Na przełomie 1945/46 roku ziemie przekazane Polsce stały się miejscem twardej walki partii i stronnictw politycznych o wpływy. Życie społeczno - polityczne powstawało niemal równocześnie z procesem osadnictwa, początkami odbudowy życia gospodarczego oraz funkcjonowania administracji.

Nowy system społeczno - polityczny praktycznie wykluczał istnienie prawdziwego pluralizmu. Dlatego krajobraz partii i stronnictw był bardzo ubogi i zdominowany przez Polską Partię Robotniczą i partie satelickie. Ich przeciwnikami były Polskie Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Pracy. W tej rywalizacji partie „demokratyczne" były na uprzywilejowanych z góry pozycjach. Większość atutów w postaci zakresu władzy na różnych szczeblach administracji była w rękach PPR i jej sojuszników. Do dyspozycji PPR były organa milicji i bezpieczeństwa państwowego, wojsko, środki masowej komunikacji oraz części terenowej administracji państwowej. Nie oznaczało to oczywiście, że poczynania sil politycznych będących w opozycji z góry były skazane na niepowodzenie, bowiem największe szansę na uzyskanie poparcia można było zdobyć u mieszkańców Ziem Zachodnich i Pomocnych, bowiem PSL prowadziło przynajmniej do połowy 1946 r. otwartą walkę.

Siedziba Powiatowego Urzędu Repatriacyjnego przy obecnej ulicy Łużyckiej
Foto. - zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie

Począwszy od końca marca 1945 r. Komitet Wojewódzki PPR w Poznaniu kierował na Ziemię Lubuską odrębne lub wchodzące w skład grup inicjatywnych ekipy partyjne z zadaniem powołania komórek i komitetów. Jedna z grup wysłanych na Ziemię Lubuską przybyła 28 marca 1945 r. do Świebodzina. W składzie jej byli 3 sekretarze przyszłego Komitetu Powiatowego: Stanisław Ulatowski (I sekretarz), Stefan Rozwałka (II sekretarz) oraz Edward Leitgeber (sekretarz techniczny).

Po przedstawieniu pełnomocnictw komendantowi wojennemu, przystąpiono do wyszukania obiektu na siedzibę władz partyjnych. Mieściła się ona tak jak starostwo Powiatowe w budynku przy ul. Rynek 26/27. Do komitetu weszli również: Kazimierz Skotarczak (Wydział Organizacyjny), Wacław Wojciechowski (Wydział Propagandy), Stefan Łuczak (Wydział Rolno- Leśny) i Zygmunt Konieczny (Wydział Zawodowy).

Jak wynika ze sprawozdania l sekretarza, w okresie od l kwietnia do 30 czerwca utworzono w powiecie 5 komitetów gminnych (77 osób), komitet miejski w Sulechowie (34 osoby) oraz 5 komórek w Świebodzinie (61 osób). Sekretarzami KM PPR w Świebodzinie wybrano Mieczysława Sobisia (l sekretarz) oraz Jana Borkiewicza (II sekretarz).

Członkami PPR w 1945 r. stawali się głównie pracownicy urzędów państwowych i samorządowych, np. PUBP, KP MO czy KMMO.

PPR urządziła w powiecie 14 obchodów święta 3 Maja, zorganizowała Polakom hotel i stołówkę, niestety katastrofalny stan aprowizacji i finansów zmusiły do zamknięcia 15 czerwca obu obiektów.

Oprócz tego zgodnie z zarządzeniami władz centralnych przystąpiono do weryfikacji członków partii, wysiedlenia ludności pochodzenia niemieckiego oraz oceny sytuacji gospodarczej.

PPR miała przemożny wpływ na obsadę wysokich stanowisk w powiecie. Działający sąd partyjny odwołał 15 maja wicestarostę S. Łuczaka. Zapewne nie bez wpływu na poczynania tego sądu pozostawały zmiany na stanowisku burmistrza oraz obsady niektórych stanowisk kierowniczych przy Starostwie i Zarządzie Miasta. Początkowo sito komisji nie działało nadzwyczaj sprawnie, gdyż kierownikiem Obwodowego Urzędu Likwidacyjnego w Świebodzinie była osoba związana z obozem sanacji Władysław Grzyb - szef Kancelarii prezydenta I. Mościckiego.

Dużym wydarzeniem dla PPR był I Zjazd Partii w grudniu 1945 roku. Poprzedziły go konferencje na niższych szczeblach, na których dokonywano wyboru delegatów. W Świebodzinie taka konferencja odbyła się 22 września z udziałem członków komórek miejskich. Mimo niskiej frekwencji (z 69 osób przybyło 20) dyskutowano o problemach „utrwalania władzy ludowej", a sekretarze powiatowi złożyli sprawozdania z dotychczasowej działalności. Jednocześnie wybrano delegatów na I Zjazd Partii.

Niezwykle skąpe zasoby archiwalne uniemożliwiają prześledzenie etapu organizacji i funkcjonowania w 1945 r. pozostałych partii i stronnictw na obszarze miasta.

Według relacji Mariana Krzywickiego koło PPS w Świebodzinie powstało we wrześniu 1945 roku. Jednak jego działalność musiała być niezadowalająca, gdyż na mocy pisma WK PPS w Poznaniu z 21 listopada, H. Laskowski (inspirator i sekretarz PK PPS w Zielonej Górze), został upoważniony do inspirowania działalności PPS w powiatach: Gubin, Krosno. Świebodzin i Wolsztyn.

Niewiele więcej znaleziono materiałów o organizacji PSL, poza kilkoma wzmiankami o tym. że PSL działa w mieście dotarto do sprawozdania z narady Komitetu Powiatowego z dnia 30 października 1945 roku, na którym S. Ulatowski wyraził opinię, że w mieście, skrycie pracuje liczna grupa PSL. Dowodem tego były pokazane przez I sekretarza egzemplarze gazety „Piast" (9 sztuk), które przysłano na adres Powiatowej Spółdzielni „Społem" przy ul. Głogowskiej 10. S. Ulatowski napomniał przy tym, że należy ściślej zewrzeć szyki, zwiększyć czujność i powiększyć partię. Ponadto pewne jest. że koło PSL powstało z licznych członków Zarządu Powiatowego SL, którzy jesienią ogłosili zmianę nazwy stronnictwa.

Działalność SL w Świebodzinie jest pełna niejasności. Otóż wiadomości o ruchu ludowym zostały zawarte w pracy „Ruch ludowy Ziemi Świebodzińskiej w latach 1945 -1965". Jak chciał autor w Świebodzinie w 1945 r. miało nie być koła SL, choć nie wyklucza, że mogli działać pojedynczy członkowie stronnictwa. Rolę ośrodka powiatowego miało spełniać koło SL u Kupieninie powstałe 12 kwietnia z inicjatywy Wojciecha Jadacha i 9 innych ludowców. Tymczasowy Zarząd Powiatowy w Świebodzinie miał powstać dopiero w czerwcu 1946 r. z inicjatywy przedstawiciela szczebla centralnego, Edwarda Nawrockiego i Bogdana Podowskiego, a koło SL w mieście miało powstać dopiero w październiku. Tworzyli je m.in.: Stefan Szostacki, Stanisław Ceglarek, Andrzej Malak, Marcelina Kaniecka, Franciszek Gajewski i Franciszek Karpiński.

Z kolei A. Markusfeld opierając się na relacji J. Jabłońskiego i P. Prychuta stwierdził, że PK SL w Świebodzinie powstał w październiku 1945 roku. Autor wyraził opinię, że tendencja „odmładzania" ruchu ludowego na Ziemi Lubuskiej była typowa i dotyczyła wielu innych powiatów np. Wschowy czy Zielonej Góry. Nasuwa się zatem pytanie komu i w jakim celu miało służyć takie nieobiektywne przedstawienie faktów.

Podobnie jest w przypadku SD. Otóż autor kalendarium Świebodzina stwierdził, że Tymczasowy Zarząd Powiatowy SD, którego prezesem był Karol Seidfer powołano 10 lipca 1945 roku, a tymczasem A. Markusfeld napisał, iż miało to miejsce dopiero 16 marca 1946 roku.

Organizacje młodzieżowe borykały się na Ziemi Lubuskiej z tymi samymi problemami jakie miał ruch polityczny. Czołową rolę odgrywał wśród nich Związek Walki Młodych. Obok niego funkcjonowały inne organizacje również skupione wokół partii i stronnictw: Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych - PPS, Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici" - SL oraz PSL i Związek Młodzieży Demokratycznej SD.

Jedno z pierwszych kół ZWM na Ziemi Lubuskiej powstało w marcu 1945 roku w Świebodzinie. Inicjatywa wyszła od młodych działaczy, którym pomógł Komitet Powiatowy PPR. Utworzyli oni koło miejskie, które szybko przeobraziło się w Zarząd Powiatowy, z przewodniczącym Wacławem Wojciechowskim, pracującym w Komitecie Powiatowym. Członkowie ZWM założyli amatorski Teatr Ludowy, który wystawiał przedstawienia w okolicznych wsiach, a przy okazji tworzył nowe koła Związku. Z inicjatywy ZWM uruchomiono dom noclegowy w centrum miasta, brano udział w pracach przy uruchomieniu szpitala i ochronki dla dzieci ze Świebodzina oraz w akcjach żniwnych. Organizacja ZWM w powiecie pod koniec 1945 roku była liczna. Związek skupiał w 9 kołach 147 osób. Niestety materiały archiwalne nie pozwoliły określić ilości członków koła miejskiego ZWM. Drugą, a zarazem ostatnią organizacją młodzieżową działającą w 1945 r. w mieście był Związek Harcerstwa Polskiego. Pierwsze zastępy organizowane były przez nauczycieli.

Budynek przy zbiegu ulic Okrężnej i 1 Maja. Na miejscu budynku znajdował się kiedyś bar „Oaza”, obecnie sklep „Żabka”
Foto. - zbiory Muzeum Regionalnego w Świebodzinie

W mieście działały dwie drużyny harcerek i harcerzy starszych: I Drużyna Leśna im. Emilii Platter i I Drużyna Harcerzy im. Ks. Józefa Poniatowskiego. Drużyna żeńska powstała 15 listopada. Należały do niej 64 osoby. Jej działalność skupiona była wokół problemów, z którymi borykało się miasto. W dniu 2 października 56 druhen uczestniczyło w odgruzowywaniu miasta, 29 października urządzono „Dzień Książki", w którym zbierano pieniądze na zakup książek. W dniach 1 i 2 listopada druhny uczestniczyły w uroczystościach Dni Poległych za Ojczyznę, a 8 listopada przygotowały z własnych pieniędzy 80 paczek dla dzieci z przedszkola z okazji „Mikołajek".

Przed powojenną kulturą stanęło odpowiedzialne zadanie tworzenia „ku pokrzepieniu" dla kształtującego się, pod pewnymi względami nowego społeczeństwa.

Z tych powodów starano się celebrować z dużym rozmachem przynajmniej święta narodowe, wojskowe czy okolicznościowe. Spontanicznie lub inspirowany powstawał amatorski ruch artystyczny i życie świetlicowe.

Inspirowaniem, organizacją i kierowaniem tego ruchu zajmowały się referaty kultury oraz wydziały lub urzędy informacji i propagandy, szkoły, Polski Związek Zachodni oraz organizacje młodzieżowe. Między innymi za sprawą zespołu teatralnego ZWM oraz chóru „Harfa" powiat świebodziński wyróżniał się na polu kultury.

Pomysł stworzenia w Świebodzinie chóru zrodził się podczas prywatnych spotkań polskich mieszkańców. Dzięki uprzejmości księdza Piotra Janika 15 lipca 1945 roku w plebanii odbyło się spotkanie. Przybyli wówczas: K. Seidler, Piotr Romanowski (pracownik starostwa), Zenon Godziejewski (urzędnik), Apolonia Legowicz (ekspedientka), Janina Romejko (urzędniczka), Apolonia Michnicka (gospodyni domowa). Antoni Spychała (urzędnik) oraz ks. Piotr Janik.

Byli to ludzie obyci z muzyką oraz z doświadczeniem. Wiadomość o chórze rozeszła się na tyle szybko, że po kilku dniach zespół liczył 30 osób. Prezesem został ks. Piotr Janik, a dyrygentem K. Seidler. Zespół miał charakter czterogłosowego chóru mieszanego. Próby śpiewu odbywały się 2 razy w tygodniu w poniemieckiej gospodzie.

Pierwszy koncert odbył się we wrześniu. Chór wykonywał pieśni liturgiczne oraz pieśni z przedwojennego i powojennego repertuaru. Prezesura ks. Piotra Janika nie trwała długo, bo od 15 lipca 1945 r. do 15 lutego 1946 roku. Motywy odejścia czy raczej odsunięcia prezesa nie są znane. Choć 21 stycznia na nadzwyczajnym walnym zebraniu chóru, poświęconemu ks. P. Janikowi, określono dotychczasową współpracę jako „nie dającą pożądanych rezultatów".

c.d.n.