Piwo z miejscowych browarĂłw trafiaÂło do Zielonej GĂłry i Frankfurtu n. OdrÂą. Chmiel rĂłsÂł na ul. Walki MÂłodych.

PierwszÂą piwnÂą wzmiankÂą jest dokument wystawiony w 1395 r. przez ksiĂŞcia Henryka WrĂłbla. Jest to nadanie przywilejĂłw warzenia piwa miejskim rzemieÂślnikom. Za pozwoleniem ksiĂŞcia mogli oni produkowaĂŚ dla siebie piwo w ramach wynagrodzenia za wykonywanÂą pracĂŞ. W XIV w. uprawiano chmiel na dzisiejszej ul. Walki MÂłodych.
Produkcja piwa szybko siĂŞ rozwijaÂła. W XVI w. juÂż 60 rzemieÂślnikĂłw zajmowaÂło siĂŞ jego wytwarzaniem. Nie byÂły to jednak wielkie browary ani fabryki. – Piwo produkowaÂł rĂłwnieÂż burmistrz, ktĂłry mĂłgÂł nawarzyĂŚ sobie 500 l napoju bez pÂłacenia podatku – informuje Adam Gonciarz z muzeum regionalnego.

Marka Peschel

Trzysta lat póŸniej na terenie miasta funkcjonowa³o 30 rzemieœlników zajmuj¹cych siê wytwarzaniem piwa. Do koùca XIX w. utrzyma³o siê szeœÌ ma³ych browarów. Swój browar mia³ miêdzy innymi klasztor paradyski.

W 1641 r. obok koÂścioÂła pw. ÂŚwiĂŞtego MichaÂła powstaÂł pierwszy browar z prawdziwego zdarzenia. Warzone w nim na masowÂą skalĂŞ piwo nazywaÂło siĂŞ ZÂłoty Peschel. NapĂłj cieszyÂł siĂŞ wielkim uznaniem. Z czasem piwo urosÂło nawet do rangi towaru markowego, a jego nazwa staÂła siĂŞ rozpoznawalna. Browar miaÂł wÂłasnÂą eleganckÂą piwiarniĂŞ. MieÂściÂła siĂŞ na rynku w pomieszczeniu, gdzie po wojnie znajdowaÂła siĂŞ restauracja MyÂśliwska. Piwo Peschel trafiaÂło miĂŞdzy innymi do piwoszy w Zielonej GĂłrze, a nawet we Frankfurcie nad OdrÂą.

SpecjaÂł z beczki

W 1871 r. Peschelowi wyrosÂła konkurencja - Browar Zamkowy, o wiele wiĂŞkszy od browaru ZÂłotego Peschela. DziÂś pozostaÂły po nim tylko wzgĂłrze zamkowe i wielkie zrujnowane piwnice. Browar zaÂłoÂżyÂła rodzina LotterĂłw. Produkowane tam piwo byÂło taĂąsze od Peschela. Obydwie marki konkurowaÂły ze sobÂą. Peschel utrzymaÂł pozycjĂŞ lidera, zdobywajÂąc okreÂślenie piwa luksusowego. Niestety, Lotterowie mieli pecha. G³êboki kryzys gospodarczy w Niemczech wymusiÂł sprzedaÂż Browaru Zamkowego w 1920 r. – FabrykĂŞ piwa kupiÂł browar Ostquell z Frankfurtu nad OdrÂą – opowiada A. Gonciarz. Lotter zmarÂł w nĂŞdzy. Z jego fabryki powstaÂła filia frankfurckiego Ostquella.

Obydwa miejskie browary przetrwaÂły do koĂąca II wojny Âświatowej. Potem przestaÂły produkowaĂŚ. DziÂś pozostaÂły po nich tylko ruiny, dokumenty oraz beczki, kufle i podstawki zgromadzone w gablotach muzeum regionalnego. MoÂżna tam obejrzeĂŚ rĂłwnieÂż zdjĂŞcia obrazujÂące wielki browar zamkowy i pijalniĂŞ zÂłotego piwa w restauracji MyÂśliwska.

 

Wed³ug dostêpnych Ÿróde³ w Œwiebodzinie by³o niegdyœ prawie szeœÌdziesi¹t warzelni piwa. Byli to zarejestrowani domowi warzelnicy, którzy posiadali zagwarantowane prawo do samodzielnego warzenia i sprzedawania.

Przypominam sobie, Âże kiedy jeszcze byÂłem chÂłopcem, ojciec na spacerach zwracaÂł mi uwagĂŞ na stare warzelnie np. na ul. Frankfurterstrasse (obecnie ÂŻymierskiego) warzelnik „Schulzes Haus" (dom Schulza), w ktĂłrego zapleczu staÂł budynek z typowym basenem chÂłodniczym na strychu.

Warzelnik Knipsel na Brätzerstrasse (obecnie ul. Poznaùska) dalej na Halbe Stadt (ul. Wa³owa) zaraz za Bankiem Drezdeùskim mo¿na by³o zauwa¿yÌ dawn¹ warzelniê. Równie¿ restauracja Reymann na rogu Bahnhofstrasse i Breitesstrasse (ul. Kolejowa róg Pi³sudskiego) by³a niegdyœ warzelni¹ piwa.

Liczba warzelni zmniejsza³a siê bardzo szybko przez po¿ary, wojny, nierentownoœÌ, a tak¿e przez limitowanie surowców. Do tego dochodzi³a mechanizacja i kosztownoœÌ urz¹dzeù i wreszcie umiejêtnoœÌ wyspecjalizowanych fachowców. Warzelnik musia³ byÌ profesjonalist¹ i nie wolno mu by³o trudniÌ siê warzelnictwem jako zajêciem ubocznym.

W ten sposĂłb podstawÂą browarnictwa staÂła siĂŞ technologia. Dawniej mĂłwiÂło siĂŞ, Âże "chleb i piwo nie zawsze siĂŞ udajÂą". W nowych czasach coÂś takiego nie mogÂło siĂŞ zdarzyĂŚ. NiegdyÂś warzono zimÂą, a na wiosnĂŞ sprzedawano, tak dÂługo, pĂłki starczyÂł zapas. Nie byÂło urzÂądzeĂą chÂłodniczych. Naturalny lĂłd byÂł pomocnikiem piwowara. Gdy zima byÂła Âłagodna, to piwo latem byÂło mĂŞtne. Ale byÂły to czasy przed pierwszÂą wojnÂą ÂświatowÂą. Potem w ÂŚwiebodzinie byÂły tylko dwa browary: Schlossbraurei (browar zamkowy), dziÂś jego ruiny znajdujÂą siĂŞ za stacjÂą uzdatniania wody na ul. WodociÂągowej, zwany póŸniej „Ostquell" (krynica wschodu) oraz browar i sÂłodownia H. Peschel, Rynek 19. Chyba nie ma starego Âświebodziniaka, ktĂłry nie wypiÂłby w tym przytulnym, staroniemieckim lokalu swojej szklaneczki lub kilku kufli „Peschel Gold" (ZÂłotego Peschela). „Braustätte seit 1641" (browar od 1641 roku) moÂżna byÂło przeczytaĂŚ u wejÂścia, a dowodem na to byÂło wykopanie na dziedziĂącu browaru, w czasie prac budowlanych, na g³êbokoÂści 3 m spalonego zwaÂłu sÂłodu, ktĂłry ulegÂł zwĂŞgleniu w czasie wĂłwczas panujÂącego wielkiego poÂżaru.

Pocz¹tkowo ma³y browar zakupiony przez Hironymusza Peschela, zosta³ przez jego syna Richarda rozbudowany i powiêkszony, przez co sta³ siê wzorcowym przedsiêbiorstwem. W roku 1935 zbudowano nowoczesn¹ s³odowniê, a w trzy lata póŸniej powiêkszono restauracjê browarnian¹, która sta³a siê renomowanym lokalem pijalniano-gastronomicznym. Z tak rozbudowanym zak³adem w³aœciciele nie mogli ju¿ sobie poradziÌ, wiêc wydzier¿awili lokal i powiêkszyli produkcjê browaru oraz kr¹g jego odbiorców. W 1939 roku szeœÌ ciê¿arowych samochodów zaopatrywa³o dzieù w dzieù 165 wiosek.

SÂądzĂŞ, Âże kaÂżdy w powiecie ZĂźllichau-Schwiebus (SulechĂłw-ÂŚwiebodzin) i Meseritz-Bomst-Unruhstadt (MiĂŞdzyrzecz-Babimost-Kargowa) znaÂł te ¿ó³to-niebieskie samochody z dzwonkiem. Bim-bim-bim rozlegaÂło siĂŞ z samochodu, a kierowca woÂłaÂł „MÂłode piwo" i juÂż zbieraÂły siĂŞ chÂłopaki, sÂłu¿¹ce i dzieci z wiadrami i baĂąkami. W domu dodawano trochĂŞ wody i cukru, napeÂłniano butelki i zamykano je. Po oÂśmiu dniach, ech!! co to byÂła za uciecha, kiedy moÂżna byÂło ciemne, pieniÂące siĂŞ zwykÂłe piwo nalaĂŚ do szklanek. Któ¿ przejmowaÂłby siĂŞ osadem na dnie butelki. To byÂło dobre piwo „Peschelbrau".

Wszystkim, ktĂłrzy daleko sÂą od ojczyzny pozostaje wspomnienie. Marzy mi siĂŞ czasem, Âżebym mĂłgÂł tu w Bawarii warzyĂŚ. Wiele mĂłgÂłbym jeszcze opowiedzieĂŚ, o wielkiej butelce-armacie na 600 lecie, o akwarium w restauracji (obecnie w DDz), o stole dla staÂłych bywalcĂłw z mieczem Âłgarzy i wreszcie kelnerze Maksie FĂśrster. Maxe! ZwykÂło siĂŞ woÂłaĂŚ, przynieÂś jeszcze jeden „Peschelbrau".

Mistrz warzelniczy Heiner Peschel
"Schwiebus land..." wyd. MĂźnchen, 1982 r.

Obiekty browaru byÂły nadal nadzorowane przez Centralny ZarzÂąd PrzemysÂłu Fermentacyjnego OddziaÂł w Bydgoszczy (od 1950 r. w likwidacji) za poÂśrednictwem Lubuskich ZakÂładĂłw Piwowarsko SÂłodowniczych w Zielonej GĂłrze.

Utrzymanie nieczynnego browaru wymagaÂło pieniĂŞdzy, ktĂłre przekazywane byÂły za zgodÂą Warszawskiej Centrali ZarzÂądu PrzemysÂłu Fermentacyjnego.

Taki preliminarz wydatkĂłw na 1950 rok - pismo z 21.07.1950 r. znak P-I-3/623/50 przewidywaÂł dla browaru w ÂŚwiebodzinie limit: 1.500.742 zÂł, w tym m.in.:

1. Pensja dla robotnikĂłw - 496.800 zÂł
2. Pensja dla pracownikĂłw umysÂłowych - 264.000 zÂł
3. Podró¿e s³u¿bowe - 48.500 z³
4. OpÂłaty telekomunikacyjne - 5.000 zÂł
5. Energia elektryczna - 12.000 zÂł
6. Konserwacja i materiaÂły - 309.000 zÂł

W 1950 roku przekazano formalnie nieczynny browar pod zarzÂąd Lubuskich ZakÂładĂłw Piwowarsko SÂłodowniczych w Zielonej GĂłrze. Spotkanie komisji miaÂło umocowanie prawne w zarzÂądzeniu Ministra PrzemysÂłu Rolnego i SpoÂżywczego z dnia 23.V.1950 r. i ogÂłoszeniu o przejĂŞciu browaru pod zarzÂąd, a opublikowanego w PoznaĂąskim Dzienniku WojewĂłdzkim w dniu 10.VII.1950 r., poz. 350.

Protokó³ sporz¹dzono w Œwiebodzinie 4 wrzeœnia 1950 r. Obecni byli:

1. Olejnik JĂłzef, hurtownia piwa w ÂŚwiebodzinie, zam. ÂŚwiebodzin, ul. 3 Maja 1,
2. Zaleski BronisÂław dyr. LZP-SÂł. w Zielonej GĂłrze, zam. Zielona GĂłra ul. KoÂżuchowska 56/59,
3. Walczak Maria PrzewodniczÂąca Rady ZakÂładowej w hurtowni piwa, zam. ÂŚwiebodzin, ul. Garbarska 4.

Komisja w protokĂłle stwierdziÂła m.in.:

"(...) przedsiêbiorstwo przejmowane jest nieczynnym Browarem i S³odowni¹ w Œwiebodzinie przy ul. Rynek 19 (...) zak³ad znajduje siê w odleg³oœci 70 km od miasta granicznego Gubin, 40 km od m. Zielonej Góry i 132 km od m. Poznania (...) stan budynków jest w doœÌ dobrym stanie, od strony ul. Wiejskiej zniszczone na skutek dzia³aù wojennych posesje mieszkanie ods³oni³y wejœcia do Browaru, które obecnie zosta³y zamurowane i t¹ drog¹ budynek Browaru zosta³ zabezpieczony przed rozkradzeniem (...)"

Data sporzÂądzenia w/w protokó³u bĂŞdzie w historii tej nieruchomoÂści waÂżnym elementem, a to dlatego, Âże zarzÂądzajÂący, tzn. ZielonogĂłrskie ZakÂłady Piwowarsko-SÂłodownicze w Zielonej GĂłrze jeszcze 02.IX.1955 r. piszÂą do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w ÂŚwiebodzinie, l.dz. VI HA/4419/55 „(...) w protokĂłle zdawczo odbiorczym przedsiĂŞbiorstwa H. Peschel w ÂŚwiebodzinie poÂłoÂżonego przy ul. Rynek 19 jest zaznaczone, Âże przedsiĂŞbiorstwo to do 1945 r. byÂło prowadzone przez H. Peschela i w tymÂże to roku przeszÂło pod ZarzÂąd PaĂąstwowy. Prosimy o wyjaÂśnienie z okreÂśleniem dokÂładnej daty kiedy to przedsiĂŞbiorstwa przeszÂło pod ZarzÂąd PaĂąstwowy, kto sprawowaÂł ten ZarzÂąd do 4.IX.1950 r. (...)".

WÂładze miasta staraÂły siĂŞ o pozyskanie obiektĂłw na potrzeby lokalne, dlatego m.in. w dniu 23.X.1951 r. ÂŚwiebodziĂąska Spó³dzielnia SpoÂżywcĂłw reprezentowana przez Z. Godziejewskiego i W. WĂŞcÂławskiego zwrĂłciÂła siĂŞ z pismem do ZakÂładĂłw Piwowarsko SÂłodowniczych w Zielonej GĂłrze o przekazanie dla tutejszych P.S.S. „(...) zabudowaĂą gospodarczych przylegajÂących do Gospody Zbiorowego ÂŻywienia (póŸniej restauracja MyÂśliwska) i Hotelu przy ul. Rynek 19.

Formalnie takie przekazanie nastÂąpiÂło 22.VI.1953 r., Prezydium Miejskiej Rady Narodowej reprezentowaÂł sekretarz Prezydium Pan Witold Drozd.

Przekazano nieruchomoÂści: nieczynny browar, budynek mieszkalny, place niezabudowane pod budynkami i podwĂłrzami.

NieruchomoÂści te byÂły wÂłasnoÂściÂą skarbu paĂąstwa na podstawie zarzÂądzenia Ministra PrzemysÂłu Rolnego i SpoÂżywczego z dnia 23.V.1953 r. (znak OTIE-474/1850) oraz majÂątkiem opuszczonym w rozumieniu art. 1 dekretu z dnia 8.III.1946 r. o majÂątkach opuszczonych poniemieckich (Dz.U.R.P. nr 13, poz.87).

Informacje zawarte w artykuÂłach, dedykowaÂłem szczegĂłlnie tym, ktĂłrzy siedzÂąc nad kuflem piwa, obracajÂąc butelkĂŞ i czytajÂąc etykietĂŞ z nazwÂą i krĂłtkÂą historiÂą browaru, ze skÂładem piwa, unikalnÂą recepturÂą, „voltaÂżem" chcÂą siĂŞ go nie tylko napiĂŚ. ChcÂą dowiedzieĂŚ siĂŞ wiĂŞcej o jego produkcji i historii.

PrzeszliÂśmy wspĂłlnie krĂłtkim, historycznym szlakiem pitego kiedyÂś w ÂŚwiebodzinie "ZÂłotego Peschela"

TrochĂŞ szkoda i Âżal, Âże nie wiemy jaki miaÂło ono smak.

Wykorzystano materiaÂły Archiwum zakÂładowego "Browary Zachodnie Lubusz" S. A.

ÂŚwiebodziĂąskie piwo z grochĂłwkÂą i wieprzowymi uszkami przebojem w carskim Poznaniu.

Po kilku miesiÂącach wracam do tematyki ÂświebodziĂąskiego piwa. Przypadek zrzÂądziÂł, Âże miaÂłem dostĂŞp do kilku wydaĂą "Kronik Miasta Poznania" z ktĂłrych dowiedziaÂłem siĂŞ, Âże nasze piwo byÂło pijane w tym szacownym grodzie.

Druga poÂłowa XIX wieku to rozwĂłj wszelkiego rodzaju kawiarĂą i lokali gastronomicznych. Z Niemiec przywĂŞdrowaÂł do Poznania zwyczaj picia duÂżych iloÂści piwa. W tych czasach napoje alkoholowe miaÂły licznych i staÂłych wielbicieli, a wÂłaÂściciele restauracji robili wszystko, co moÂżliwe, aby zaspokoiĂŚ gusta nawet najbardziej wybrednych klientĂłw.

Nasz, po³o¿ony wówczas poza miastem œwiebodziùski Browar Akcyjny "Eichberg" (za³o¿ony w 1871 r.) nazwany w latach póŸniejszych Browarem Zamkowym, podejmowa³ dzia³ania, aby te wybredne gusta zaspokoiÌ, zwiêksza³ asortyment i wielkoœÌ sprzeda¿y piwa, a tak¿e poszukiwa³ nowych, du¿ych odbiorców.

Te poszukiwania rynkĂłw zbytu zaprowadziÂły maÂło znany Browar Akcyjny "Eichberg" spod ÂŚwiebodzina do cesarskiego Poznania gdzie zostaÂł pierwszym dzierÂżawcÂą jedynej w swoim rodzaju restauracji piwnej, ktĂłra nazywaÂła siĂŞ „Bismarck Tunell". Lokal ten zostaÂł otwarty 6 stycznia 1875 roku. MieÂściÂł siĂŞ w wielkich piwnicach monumentalnych kamienic zwanych „paÂłacami czynszowymi" przy ul. Bismarcka 2-4 (obecnie Kantaka). UrzÂądzono go na wzĂłr sÂłynnej "Ratskeller" znajdujÂącej siĂŞ pod Czerwonym Ratuszem w Berlinie.

G³ówna sala mia³a a¿ 51,5 m d³ugoœci, 14 m szerokoœci i 5 m wysokoœci. Charakterystyczne, hakowate sklepienie wsparte by³o na stoj¹cych w dwóch rzêdach i wyposa¿onych w ozdobne kapitele szesnastu kolumnach.

Sprzedawano tutaj tylko piwa produkcji Browaru Akcyjnego "Eichberg" do ktĂłrych serwowano grochĂłwkĂŞ z wieprzowymi uszkami, ÂświebodziĂąskie kieÂłbaski z magdeburskÂą kapustÂą, majonez z ryb i angielski rostbef.

Utrzymanie tego niezwykle wytwornego lokalu okazaÂło siĂŞ przedsiĂŞwziĂŞciem zbyt kosztownym i w 1887 r. lokal zostaÂł zamkniĂŞty.

Ten poznaùski epizod naszego piwa i lokalnych specja³ów by³ zapewne jedn¹ z wielu prób pozyskiwania rynku i zaspokajania gustów wymagaj¹cych klientów.

Dobrze, ¿e o tym wiemy. Mo¿na w skrajnych sytuacjach adwersarzom "Pyrlandii" o tym przypadku wspomnieÌ, i¿ dawnymi laty nasz gród nie tylko suknem s³yn¹³, ale i z³ocistym napojem podawanym w nobliwym miejscu cesarskiego wówczas Poznania.

ps. Osoby, ktĂłre posiadajÂą wiedzĂŞ lub jakiekolwiek materiaÂły zwiÂązane z Browarem Akcyjnym "Eichberg" prosimy o kontakt z RedakcjÂą.