www.schwiebus.pl

:: Legenda do planu Brauna & Hogenberga
Artyku³ dodany przez: schwiebu (2005-04-12 01:13:54)


„Legenda” do planu Brauna & Hogenberga




To nie przypadek, ¿e tak du¿o miejsca po¶wiêcam temu miedziorytowi. U¿yjê banalnego okre¶lenia, ale jest on po prostu ³adny, przyjemny dla oka, trochê tajemniczy, legendarny i za ka¿dym razem kiedy na niego patrzê znajdujê na nim co¶ nowego. Tym razem moj± uwagê przyku³y zamieszczone na planie miasta opisy i legenda. Postanowi³em, pomimo swej „impotencji jêzykowej” (w tym jêzyka niemieckiego w szczególno¶ci) zebraæ dostêpne t³umaczenia oznaczeñ i legendy do planu miasta ¦wiebodzin z roku 1595.

W roku 1982 z okazji „Dni Regionalnych”, ¦wiebodziñski Dom Kultury pod kierownictwem Wies³awa Zdanowicza opracowa³ folder rycin, map i planów naszego miasta. Przy udziale profesora Jana Sobociñskiego który wspiera³ projekt tego foldera konsultacjami filologicznymi i przy pomocy historycznej Pana Mieczys³awa Bohdana powsta³o opracowanie, które pomog³o mi zebraæ w ca³o¶æ poni¿szy tekst. Bardzo proszê o wyrozumia³o¶æ je¿eli fantazja odwiod³a mnie dalece od rzeczywisto¶ci. Nie oznacza to jednak, ¿e tekst ten w takiej formie musi pozostaæ. Proszê o sugestie i poprawki, czy to na e-mail, czy te¿ w formie komentarzy pod artyku³em. My¶lê, ¿e fajnie by³oby popracowaæ wspólnie nad tym dokumentem.






LEGENDA

Rathaus – ratusz wczoraj i dzi¶.
Das Schlos – zamek ze swoimi ruinami, przez nikogo dzisiaj nie chcianymi.
Kirche – ko¶ció³ ¶w. Micha³a – w innej formie, ale mniej wiêcej na swoim miejscu.
Schule – Spo³eczna Szko³a Podstawowa i Katolickie Gimnazjum Spo³eczne im. Jana Paw³a II w ¦wiebodzinie i dom Sióstr Pasterek.
Schlos See – Jezioro Zamkowe - przewêdrowa³o jedynie bardziej na wschód.
Schlos Wisen – £±ki Zamkowe – dzi¶ ju¿ nie ³±ki, a ulica.
(a) Pastej (Bastei) – baszty obronne - oprócz bastei-anykwariatu, fragmentów zbrojowni i fragmentów wielkiej baszty nie zosta³a ¿adna inna z tych które autor legendy do miedziorytu mia³ na uwadze.
(b) zü Glogischn thor. – Brama G³ogowska – wylot ulicy G³ogowskiej w kierunku Pi³sudskiego.
(c) Luftgarten – ogród zabaw – trudno wskazaæ dzisiaj odniesienie do tego miejsca, mo¿e s± to okolice zaplecza szpitala, mo¿e szko³y albo LORO. Na pewno miedzioryt ten nie mo¿e stanowiæ wiarygodnego ¼ród³a które precyzyjnie okre¶li nam po³o¿enie obiektów, czasami jego autor taktowa³ go jak „gumê”, w jednym miejscu plan jest niewiarygodnie „¶ci¶niêty” w innym „rozci±gniêty”. Wszystko zale¿a³o od jego indywidualnej wizji miasta i wyobra¼ni przede wszystkim. Zak³adam, ¿e autor nie móg³ pos³u¿yæ siê wyrafinowanymi ¶rodkami geodezyjnymi czy te¿ lataj±cymi machinami b±d¼ balonami :), z pok³adu których móg³by wykonywaæ podstawowe szkice... W zasadzie technika wykonywania tych planów musia³a byæ czym¶ fascynuj±cym jak na tamte czasy i stanowi dla mnie niewyja¶nion± zagadkê.
(d) Schutzengarten – strzelnica, dzi¶ mo¿na pograæ w pi³kê na ma³ym boisku utworzonym w tym miejscu w kwardacie ulic Okrê¿nej, 1-go Maja i Wa³owej.
(e) Gross Pastej (Bastei) – basteja – wielka baszta której fragmenty znajdujemy na zielonym skwerku miêdzy ulicami Okrê¿n± a Wa³ow±.
(f) Zeughaus – zbrojownia, dzi¶ zachowane partie murów niegdy¶ mieszcz±cych w sobie obiekt zbrojowni± nazywany mieszcz± siê nieopodal „Ma³ego” ko¶cio³a na skraju Parku Chopina..
(g) Buttelej – baszta pacho³ków miejskich - antykwariat Pana Janusza Krêczyñskiego.
(h) Unser lieben Frawekirche – ko¶ció³ Naj¶wiêtszej Marii Panny, nie nale¿y myliæ z ko¶cio³em parafii Matki Bo¿ej Królowej Polski, gdyby chcieæ go dzisiaj zlokalizowaæ znalaz³by siê gdzie¶ na miejscu zabudowañ w kwadracie ulic Pi³sudskiego-G³ogowskiej i Wa³owej.
(i) Weidtfarbe haus – farbiarnia – zaplecze ulicy Garbarskiej.
(k) Spital zum Heiligen Geist – szpital Ducha ¦wiêtego. Na planie widaæ ten budynek po³o¿ony bez dostêpu do drogi dojazdowej do Bramy Krzy¿owej. Czy mogê napisaæ, ¿e usytuowa³em ten szpital w g³êbi podwórka za kapliczk± przy ulicy ¯ymierskiego?
Spital thor – Brama Szpitalna, okolice parkingu u zbiegu ulic ¯ymierskiego i Wojska Polskiego.
Sattel thor – Brama Siod³owa, z du¿ym przybli¿eniem okolice przeciêcia ulicy ¯ymierskiego z ulicami Marynarsk± i Poln±.
Rör Kasten – skrzynie ga¶nicze ustawione wokó³ ratusza.
Schlos Gasse – ulica Zamkowa – która w ¿aden sposób nie pasuje do obecnie panuj±cej ulicy Zamkowej. Je¿eli ju¿, to jest to zal±¿ek ulicy Górnej. Ca³y czas musimy mieæ w pamiêci kilka faktów z historii miasta. Plan zosta³ wykonany prawdopodobnie w 1595 roku, w 54 lata po wielkim po¿arze który strawi³ ca³e miasto – pozosta³ tylko zamek i przedmie¶cia g³ogowskie. Czy plan by³ wykonywany na podstawie zaktualizowanych po po¿arze materia³ów? Musimy pamiêtaæ o kolejnych potê¿nych po¿arach które trawi³y miasto w wieku XVI i kszta³towa³y jego oblicze - uk³ad g³ównych arterii komunikacyjnych miasta.
Ochsen Gasse – ulica Wo³owa. Nie Wa³owa – bo ta znajduje siê poza granicami murów obronnych i fosy, a bardziej dzisiejsza ulica Kiliñskiego.
Bader Gasse (Baden Gasse) – ulica £aziebna – przed IIW¦ ulica nosi³a nazwê Baderstraße, tak¿e Gustav Zerndt Straße, po wojnie ulica Bartosza G³owackiego.
Creutz Gasse – ulica Krzy¿owa - przed IIW¦ ulica nosi³a nazwê Kreuzstraße - ul. 1-go Maja od 1945 roku
Kirch Gasse – ulica Ko¶cielna, dzisiaj ulica Szpitalna. Dzisiejsza ulica Ko¶cielna nie ma nic wspólnego z tamt± pierwotn±, oprócz nazwy.
Molckendorf – wie¶ Malutka, dzi¶ ci±g ulic Poznañskiej – Pi³sudskiego – Plac Wolno¶ci – Kawaleryjska – Sikorskiego.
Capelle (Kapelle) – kaplica – gdyby przetrwa³a do dzi¶ pewnie sta³aby po ¶rodku ulicy Kolejowej pomiêdzy dwoma budynkami Starostwa Powiatowego.
Freiers Gasse – ulica Wolno¶ci? – zal±¿ek dzisiejszej ulicy Wiejskiej.
Die Ziegel scheune – cegielnia – gdzie¶ na rozdro¿ach ulic Kawaleryjskiej i Sikorskiego.
Neuwe Gasse – ulica Nowa – odcinek ulicy 30-tego Stycznia od ulicy Okrê¿nej do Kawaleryjskiej.
Salcke – solarnia? - Salkau przed koñcem IIW¦, wie¶ ¯ó³ków zaraz po wojnie, dzi¶ nieszczê¶liwa (nazwa) ¦wierczewskiego.
Zebr Winckel (Zerrwinkel) – Zau³ek, Czarny Zau³ek – nie ma ¿adnych w±tpliwo¶ci, ¿e chodzi o ulicê Walki M³odych – miejsce zupe³nie kosmiczne, gdzie ja czyta³em o tym miejscu z³ego kultu...
Bleichhaus – dom bielarzy – B³onia ¦wiebodziñskie?
Die Bleiche – ³±ka bielarska – B³onia ¦wiebodziñskie?
Vor dem Creutz thor naus – droga do Bramy Krzy¿owej, chyba chcieli napisaæ ¯ymierskiego...
Lob mule – m³yn garbarski? - pó³nocno-wschodnia czê¶æ starego miasta.
Maltz mule – m³yn s³odowy – pó³nocno-wschodnia czê¶æ starego miasta.
Die Weinberge, Weinberg – winnice, zachodnia czê¶æ obecnego miasta, w przesz³o¶ci niezabudowane, skierowane na wschód i po³udnie ciep³e stoki niecki w której le¿y miasto – dogodne miejsca na uprawianie winnej latoro¶li, okolice osiedla Widok i siedziby Nadle¶nictwa ¦wiebodzin.
Dis ist herumb der Stat Graben – otaczaj±ca miasto fosa – spora jej cze¶æ wci±¿ malowniczo jest zdobi±cym star± czê¶æ miasta d³ugim „do³kiem”.
Maltzmuln flosa – droga sp³awu s³odu do browaru – pó³nocno-wschodnia czê¶æ starego miasta.
Schwamme – k±pielisko miejskie – Struga ¦wiebodziñska, zaplecze ulicy Grzybowej.
Trages heim – dom s³u¿by cmentarnej – okolice ulicy Moniuszki.
Salcker Steck (Steg) – ¶cie¿ka – przyczó³ek ulicy ¦wierczewskiego – chyba, chocia¿ zupe³nie nie rozumiem okre¶lenia Salcker. Raz wystêpuje jako solarnia, czy¿by solna ¶cie¿ka, pó¼niej Salkau – ¯ó³ków.
Sant Annen Spital – szpital ¶wiêtej Anny – obiekt przy Bramie Szpitalnej, okolice parkingu u zbiegu ulic ¯ymierskiego i Wojska Polskiego.
Creutz thor – Brama Krzy¿owa – wylot ulicy 1-go Maja w kierunku Ronda Wileñskiego.
Zum newen thor – Brama Nowa – skrzy¿owanie ulic Okrê¿nej i 30-tego Stycznia.
Auss der halbe Stat herumb – z t³umaczenia wychodzi ulica okr±¿aj±ca po³owê miasta – przed IIW¦ Halbestadt, dzisiaj ulica Wa³owa w ca³ej swojej rozci±g³o¶ci.
Der Rorbach See – wskazanie kierunku na Jezioro Trzcinowe, dzi¶ ... Trzcinowe chocia¿ wodê widaæ.
Muhle flosa herumb – okrê¿na droga sp³awu s³odu do browaru, dzi¶ po prostu Struga ¦wiebodziñska.
Des herren Hauptmans Vorbrige – czê¶æ ulicy Pi³sudskiego do 3-go Maja.



adres tego artyku³u: www.schwiebus.pl/articles.php?id=17