SzczÂątki Âśw. Jerzego w Gorzowie?

Gorzowscy archeolodzy przypuszczajÂą, Âże mogli natrafiĂŚ na Âślady po XIV-wiecznym koÂściele Âśw. Jerzego. Dwa tygodnie temu podczas prac ziemnych przy budowie nowego ronda robotnicy natrafili na ludzkie pochĂłwki. W miarĂŞ postĂŞpu prac archeologicznych z ziemi zaczĂŞÂły siĂŞ wyÂłaniaĂŚ Âśredniowieczne fundamenty.

Jak zaznaczyÂła archeolog z gorzowskiego muzeum MaÂłgorzata Pytlak to jednak tylko bardzo ostroÂżne przypuszczenie nie potwierdzone jeszcze przez specjalistĂŞ z zakresu architektury.

Stanowisko archeologiczne znajduje siê w miejscu prowadzenia prac zwi¹zanych z budow¹ ronda przy remontowanym Moœcie Staromiejskim w Gorzowie. Do tej pory w g³êbokich na ok. 3 metry wykopach odkryto tam szcz¹tki 25 osób i 20 grobów.

Pocz¹tkowo pojawi³a siê hipoteza, ¿e w tym miejscu mo¿e byÌ zbiorowa mogi³a ¿o³nierzy z XVII wieku, jednak póŸniejsze znaleziska zaczê³y jednoznacznie wskazywaÌ, ¿e chodzi o cmentarz, prawdopodobnie z okresu œredniowiecza. Nie wykluczone, ¿e blisko niego sta³a œwi¹tynia.

&

Na razie archeolodzy odkryli jedynie niewielki fragment fundamentów. Kluczowe mo¿e okazaÌ siê ods³oniêcie ca³ego zarysu budynku. Stwierdzili natomiast, ¿e owe fundamenty s¹ wykonane charakterystyczn¹ dla póŸnego œredniowiecza technik¹ - z kamienia ³¹czonego zapraw¹ wapienn¹, w ziemi znaleziono tak¿e fragmenty gotyckiej ceg³y i ceramikê z tego okresu.

Kroniki podaj¹, ¿e do koùca XVI wieku na lewobrze¿nej czêœci miasta sta³ œredniowieczny koœció³ œw. Jerzego; jego dalsze losy nie zosta³y udokumentowane. Nie ma jednak jasno sprecyzowanego miejsca, w którym mia³aby siê znajdowaÌ ta œwi¹tynia.

W poszukiwaniu koÂścioÂła

ChoÌ wiadomo, ¿e w Gorzowie na Zawarciu w XIV wieku by³ koœció³ œwiêtego Jerzego, archeologom nie uda³o siê trafiÌ na jego œlad.

Badacze odkopali póŸnoœredniowieczny cmentarz, co dodatkowo pozwala stwierdziÌ, ¿e koœció³ powinien byÌ gdzieœ w pobli¿u. Potem odnaleŸli fragmenty fundamentów i pocz¹tkowo myœleli, ¿e to w³aœnie pozosta³oœci œwi¹tyni - mówi archeolog Ma³gorzata Pytlak.

NatrafiajÂąc na cmentarzysko, archeolodzy wykopali 32 pochĂłwki zarĂłwno dorosÂłych jak i dzieci. SÂą to chrzeÂścijaĂąskie pochĂłwki &

Badacze zakoĂączyli pierwszy etap prac archeologicznych na Zawarciu. Jak dodaje MaÂłgorzata Pytlak dalsze badania rozpocznÂą siĂŞ, gdy budowlaĂący rozkopiÂą wschodniÂą stronĂŞ ronda.

W przekazach historycznych jest mowa o tym, ¿e na Zawarciu ju¿ w XIV wieku istnia³ koœció³ pod wezwaniem Œwiêtego Jerzego. Do najstarszych zabytków Gorzowa zalicza siê obecnie katedrê, podziemn¹ kapliczkê œwiêtego Urbana przy koœciele katedralnym oraz mury obronne.

Sensacyjnego odkrycia dokonali polscy naukowcy pod Sandomierzem: odkopali najstarszy na Âświecie szkielet noworodka i najstarsze krzemienne figurki kobiet

Stanowisko w Wilczycach le¿y nad rzek¹ Opatówka, lewym dop³ywem Wis³y, na samym szczycie wysoczyzny lessowej. Rzeka p³ynie tu w g³êboko wciêtej dolinie. Doœwiadczeni ³owcy wybrali to miejsce nieprzypadkowo - by mieÌ nieograniczony widok na ca³¹ okolicê, a zw³aszcza na dolinê rzeki.

Mija ona w tym miejscu dwa przeÂłomy; "zamkniĂŞty" nimi odcinek ma piĂŞĂŚ kilometrĂłw dÂługoÂści i kilkaset metrĂłw szerokoÂści. - Ludzie obozowali w tym miejscu w epoce lodowcowej; jeÂśli trochĂŞ dopomogli przyrodzie i zatarasowali przeÂłomy, odcinek rzeki miĂŞdzy przeÂłomami byÂł praktycznie zamkniĂŞty, zwierzĂŞta, jakie weszÂły na ten teren, nie miaÂły z niego wyjÂścia. WÂłaÂśnie o to chodziÂło Âłowcom z obozowiska usytuowanego na najwyÂższym miejscu, widzieli stamtÂąd jak na dÂłoni swojÂą "spiÂżarniĂŞ" - wyjaÂśnia prof. Romuald Schild.

Archeolodzy spodziewali siê znaleŸÌ krzemienne narzêdzia, koœci zjedzonych zwierz¹t, szcz¹tki fauny i py³ki roœlin œwiadcz¹ce o klimacie oraz wyjaœniaj¹ce, na co i czym polowali ówczeœni ludzie. Nie zawiedli siê, odkryli du¿o wiêcej.

Trzy niezwykÂłe znaleziska

Po pierwsze, pod warstwÂą lessu (pyÂłu nanoszonego przez wiatry wiejÂące spod lodowca) zachowaÂł siĂŞ szkielet noworodka, a moÂże jeszcze pÂłodu. PrzetrwaÂły koÂści dÂługie, fragmenty czaszki i krĂŞgĂłw. Jest to najstarszy szkielet dziecka na Âświecie, inne znane sÂą znacznie mÂłodsze, o tysiÂąclecia. W czerwcu 2006 roku rozpocznÂą siĂŞ analizy antropologiczne tych koÂści, a takÂże badania DNA. KoÂści z tego okresu, ale ludzi dorosÂłych, odnalazÂł w 1883 roku Gotfryd Ossowski w Jaskini Maszyckiej (gmina SkaÂła) w Jurze Krakowskiej.

Drugim niezwykÂłym znaleziskiem sÂą stylizowane figurki kobiet wykonane z krzemienia. Tego rodzaju figurki znane sÂą z paleolitu,od PirenejĂłw po Ural, ale wycinane z koÂści mamuciej. Krzemienne stylizowane figurki kobiet wykonywano miĂŞdzy innymi w Egipcie i nad jeziorem Onega, ale w V, IV tysiÂącleciu p.n.e., nie zaÂś w peÂłni epoki lodowcowej, w XIV tysiÂącleciu.

Trzecim niezwyk³ym znaleziskiem jest naszyjnik z k³ów lisa polarnego. Sk³ada³ siê z blisko stu przewierconych k³ów. Dagmara Maùka z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN zrekonstruowa³a go - do fotografii wybra³a 55 ca³kowicie zachowanych zêbów, które w ka¿dej chwili mo¿na nanizaÌ na niÌ czy rzemyk.

Odkrycia zwykÂłe

W epoce lodowcowej teÂż byÂły pory zimowe i letnie. W Wilczycach Âłowcy obozowali zimÂą na lodzie. Izolowali siĂŞ od niego pÂłytami piaskowca. O tym, Âże panowaÂł mrĂłz, ÂświadczÂą koÂści zwierzÂąt zachowane wporzÂądku anatomicznym - nie rozÂłoÂżyÂły siĂŞ i nie rozpadÂły, przytrzymywane ÂściĂŞgnami, ktĂłre przegniÂłyby, gdyby panowaÂła temperatura dodatnia.

Najwiêcej upolowanych zwierz¹t to lisy polarne. Na te zwierzêta nigdy i nigdzie nie polowano dla ich miêsa, lecz ze wzglêdu na skóry; futro lisów ma najlepsz¹ jakoœÌ w³aœnie zim¹. Do garbowania skór u¿ywano ochry, czyli tlenku ¿elaza - archeolodzy znaleŸli w Wilczycach du¿o tego minera³u. Natomiast wœród szcz¹tków konsumpcyjnych najwiêcej przetrwa³o koœci nosoro¿ców w³ochatych i koni.

Do polowaù s³u¿y³y oszczepy z koœcianymi grotami. Miêso by³o Ìwiartowane krzemiennymi narzêdziami - surowiec do ich wytwarzania pochodzi z odleg³ych miejsc, nawet ze S³owacji (up³ynê³o jeszcze 10 tys. lat nim odkryte zosta³y z³o¿aw s³ynnych Krzemionkach Opatowskich). Krzemienne narzêdzia by³y oprawiane w koœciane i drewniane rêkojeœci - archeolodzy znaleŸli wiele takich z³¹czek s³u¿¹cych do oprawy. Zachowa³y siê równie¿ koœciane ig³y i szyd³a do zszywania skór, z których robiono odzie¿ i sza³asy. Koœciane ig³y i szyd³a produkowane by³y na miejscu.

Odkrycia dokona³ miêdzynarodowy zespó³ badaczy polskich, szwedzkich i amerykaùskich. Kieruje nim prof. Romuald Schild z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Na stanowisko to pierwsza natrafi³a dr Hanna Kowalewska-Marsza³ek. Wykopaliska rozpocz¹³ zmar³y przedwczeœnie dr Jan Fiedorczuk, ale najwspanialsze trofea zosta³y wydobyte w 2005 roku. Obecnie s¹ konserwowane i opracowywane. Wykopaliska w Wilczycach bêd¹ kontynuowane w tym roku.

Prof. Romuald Schild
Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie

PomogÂła nam geologia
Jeszcze dwie, trzy dekady temu nie zdo³alibyœmy dowiedzieÌ siê o tym stanowisku tyle, ile dziœ. Teraz archeolog korzysta z du¿ej wiedzy geologicznej o tym, co siê dzia³o w epoce lodowcowej w najwy¿szych warstwach ziemi. Naukowcy rozpracowali ten proces w szczegó³ach. Okaza³o siê, ¿e kluczem do zrozumienia tego, w jaki sposób przetrwa³y koœci, krzemienie, zêby, ochra, s¹ pory roku epoki lodowcowej. Zim¹ grunt zamarza³, latem rozmarza³. £owcy obozowali zim¹ na lodzie. Gdy ociepla³o siê, opuszczali stanowisko, przenosili siê gdzie indziej. Ale wszystko, co po nich pozosta³o ogryzione koœci, narzêdzia, naszyjnik (nawiasem mówi¹c, nie wiemy, do kogo nale¿a³), a nawet niemowlê zapada³o siê wraz z wytapiaj¹cym siê lodem, wpada³o w mieszaninê ziemi i wody, i sp³ywa³o z najwy¿szego punktu wysoczyzny. Gdy nadszed³ kolejny sezon zimowy znowu zamarza³o. Jednym s³owem, przyroda zadba³a o to, aby archeolodzy mieli co odkrywaÌ. Uwa¿am, ¿e jej nie zawiedliœmy.

Na wrzesieĂą planowane jest udostĂŞpnienie zwiedzajÂącym Skarbu GÂłogowskiego - sÂłynnego znaleziska z 2004 roku - poinformowaÂł w dyrektor Muzeum Archeologiczno-Historycznego w GÂłogowie Leszek Lenarczyk.

Jak wyjaÂśniÂł, na ekspozycji bĂŞdzie moÂżna oglÂądaĂŚ okoÂło 1800 najbardziej reprezentacyjnych i najcenniejszych monet, ktĂłre wchodziÂły w skÂład liczÂącego w sumie 5,5 tys. monet znaleziska.

"Monety, które maj¹ znaleŸÌ siê na wystawie, s¹ ju¿ przygotowane. Jesteœmy w trakcie opracowywania ostatecznego wygl¹du ekspozycji. Z uwagi na wagê odkrycia - nale¿¹cego do najwiêkszych w powojennej historii G³ogowa i Dolnego Œl¹ska - bêdzie to wa¿ne wydarzenie kulturalne" - podkreœli³ Lenarczyk.

Muzeum w GÂłogowie przygotowaÂło juÂż odpowiednie wnioski do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o dofinansowanie organizacji historycznej wystawy.

"Chcemy, aby towarzyszy³ jej katalog, w którym znajdzie siê opis Skarbu. Bêd¹ tam umieszczone szczegó³owe informacje na temat najcenniejszych monet" - powiedzia³ dyrektor.

Skarb GÂłogowski odkryto w sierpniu 2004 roku podczas rutynowych badaĂą archeologicznych prowadzonych na terenie gÂłogowskiego Starego Miasta. Znaleziono wtedy 273 zÂłote monety, 300 srebrnych oraz blisko 5 tys. drobnych monet - krajcarĂłw. WstĂŞpnie oceniono, Âże odnalezione monety pochodzÂą z lat 1555-1648. WÂśrĂłd monet sÂą takie pochodzÂące z terenĂłw Europy Zachodniej, m.in. landĂłw niemieckich, NiderlandĂłw czy WĂŞgier. SÂą takÂże monety polskie.

Przez kilkanaÂście miesiĂŞcy przy zastosowaniu nieinwazyjnych metod, czyli poprzez zanurzanie w nieagresywnych Âśrodkach chemicznych, monety byÂły oczyszczane z nalotĂłw. NastĂŞpnie zostaÂły powleczone mikroskopijnÂą warstwÂą parafiny, ktĂłra ma zapobiec korozji.

ÂŻmudna konserwacja wszystkich ponad 5,5 tys. monet, w tym najmniej cennych i najbardziej zaÂśniedziaÂłych krajcarĂłw, zajmie jeszcze okoÂło dwĂłch lat.

Poniewa¿ skarb pochodzi z okresu wojny trzydziestoletniej i jest bardzo bogaty, historycy s¹dz¹, ¿e w ziemi musia³ go ukryÌ majêtny mieszkaniec G³ogowa, byÌ mo¿e przeznaczaj¹c jego zawartoœÌ na "czarn¹ godzinê".