂłw poÂłudniowej Skandynawii Goci dotarli do wybrzeÂży Morza Czarnego. Potem udali siĂŞ na zachĂłd i zÂłupili Rzym, przyczyniajÂąc siĂŞ do ostatecznego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

Zdobyli pieniÂądze

WedÂług szacunkĂłw dyrektora ÂświebodziĂąskiego muzeum Marka Nowackiego odkryte w okolicach Jordanowa cmentarzyska mogÂą ÂświadczyĂŚ, Âże Goci osiedli na tych terenach nawet na kilka pokoleĂą, zanim znĂłw ruszyli na poÂłudnie. &WiosnÂą muzeum wystÂąpiÂło o dofinansowanie do wojewĂłdzkiego oddziaÂłu PaĂąstwowej SÂłuÂżby Ochrony ZabytkĂłw. We wrzeÂśniu przyznano 15 tys. zÂł i w najbliÂższych dniach ruszÂą prace pod kierunkiem poznaĂąskiego archeologa Piotra Wawrzyniaka.
&Archeolodzy bĂŞdÂą pracowaĂŚ ok. dwu miesiĂŞcy, a do koĂąca listopada ma byĂŚ gotowa dokumentacja badaĂą. Wszystkie wydobyte eksponaty trafiÂą do ÂświebodziĂąskiego muzeum.

Rozmowa z MarlenÂą MagdÂą-NawrockÂą archeologiem z Muzeum Archeologicznego ÂŚrodkowego Nadodrza ktĂłra bada cmentarzysko na pl. Prusa

- Z ktĂłrego wieku pochodzÂą pochĂłwki odkryte na placu?
- Cmentarzysko jest wielopoziomowe. Najg³êbsza warstwa pochodzi z ok. XVIII w. W³aœnie na jednej z najg³êbszych warstw le¿a³a trumna z ludzkimi szcz¹tkami.

- Czy trumna jest cennym odkryciem?
- DotÂąd trafialiÂśmy na same szczÂątki. Pierwszy raz mamy do czynienia z zachowanÂą trumnÂą. WidaĂŚ w niej szczÂątki osoby mieszkajÂącej prawdopodobnie w KroÂśnie OdrzaĂąskim z rĂŞkoma zgiĂŞtymi w Âłokciach. ZnaleÂźliÂśmy rĂłwnieÂż ozdoby i spinki do wÂłosĂłw oraz koÂściane guziki.

- Czy uÂłoÂżenie rÂąk zmarÂłego miaÂło wtedy jakieÂś znaczenie?
- Nie. Chowano ludzi z rĂŞkoma zgiĂŞtymi lub wyprostowanymi. MyÂślĂŞ, Âże wynikaÂło to z wielkoÂści trumny.

- Cmentarzysko sÂłuÂżyÂło miastu?
- Na podstawie badaĂą moÂżna wnioskowaĂŚ, Âże jest to cmentarz miejski. ZnaleÂźliÂśmy na nim groby dzieci, kobiet i mĂŞÂżczyzn. Z dokumentĂłw wynika, Âże pl. Prusa przed wiekami byÂł wyspÂą. GdzieÂś w tym miejscu staÂł podobno klasztor franciszkanĂłw. MoÂżliwe, Âże na cmentarzu byli chowani takÂże zakonnicy.
- ObecnoÂści franciszkaĂąskiego zakonu na razie nie moÂżna potwierdziĂŚ.
- Niestety, nie trafiliœmy jeszcze na ¿aden grób zakonnika. Mo¿liwe, ¿e s¹ pochowani g³êbiej. Ma nadziejê, ¿e trafiê na grób zakonny w g³êbszej warstwie.

- Co sprawia, Âże Krosno OdrzaĂąskie obfituje w cenne dla archeologĂłw znaleziska?
- Po pierwsze, d³ugo nie prowadzono tu ¿adnych prac archeologicznych. Po drugie, nie by³o tutaj za wielu inwestycji zwi¹zanych z kopaniem w ziemi. Po trzecie, miasto nie rozrasta³o siê, przez wiele wieków miejscowoœÌ rozwija³a siê tylko pod górê, a ¿ycie toczy³o siê niemal w tych samych miejscach. Dobrze, ¿e prace w koùcu ruszy³y.

- Gdzie w wojewĂłdztwie moÂżna trafiĂŚ na archeologiczne znaleziska?
- Na pewno w Sulechowie. Jest to miasto od dawana niebadane przez archeologĂłw. Wiele z prac budowlanych prowadzonych jest bez archeologicznego nadzoru i na pewno duÂżo cennych znalezisk umyka nam &

- DziĂŞkujĂŞ.

Zanim Goci &

To juÂż niemal pewne dziĂŞki zakoĂączonym wÂłaÂśnie pracom poznaĂąskich archeologĂłw.

Listopad 2003

Cmentarzysko koÂło Jordanowa (pow. ÂświebodziĂąski) okazaÂło siĂŞ bardzo obszerne. Archeolodzy doliczyli siĂŞ szczÂątkĂłw kilkuset zwÂłok, takÂże dzieci. &OprĂłcz bogato wyposaÂżonych w biÂżuteriĂŞ grobowcĂłw archeolodzy odkryli stos grobowy z paleniskiem. Goci palili zwÂłoki, a zmarÂłych chowali w popielnicach razem z ich najcenniejszymi przedmiotami. DziĂŞki temu moÂżna ich dziÂś zidentyfikowaĂŚ. Mimo Âże byli ludem wojowniczym, w grobowcach nie ma broni. SÂą za to koÂściane grzebienie, Âżelazne spinki szat, guziki, okucia, gliniane naczynia... Ku zdumieniu archeologĂłw, wykopano tam takÂże kamienne groty, z ok. 10 tys. lat p.n.e. WyglÂąda na to, Âże to Âżyzne wzgĂłrze, otoczone wĂłwczas rozlewiskami, byÂło od tysiĂŞcy lat przyjazne dla osadnictwa. - W przyszÂłym roku rusza tu budowa autostrady i wÂłaÂśnie w miejscu naszych wykopalisk ma powstaĂŚ zjazd &

Lato 1998

PoznaĂąski archeolog Piotr Wawrzyniak prowadziÂł badania w klasztorze w ParadyÂżu. Pewnego dnia do klasztoru trafiÂł Âżwir z pobliskiej kopalni koÂło Jordanowa. UwagĂŞ archeologa zwrĂłciÂły zawarte w nim gliniane elementy. PoszedÂł do Âżwirowni. NabraÂł pewnoÂści, Âże kilka metrĂłw pod jego stopami rozciÂąga siĂŞ waÂżne stanowisko archeologiczne. Wybieranie Âżwiru szybko przerwano. Na kilka miesiĂŞcy zjechali tu archeolodzy, z Wawrzyniakiem i MirosÂławem Ciesielskim na czele. OkazaÂło siĂŞ, Âże to jedyne &Wykopano liczne eksponaty, ale archeolodzy nie dotarli do granic cmentarzyska. Po pierwsze &

Lata 150-400 naszej ery

Klimat by³ wtedy przyjazny. Podobnie jak we wczesnym œredniowieczu tysi¹c lat póŸniej, w po³udniowej Polsce kwit³y winoroœle. W po³udniowej Skandynawii zimy by³y jednak uci¹¿liwe. Plemiona Gotów coraz czêœciej i liczniej przekracza³y w¹skie cieœniny i wyspy dzisiejszej Danii. W bezchmurne dni widaÌ by³o przeciwleg³e brzegi. Na kontynencie zdecydowali siê ruszyÌ na wschód, szli wzd³u¿ ba³tyckiego wybrze¿a. Niektóre grupy posz³y potem na po³udnie w okolicach ujœcia Odry, inne &Jeœli zagrzali gdzieœ miejsce, to najwy¿ej na dwa pokolenia, potem &Czy prochy któregoœ z przodków Alaryka spoczê³y pod Jordanowem? To ca³kiem prawdopodobne.

Pole bitwy ma kilkaset hektarĂłw powierzchni, nam udaÂło siĂŞ spenetrowaĂŚ zaledwie jego fragment. Na zdjĂŞciu PaweÂł ÂŁukasiewicz z wykrywaczem metalu.
fot. Katarzyna ChÂądzyĂąska

Przed dwoma wiekami na nadodrzaĂąskich bagnach polegÂło prawie 7 tys. ÂżoÂłnierzy. O Âśladach tej rzezi wszyscy dziÂś mĂłwiÂą, ale nikt ich nie widziaÂł. ZaczĂŞliÂśmy szukaĂŚ sami.

PodrĂŞczniki historii lakonicznie wzmiankujÂą o bitwie z 1759 r., jaka rozegraÂła siĂŞ na polach pod Kijami (pow. zielonogĂłrski). UczestniczyÂło w niej ponad 70 tys. ÂżoÂłnierzy pruskich i rosyjskich. W obu armiach byli Polacy. DziÂś juÂż niewaÂżne, Âże zwyciĂŞÂżyli Rosjanie. ZmalaÂło teÂż znaczenie bitwy. Na pewno nie byÂła warta swych ofiar. Jednego dnia polegÂło ponad 6.500 ludzi. TĂŞ statystykĂŞ przykrywa dziÂś gruba warstwa ziemi.

Lipiec 1759 r.

Trwa wojna siedmioletnia miĂŞdzy RosjÂą a Prusami. Wojska rosyjskie w liczbie 50 tysiĂŞcy wyruszyÂły z Babimostu. Kawaleria konna ciÂągnÂąca 300 dziaÂł, ÂżoÂłnierze uzbrojeni w muszkiety i szrapnele - po dniu marszu ulokowali siĂŞ na zachĂłd od Jeziora Wojnowskiego. W tym samym czasie mniej liczne wojska pruskie wyruszyÂły spod MiĂŞdzyrzecza. PrzekroczyÂły dawnÂą granicĂŞ ÂślÂąskÂą w ParadyÂżu i 21 lipca stanĂŞÂły w okolicach Kalska. ChciaÂły przeszkodziĂŚ Rosjanom w sforsowaniu Odry i marszrucie w kierunku Krosna. 23 lipca Rosjanie ustawili siĂŞ w szyku liniowym, z artyleriÂą na przedzie, gotowi do obrony. Nad nadodrzaĂąskimi mokradÂłami zawisÂła burza. Pierwsze ataki PrusakĂłw od strony KijĂłw byÂły nieudane. PuÂłki ustÂąpiÂły pod silnym ostrzaÂłem. Dopiero trzeci szturm pozwoliÂł przedrzeĂŚ siĂŞ na pierwszÂą liniĂŞ rosyjskiego frontu nieopodal PaÂłcka. DoszÂło do krwawej walki na kolby i bagnety. ÂŻoÂłnierze ginĂŞli setkami. Po kilku godzinach Prusacy musieli siĂŞ wycofaĂŚ, bo zabrakÂło im amunicji. Wtedy nastÂąpiÂła bÂłyskawiczna szarÂża KozakĂłw. Trup sÂłaÂł siĂŞ gĂŞsto aÂż do wieczora. PadaÂły teÂż konie. UcichÂło przed zmierzchem. ZdziesiÂątkowane oddziaÂły pruskie wycofaÂły siĂŞ w popÂłochu do Cigacic. Na bagnistych terenach miĂŞdzy PaÂłckiem a Kijami zostaÂło prawie 7 tys. zwÂłok...

Czerwiec 2001 r.

Prokuratura w Œwiebodzinie zosta³a powiadomiona o wykopaniu szkieletu na podwórzu posesji w Pa³cku. Natrafi³ naù Jerzy Ga³ka podczas kopania rowu pod rury centralnego ogrzewania przy œcianie swego domu. Wizja lokalna w asyœcie prokuratora i bieg³ego patologa ustali³a, ¿e to szkielet du¿ego zwierzêcia, zapewne konia. Bieg³y patolog Hubertus Gabriel stwierdzi³, ¿e to koœci bardzo stare, przynajmniej stuletnie. - Nie ma sensu dociekaÌ, co to jest, bo nikt nie bêdzie p³aci³ za ekspertyzy - powiedzia³ wówczas. Ga³kowie kopali dalej. Im dalej, tym wiêcej by³o piszczeli, krêgów, fragmentów czaszki i szczêki. Sprawa zainteresowa³a dyrektora muzeum regionalnego w Œwiebodzinie Marka Nowackiego. Zacz¹³ podejrzewaÌ, ¿e mo¿e to byÌ pozosta³oœÌ po bitwie sprzed 250 lat. Koœci z Pa³cka trafi³y do biura wojewódzkiego konserwatora zabytków. Archeolog Ewa Garbacz mia³a w¹tpliwoœci co do ich bitewnego pochodzenia. - Bo razem z koœÌmi w³aœciciele domu wykopali te¿ fragment ceramiki, tzn. trójnoga z XIX w., który omy³kowo wziêli za czêœÌ szkieletu - t³umaczy³a. Lasy wokó³ Pa³cka od dawna by³y penetrowane przez studentów archeologii. Znajdowali o³owiane kule od muszkietów, fragmenty szrapneli armatnich, okucia i epolety mundurów. Nikt nigdy nie znalaz³ mogi³ ¿o³nierskich. - A musz¹ gdzieœ tam byÌ - zapewnia Marek Nowacki. Prawo ¿o³nierskie nakazywa³o wówczas, ¿e ci, co ocaleli, musieli pochowaÌ poleg³ych. Tak te¿ siê sta³o pod Kijami. Zwyciêska armia pochowa³a trupy. Ale dziœ problemem jest podmok³y i piaszczysty teren, który utrudnia poszukiwania.

Maj 2004 r.

Brukowana droga prowadzi na rozleg³e pole miêdzy Pa³ckiem a Kijami. - W 1759 r. szli têdy rosyjscy ¿o³nierze, omijaj¹c bagniska - opowiada M. Nowacki. - Innej drogi nie by³o, dooko³a tylko woda i bagna. Razem z ekip¹ "GL&P. £ukasiewicz przeczesuje chaszcze wykrywaczem. Po kilkunastu minutach - sygna³. Ale to tylko kawa³ek drutu. PóŸniej co chwilê trafiamy na podobne œmieci. Po 40 minutach znów d³ugi sygna³ spod ziemi. W ruch idzie ³opata. Tym razem kopaÌ trzeba du¿o g³êbiej. Wyci¹gamy dziwny, po³yskliwy przedmiot. Przypomina fragment muszkietu lub czêœÌ jakiegoœ archaicznego urz¹dzenia. - To na pewno nie pochodzi z naszych czasów - ocenia Nowacki. Potem wykopaliœmy jeszcze kilka kutych gwoŸdzi i klinów. ¯adnego œladu koœci. Pobojowisko sprzed wieków zapad³o siê pod ziemiê. Ale archeologowie s¹ zgodni: wielkie odkrycia lubi¹ ujawniaÌ siê przypadkiem. Mo¿e koœci ¿o³nierzy poleg³ych pod Kijami odkryj¹ kiedyœ robotnicy np. przy okazji budowy drogi szybkiego ruchu S3 ze Szczecina do Sulechowa...

Od lipca do paŸdziernika Muzeum Regionalne w swoich murach goœci³o niecodzienn¹ wystawê archeologiczn¹. Jest to efekt szeœciu lat badaù, miedzy innymi Piotra Wawrzyniaka, archeologa z Poznania. Dziêki wspó³pracy uda³o siê ods³oniÌ bardzo interesuj¹ce cmentarzysko kultury wielbarskiej w Jordanowe, stanowi¹ce wiêksz¹ czêœÌ wystawy.

Mniejsza, to cmentarzysko dosyĂŚ popularnej kultury ÂłuÂżyckiej odkryte w GliĂąsku. Uroczystego zamkniĂŞcia tejÂże wystawy dokonano w piÂątek 22 paÂździernika. PoprzedziÂł je wykÂład P. Wawrzyniaka na temat istoty wykopaliska.

- Dla nas jest ono o tyle wa¿ne, i¿ daje nam mo¿liwoœÌ prowadzenia ciekawych badaù archeologicznych a materia³y uzyskane w ten sposób trafiaj¹ do œwiebodziùskiego muzeum - podkreœli³ dyrektor muzeum Marek Nowacki.

Badania kontynuowane s¹ ju¿ szósty sezon z roczn¹ przerw¹. Cmentarzysko w Jordanowie jest jednym z wiêkszych dotycz¹cych kultury wielbarskiej. Natrafiono na nie przy pracach ziemnych w tamtejszej ¿wirowni. W efekcie przekopano pó³tora hektara powierzchni, znaleziono 400 obiektów i 140 grobów interesuj¹cej kultury. Za³o¿ono, ¿e odkopane zostanie oko³o 500 grobów, niestety, znaczna ich czêœÌ uleg³a zniszczeniu przez niekontrolowan¹ eksploatacjê piasku przez jedn¹ z miejscowych firm.

Kultura wielbarska

Nazwa wielbarska pochodzi od cmentarzyska, które zosta³o odkryte w miejscowoœci Wielbark, obecnie Malbork. Wszystkie groby ludnoœci wielbarskiej wyposa¿one by³y w dary grobowe. Najczêœciej na drogê w zaœwiaty dawano zmar³emu naczynia gliniane jak równie¿ po¿ywienie miêsne. Wk³adano mu do grobu przedmioty nale¿¹ce do niego za ¿ycia. By³y to prawie wy³¹cznie elementy stroju lub ozdoby. Podczas czteromiesiêcznej wystawy w muzeum mo¿na by³o ogl¹daÌ: bransolety, kolczyki, kolie, wisiorki i zapinki. Ponadto grzebienie koœciane, metalowe okucia drewnianych szkatu³ek i br¹zowe ostrogi. - Wiele naczyù wydobyto w ca³oœci, jednak w kontakcie z ludzkimi d³oùmi, ulega³y kruszeniu - ubolewa Piotr Wawrzyniak.

ÂŚlady ÂŁuÂżyczan w GliĂąsku

Trzy lata po odkryciach jordanowskich szczêœliwym trafem ekipa archeologów dowiedzia³a siê o cmentarzysku w Gliùsku. Pewna rodzina wykopa³a dziurê potrzebuj¹c piasek na budowê domu. Okaza³o siê, ¿e ukrytych by³o oko³o 400 grobów. Rozpoczêto prace. Wykopalisko jest œwiadkiem zachowku po kulturze ³u¿yckiej, z epoki br¹zu, mniej wiêcej z czasów Biskupina. WiêkszoœÌ grobów zalega³a na g³êbokoœci 30 - 40 cm. - Nie kojarzmy archeologii, z g³êbokoœciami przys³uguj¹cymi g³êbokim kopalinom wêgla brunatnego - ¿artuje Wawrzyniak.

Reprezentanci kultury ³u¿yckiej w wiêkszoœci przypadków palili swoich zmar³ych na stosie, pochówki szkieletowe by³y stosunkowo rzadkie. Palenie zw³ok odbywa³o siê najczêœciej na terenie samego cmentarzyska. Szcz¹tki umieszczano w glinianych naczyniach nazywanych popielnicami, inaczej urnami. Wraz z koœÌmi sk³adano przedmioty, które towarzyszy³y zmar³emu na stosie, niekiedy by³y one nadpalone, b¹dŸ podtopione. Z regu³y by³y to ozdoby, po¿ywienie miêsne przechowywane w glinianych naczyniach podobnie jak w kulturze wielbarskiej. Naczynia te z dum¹ prezentowa³ g³ówny archeolog. W gablotach umieszczono mniejsze znaleziska, takie ja bi¿uteria, czy te¿ mniejsze naczynia.

Klamr¹ zamykaj¹c¹ bardzo ciekaw¹"podró¿" przez wieki by³ apel Piotra Wawrzyniaka: - Proszê wszystkich, którzy natkn¹ siê na tego typu odkrycie, b¹dŸ jakiekolwiek wydaj¹ce siê znamiennym dla historii, aby zg³osili siê z natychmiastow¹ informacj¹ do Muzeum Regionalnego.

S¹ na Ziemi lubuskiej okolice, które nale¿¹ do naj¿yŸniejszych archeologicznie miejsc w Polsce.

Zgrabne cacko z tej "kaczuszki", choÌ ma obt³uczony dziobek i nó¿ki.

- Pochodzi z osady ÂłuÂżyckiej - opowiada Tadeusz ÂŁaszkiewicz, kustosz DziaÂłu Archeologicznego miĂŞdzyrzeckiego muzeum. - Podobne figurki zwiÂązane sÂą z kultem, bo spotyka siĂŞ je na cmentarzach, a prawie nigdy w osadach.

"Zaminowane" 3 km

Muzea nie majÂą pieniĂŞdzy na wykopaliska, ale majÂą szczĂŞÂście: budowa drĂłg wymaga "wyprzedzajÂących badaĂą ratowniczych" na koszt inwestora. Jest okazja zbadaĂŚ, co siĂŞ w takich miejscach dziaÂło przed tysiÂącami lat.

- Obwodnica miĂŞdzyrzecka przebiega miĂŞdzy MiĂŞdzyrzeczem i wsiÂą ÂŚwiĂŞty Wojciech - opowiada Tadeusz ÂŁaszkiewicz. - Ma 6,5 km dÂługoÂści, z czego 3 km okazaÂły siĂŞ byĂŚ "zaminowane" archeologicznie.

BadaĂą dokonaÂło konsorcjum, ktĂłremu przewodziÂła Alina Jaszewska z ÂŻar. Przez kilka miesiĂŞcy na 15 stanowiskach, w oÂśmiu grupach badawczych pracowaÂło 20 archeologĂłw i studentĂłw archeologii oraz 100 robotnikĂłw.

Nie kopali g³êboko: zwykle pó³ metra warstwy ornej i pó³ metra warstwy kulturowej. Punktowo nieco g³êbiej. (Wykopy w miastach siêgaj¹ ponad 10 m).

Odkryto wy³¹cznie stanowiska osadowe. W dolinie Obry i Paklicy strach skopaÌ ogródek, bo mo¿na siê potkn¹Ì o prehistoriê. - Decydowa³o o tym bogactwo osadnicze - uwa¿a kustosz £aszkiewicz. - Gleby by³y dobre. Osady wznoszono na suchym l¹dzie, ale blisko wody.

KaÂżda epoka miaÂła dobre warunki: od schyÂłkowego paleolitu (10-12 tys. lat temu) przez osady pierwszych SÂłowian (6-7 w.n.e.) po czasy nowoÂżytne.

"Kaczuszka" byÂła sensacjÂą obwodnicy. Archeolodzy z sÂąsiednich stanowisk przychodzili, Âżeby jÂą obejrzeĂŚ. A znaleziona zostaÂła na dawnej krawĂŞdzi doliny Obry.

MoÂżna sobie wyobraziĂŚ rzeÂźbiarza lepiÂącego figurkĂŞ: siedzi na brzegu i popatruje na wodĂŞ, w ktĂłrej pluskajÂą siĂŞ kaczki... Po tysiÂącach lat, nieopodal "miejsca narodzin" trafia na niÂą Âłopata archeologa. - MoÂżna powiedzieĂŚ, Âże kaczuszka byÂła u siebie- Âśmieje siĂŞ ÂŁaszkiewicz.

Dolina krzemieniowa

Na pewno "u siebie" byÂł specjalnie przygotowany kawaÂłek krzemienia. ÂŁupano z niego wiĂłrki, z ktĂłrych wyrabiane byÂły narzĂŞdzia: noÂże, groty strzaÂł itp. ZostaÂł znaleziony na miejscu przyszÂłej obwodnicy Gorzowa.

- Ka¿da rodzina mia³a warsztat obróbki krzemienia - wyjaœnia dr Tadeusz Szczurek, kierownik Dzia³u Historii gorzowskiego muzeum. - Wszêdzie tu wystêpuje "krzemieù ba³tycki", przywleczony przez lodowiec skandynawski. To nie jest dobry surowiec. Wyrwany z pierwotnych z³ó¿, zwietrza³y. Krzemienne bu³y ("konkrecje") by³y niedu¿e. Robione z nich siekierki by³y mniejsze i brzydsze od opatowskich.

Badania objê³y obszar o wymiarach 60 na 200 m po zachodniej stronie miasta. Znaleziska siêga³y do 2,4 m g³êbokoœci. Pochodz¹ od czasów ³owców reniferów do œredniowiecza.

O rzut kamieniem znajduje siĂŞ Âśredniowieczne grodzisko, ktĂłre pewnie podlegaÂło pod grĂłd w Santoku. - NajwiĂŞcej jest pozostaÂłoÂści wczesnoÂśredniowiecznych - mĂłwi dr Szczurek. - DowodzÂą, Âże Brandenburczycy nie zbudowali Landsbergu (Gorzowa) na "goÂłym korzeniu". Poza tym w Gorzowie przy ul. Mostowej, w obrĂŞbie murĂłw brandenburskich, znaleziono ceramikĂŞ sÂłowiaĂąskÂą.

O bogactwie znalezisk zdecydowaÂły te same czynniki, co w okolicy MiĂŞdzyrzecza. - Teren zostaÂł uksztaÂłtowany przez trzeci lodowiec - wyjaÂśnia Tadeusz Szczurek. - Miejsce byÂło dogodne, na terenie niezalewowym, bo nieregulowana rzeka miaÂła siĂŞ gdzie rozlaĂŚ. A skoro tak, to osadzie nie zagraÂżaÂły powodzie.

MiĂŞdzy stanowiskami od co najmniej 10 tys. lat pÂłynie strumieĂą. Rozlewiska obfitowaÂły w ryby, ptactwo wodne i zwierzĂŞta, ktĂłre przychodziÂły do wodopoju. ÂŁatwo byÂło o pokarm.

Brzegi Noteci i Warty na odcinku od Drezdenka do Kostrzyna to jeden wielki ci¹g osad. £¹czy³y je œcie¿ki, z czasem drogi. Nie mog³y wychodziÌ za bardzo na pó³noc (bo wzgórza) ani na po³udnie (bo mokrad³a). Na powstaj¹cych w pobli¿u obwodnicach nie mo¿na by³o nic nie znaleŸÌ.

- To jeden z najÂżyÂźniejszych obszarĂłw archeologicznych w Polsce - uwaÂża dr Szczurek.

Kopalnia urn

Do "¿yznego" obszaru nale¿y podgorzowska Witnica. Tu, na pasie przysz³ej obwodnicy, archeolodzy trafili na ³u¿yckie cmentarzysko. ZnaleŸli na nim kamienne kó³ka. Maj¹ ok. 5 cm œrednicy i mog³y byÌ czêœci¹ "wózka kultowego". - Jak archeolog nie wie, co to jest, to mówi, ¿e jest to przedmiot kultowy - œmieje siê Stanis³aw Sinkowski, kierownik Dzia³u Archeologicznego gorzowskiego muzeum. - Czy to kó³ka od zabawki? Ich wykonanie wymaga³o zbyt wielkiej pracy.

Przedmiotem kultowym byÂła miniatura popielnicy z otworem w dnie, umieszczona w popielnicy "wÂłaÂściwej". Gliniana grzechotka teÂż. Ceramika wskazuje, Âże cmentarzysko byÂło czynne przez kilkaset lat: od 1100-1000 do ok. 500 r. przed naszÂą erÂą. - Dlatego bardzo siĂŞ zapaliÂłem do tego stanowiska - mĂłwi StanisÂław Sinkowski. - Cmentarzysko mogÂło byĂŚ uÂżytkowane przez kilka osad. MogÂło byĂŚ dla nich miejscem integrujÂącym.

Spopielone zwÂłoki byÂły chowane w glinianych naczyniach-popielnicach.

Archeolodzy wykopali ich oko³o setki i wci¹¿ znajduj¹ nastêpne. WiêkszoœÌ jest kompletna. Szczególnie ciekawe urny pochodz¹ z okresu halsztackiego. S¹ w wiêkszoœÌ czarne, wypolerowane, g³adzone i bogato zdobione. Wykazuj¹ cechy dobrego warsztatu. Wyposa¿eniem pochówku s¹ przystawki ceramiczne, bardzo skromne. Trafiaj¹ siê te¿ nieliczne br¹zy, przetopione w czasie spopielania zw³ok.

"Lubuska archeologia obwodnicowa" to ksiêga otwarta. Na gorzowskiej obwodnicy prace wci¹¿ trwaj¹. W Witnicy bywa, ¿e na jednym koùcu pasa kopi¹ archeolodzy, a na drugiej, przebadanej, koparki.

Z badaĂą powierzchniowych wynika, Âże w pobliÂżu leÂżaÂła osada, do ktĂłrej naleÂżaÂło cmentarzysko. Niestety, zasiĂŞg "wyprzedzajÂących badaĂą ratowniczych" okreÂśla nie nauka, ale rozmiar inwestycji.

- To jest problem - przyznaje miêdzyrzecki archeolog Tadeusz £aszkiewicz. - Pracowaliœmy na pasie drogowym szerokoœci 20 m. Czasami wiedzieliœmy, ¿e wiêksza czêœÌ stanowiska jest obok, a musieliœmy kopaÌ "zgrabki". Ale nied³ugo mo¿e tam wrócimy, bo przy obwodnicy zosta³ zaplanowany Miêdzyrzecki Park Przemys³owy. Trzeba uzbroiÌ teren - i tu inwestorzy potkn¹ siê o archeologiê. Mia³em ju¿ telefon z biura, które przygotowuje wycenê dzia³ek.

- O co pytali?

- Ile kosztuje stanowisko archeologiczne. Nie mog³em podaÌ ceny. Stanowiska s¹ ró¿ne. W grê wchodzi ich wielokulturowoœÌ, z³o¿onoœÌ badawcza, powierzchnia itp. Nie wiadomo, ile bêd¹ wymaga³y ekspertyz i "obróbki". Bo kopanie to nie wszystko. Trzeba jeszcze opracowaÌ materia³y. Wyniki dotychczasowych badaù opublikujemy w ksi¹¿ce. Umówiliœmy siê ju¿, ¿e "kaczuszka" pójdzie na ok³adkê.

Opuszczam miêdzyrzeckie muzeum przez most na Paklicy. Nieopodal p³ywa w wodzie stadko krzy¿ówek. Ej, czy to nie wasza prababka pozowa³a twórcy glinianej "kaczuszki"?

GrĂłb z 3500 r. p.n.e., piece metalurgiczne, jama dziegciarska z wczesnego Âśredniowiecza i tajemniczy krzyÂż - to cenne znaleziska spod Sulechowa. MoÂżliwe, Âże kroi nam siĂŞ sensacja archeologiczna.

Prace przy budowie obwodnicy Sulechowa trwajÂą od poczÂątku roku. Przy okazji takich robĂłt teren muszÂą sprawdziĂŚ archeologowie. NadzĂłr nad eksploracjÂą stanowisk prowadzÂą Stowarzyszenie Naukowe ArcheologĂłw Polskich (oddziaÂł Lubuski), Muzeum Archeologiczne w ÂŚwidnicy oraz Pracownia Archeologiczno - Architektoniczna z ÂŻar.

- Natrafiliœmy na obiekty datowane od mezolitu, przez wczesne œredniowiecze, do nowo¿ytnoœci - mówi Piotr Wolanin, archeolog z ¯ar. Do najcenniejszych odkryÌ zalicza grób z prze³omu póŸnego neolitu i wczesnego br¹zu (ok. 3500 r. p.n.e.), drewnian¹ studniê z okresu wp³ywu Cesarstwa Rzymskiego, dwa piece metalurgiczne, ch³odniê i jamê dziegciarsk¹ z wczesnego œredniowiecza. - DziegieÌ by³ wtedy uniwersalnym produktem - t³umaczy archeolog. - To smolista substancja otrzymywana g³ównie z drewna brzozowego. DziegieÌ u¿ywano z powodzeniem w medycynie jako lek, w sukiennictwie s³u¿y³ do konserwacji tkanin, w budownictwie do impregnacji drewna.

Najbardziej kontrowersyjnym znaleziskiem jest Âżelazny, kuty krzyÂż znaleziony w jamie z X wieku. - Musimy wstrzymaĂŚ siĂŞ z ocenami do momentu dokonania ostatecznej ekspertyzy - twierdzi Wolanin. - JeÂśli okaÂże siĂŞ, Âże krzyÂż pochodzi z poczÂątkĂłw chrzeÂścijaĂąstwa w Polsce, to byÂłaby sensacja archeologiczna na skalĂŞ krajowÂą.

Odkrycia dokonano w miejscowoÂści Kruszyna. - We wczesnym Âśredniowieczu byÂła tu niewielka osada bez obronnej palisady. DomĂłw mogÂło byĂŚ ok. 300. W kaÂżdym z nich wielodzietna rodzina wraz z dziadkami, czasem krowa jako "kaloryfer" w zimie - opowiada kierownik stanowiska Tomasz Borkowski. - Ich Âżycie koncentrowaÂło siĂŞ raczej na zajĂŞciach poza domem. Do pomieszczeĂą wracali na sen, bo nawet paleniska byÂły na zewnÂątrz. MieszkaĂący nie byli bogaci, powiedziaÂłbym wrĂŞcz - indianie. ÂŻyli z upraw, hodowli i rzemiosÂła. Stopniowy zanik osady nastÂąpiÂł w XII w. MoÂże przenieÂśli siĂŞ do Sulechowa ?

Prace potrwajÂą do koĂąca czerwca. Eksponaty trafiÂą do Muzeum w ÂŚwidnicy, gdzie jesieniÂą zostanÂą pokazane na specjalnej wystawie.

Przy ul. Kopernika spod warstw ziemi wyÂłaniajÂą siĂŞ fragmenty tajemniczych budowli. Odkopana arkada mogÂła wspieraĂŚ stary most.

- Tu mamy prawdopodobnie pozostaÂłoÂści wozowni, tutaj studniĂŞ, a tu bardzo ÂładnÂą arkadĂŞ - - niemal jedno na drugim. A pod spodem rozlewisko ZÂłotej ÂŁÂączy - wylicza Marlena Magda-Nawrocka, prowadzÂąca badania.

Wykopaliska prowadzone sÂą w zwiÂązku z programem badawczym nad najstarszÂą historiÂą miasta. Inicjatywa pochodzi od dyrekcji Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej GĂłrze.

Œladów przesz³oœci archeolodzy szukali ju¿ w okolicach ul. Lisowskiego, gdzie próbowali znaleŸÌ relikty zamku oraz przy ul. Kupieckiej - tam szukano pozosta³oœci po pierwszej zielonogórskiej osadzie. Teraz przyszed³ czas na ul. Kopernika.

- Postawi³am sobie za cel zbadanie murów miejskich - mówi Magda-Nawrocka - W¹tpliwa jest dla mnie teoria, ¿e mury przy koœciele œw. Jadwigi by³y inne, ni¿ wokó³ miasta. Przecie¿ powsta³y w tym samym okresie - dodaje.

Miejskie fortyfikacje œwiadczy³y o zamo¿noœci mieszkaùców i opiece w³adcy. Stanowi³y te¿ spory wydatek, niektóre miasta czeka³y na nie ca³e dziesiêciolecia. W Zielonej Górze powsta³y stosunkowo póŸno, bo w XV wieku, na miejscu poprzedniego wa³u. Dwa stulecia póŸniej, w zwi¹zku z rozwojem artylerii, przesta³y pe³niÌ swoj¹ pierwotn¹ funkcjê. Na tzw. planie Bittnera z 1784 r. widoczny jest ju¿ jedynie zarys murów oraz bramy miejskie Zielonej Góry.

Widoczna z wykopu ceglana arkada wyglÂąda jak Âłuk mostu. Bruk, ktĂłrego kostki sÂą idealnie do siebie dopasowane, ma Âślady po przejeÂżdÂżajÂących tamtĂŞdy wozach. ByĂŚ moÂże mury miejskie i koÂścielne byÂły wspĂłlne, miaÂły jednak osobne wjazdy. Furta w obecnym budynku parafialnym istniaÂła przecieÂż jeszcze w latach 60-tych.

Archeolodzy dokopali siê do ceramiki, co œwiadczy o doœÌ wysokim statusie materialnym dawnych zielonogórzan. Znalaz³a siê te¿ ostroga. Wstêpne wyniki badaù poznamy ju¿ w przysz³ym miesi¹cu.

Na dokÂładne analizy trzeba bĂŞdzie poczekaĂŚ nawet rok. Po zakoĂączeniu prac archeologicznych wykop zostanie zasypany, grunt wyrĂłwnany. - Musimy pozostawiĂŚ teren w stanie, w jakim go zastaliÂśmy - tÂłumaczy Magda-Nawrocka

ZielonogĂłrzanka Martyna Paczkowska chciaÂła wczoraj wyjechaĂŚ do pracy sÂłuÂżbowym autem. PrzeszkodziÂł jej wykop z ludzkimi szczÂątkami na dnie.

- Jestem przedstawicielem handlowym - opowiada mieszkanka zielonogĂłrskiej ul. JednoÂści. - SamochĂłd to moje narzĂŞdzie pracy, a od poniedziaÂłku nie mogĂŞ wyjechaĂŚ sÂłuÂżbowym autem z podwĂłrka. Wyjazd przecina ogromna dziura. A w niej podobno jakieÂś szkielety.

Innej drogi wyjazdowej z podwĂłrka przy ul. JednoÂści nie ma. M. Paczkowska i dwoje wÂłaÂścicieli innych aut skazani byli wiĂŞc na czekanie, aÂż zakoĂączÂą siĂŞ prace archeologiczne. A te poczÂątkowo miaÂły trwaĂŚ do poniedziaÂłku, ale teraz zapowiadajÂą siĂŞ na dÂłuÂżej. - A ja nie mogĂŞ pracowaĂŚ bez auta - mĂłwi zielonogĂłrzanka. - Dlaczego nikt nie ostrzegÂł nas przed takim kÂłopotem?

Ewa Przechrzta, archeolog z muzeum w ÂŚwiednicy, mĂłwi, Âże odkryÂła szczÂątki czterech osĂłb. To potwierdzenie ÂźrĂłdeÂł pisanych, wedÂług ktĂłrych w miejscu tym byÂł cmentarz od XVII wieku.

- Jest te¿ mnóstwo ceramiki... - dodaje. - Nie wiemy, co bêdzie w g³êbszych warstwach. Badania by³y zaplanowane.

Kto wiĂŞc zapomniaÂł ostrzec mieszkaĂącĂłw, Âże na wyjeÂździe bĂŞdzie wielka dziura?

Winowajca zgÂłosiÂł siĂŞ sam. Jak tylko zapytaliÂśmy urzĂŞdnikĂłw miejskich o inwestora, zadzwoniÂł do redakcji Juliusz PawÂłowski. - SÂąd okrĂŞgowy prowadzi tam prace zwiÂązane z kanalizacjÂą deszczowÂą - mĂłwiÂł kierownik inwestycji sÂądu. - Wody opadowe zalewaÂły pobliskÂą kancelariĂŞ prawnÂą, stÂąd ta inwestycja.

Jak zapewnia przed rozpoczêciem robót sprawdzono, czy wszyscy maj¹ dojœcie do ulicy i czy na podwórku s¹ gara¿e. - Nie by³o, a autami wjechano na podwórko ju¿ po rozpoczêciu prac - zapewnia. Ju¿ godzinê póŸniej J. Paw³owski ustali³ nazwiska wszystkich w³aœcicieli "zaaresztowanych&

Auta zaparkujÂą na ulicy i bĂŞdzie czas, by zbadaĂŚ szczÂątki sprzed wiekĂłw.

Kilka szkieletĂłw znaleÂźli zielonogĂłrscy robotnicy przy ulicy JednoÂści i Placu SÂłowiaĂąskiego

Na pierwsze szcz¹tki robotnicy natrafili w poniedzia³ek podczas zak³adania nowej studzienki kanalizacyjnej za budynkiem S¹du Okrêgowego. Ziemia w wykopanej niszy ods³oni³a koœci miednicy i nóg. - ByÌ mo¿e to grób zbiorowy, bo szcz¹tki s¹ wymieszane, nie le¿¹ w ¿adnym porz¹dku, ale wszystkie s¹ zwrócone g³owami na pó³noc - mówi Ewa Przechrzta z Muzeum Archeologicznego w Œwidnicy.

W œrodê archeolodzy natrafili na kolejne œlady. Na g³êbokoœci oko³o dwóch i pó³ metra od ulicy, odkopali fragmenty dzieciêcej czaszki. - Niestety, uda³o siê dotrzeÌ tylko do czêœci szkieletów. Reszta musi byÌ gdzieœ pod ulic¹ - opowiada Ewa Przechrzta i dodaje, ¿e szcz¹tki s¹ zniszczone, a pogoda przeszkadza w pracach archeologicznych. Na razie trudno powiedzieÌ, z jakiego okresu pochodz¹, ustal¹ to dopiero badania, tak¿e antropologiczne. Wszystkie koœci s¹ ju¿ w Muzeum Archeologicznym w Œwidnicy. Tam zostan¹ umyte i opisane. Antropolog zajmie siê ustaleniem daty znaleziska - mówi Przechrzta.