Strajk w LubogĂłrze w 1981 roku

Stanowisko prasy prorzÂądowej

Celem artykuÂłu jest prezentacja strajku solidarnoÂściowego w LubogĂłrze w wojewĂłdztwie zielonogĂłrskim w X i XI 1981 roku, czyli w ostatnim etapie istnienia "SolidarnoÂści" przed konfrontacjÂą z wÂładzÂą i jego oddziaÂływanie na sytuacjĂŞ na Ziemi ÂŚwiebodziĂąskiej i w innych miastach wojewĂłdztwa zielonogĂłrskiego.

Badana przez autora prasa prorzÂądowa poruszaÂła tylko sprawĂŞ lubogĂłrskÂą w celach politycznych, aby pomniejszyĂŚ znaczenie opozycji majÂącej swoje poczÂątki w drugiej poÂłowie rzÂądĂłw Edwarda Gierka.

Ci¹g³a obawa w³adz przed utrat¹ wp³ywów w Polsce wynika³a z rozszerzenia siê ruchu zwi¹zkowego po sierpniu 1980 roku na ca³y obszar Polski, w tym na województwo zielonogórskie. Zgodnie ze statutem "Solidarnoœci" utworzono w Zielonej Górze we wrzeœniu 1980 roku Zarz¹d Regionalny na czele z Mieczys³awem Oszmianem. Komitety Za³o¿ycielskie powstawa³y w ca³ym województwie, w tym na Ziemi Œwiebodziùskiej. 3 listopada 1980 roku powsta³ Komitet Przedstawicieli NSZZ "SolidarnoœÌ" Regionu Ziemi Œwiebodziùskiej. Na czele Komitetu sta³ T. Obacz z zastêpcami P. Zaliszem oraz B. Barszczem. Komitet przekszta³cony potem w Zarz¹d Miejski wchodzi³ do struktur Regionu Zielona Góra. Równoczeœnie po wsiach zaczê³y siê tworzyÌ pierwsze komitety NSZZ "SolidarnoœÌ" Rolników Indywidualnych. Zwi¹zek ze Œwiebodzina oraz Zarz¹d Regionalny w Zielonej Górze nie prowadzi³ aktywniejszej polityki a¿ do wybuchu strajku w województwie zielonogórskim maj¹cy swój pocz¹tek w niekontrolowanej akcji strajkowej w Lubogórze ko³o Œwiebodzina. By³ on jednym z najd³u¿ej trwaj¹cych strajków w Polsce od paŸdziernika do pocz¹tków listopada, a spór do grudnia 1981 roku. Zdarzenia mia³y wiêc miejsce w ostatnim etapie istnienia "Solidarnoœci" przed konfrontacj¹.

Zastanawiaj¹ce jest, ¿e strajk wybuch³ w zak³adzie rolnym PGR {wchodz¹cym w sk³ad Kombinatu Œwiebodziùskiego) bêd¹cym jednym z lepiej rozwijaj¹cych siê przedsiêbiorstw w kraju w tym okresie (w œwietle oficjalnych danych) w czym niew¹tpliw¹ zas³ugê przypisuje jednoznacznie prasa rz¹dowa dyrektorowi tego zak³adu Henrykowi Leœniewskiemu. W sk³ad omawianego gospodarstwa wchodzi³y oprócz Lubogóry tak¿e O³obok, NiedŸwiady, Niekarzyn, Radoszyn oraz przedsiêbiorstwo sadownicze w Œwiebodzinie. Równie¿ w tym zak³adzie rozwija³a siê "SolidarnoœÌ", która powsta³a te¿ w Lubogórze w maju 1981 roku. W Œwiebodziùskim Kombinacie Rolnym na 2700 pracowników 800 nale¿a³o do tego zwi¹zku, reszta to cz³onkowie Zwi¹zku Zawodowego Pracowników Rolnictwa.

Geneza strajku

Na genezê strajku w zak³adzie rolnym Lubogóra wp³yw mia³o kilka czynników. W sierpniu 1981 roku toczy³ siê w Gliùsku spór o ziemiê PGR-owsk¹ miêdzy rolnikami indywidualnymi wspieranymi równie¿ przez "SolidarnoœÌ", a PGR. Za³o¿ono wtedy Komitet Obrony W³asnoœci PGR na czele z dyrektorem zak³adu rolnego w Lubogórze H. Leœniewskim. Do tego Komitetu wszed³ równie¿ przewodnicz¹cy Komisji Zak³adowej "SolidarnoœÌ" Zbigniew K³osowski. Dosz³o miêdzy nimi wtedy do nieporozumieù, gdy¿ Z. K³osowski przeciwstawia³ siê decyzjom H. Leœniewskiego. Spór zakoùczy³ siê wyst¹pieniem Z. K³osowskiego z Komitetu. Wtedy dyrektor zak³adu w Lubogórze próbowa³ rozbiÌ "SolidarnoœÌ" na terenie swojego zak³adu. W tym czasie w Radoszynie i Niekarzynie pracownicy wyst¹pili z "Solidarnoœci" na co mia³a wp³yw zdaniem Z. K³osowskiego antysolidarnoœciowa dzia³alnoœÌ H. Leœniewskiego. Konsekwencj¹ tego by³ niew¹tpliwie spadek liczby cz³onków w zwi¹zku, którzy przeszli do "bran¿owców". Kolejny spór wynik³ w sprawie planowanego przez "SolidarnoœÌ" plebiscytu nad od³¹czeniem siê od Kombinatu Œwiebodziùskiego. Dyrektor by³ temu przeciwny i nie chcia³ zak³óceù podczas pracy proponuj¹c zorganizowanie referendum po jej zakoùczeniu. Dodatkowo zwi¹zkowcy oskar¿ali H. Leœniewskiego o nieliczenie siê z pracownikami i nie szanowanie godnoœci osobistej. Nie uznawali czo³owej roli H. Leœniewskiego w rozwoju zak³adu przypisuj¹c to inwestycjom uczynionym przez poprzedników dyrektora.

PosuniĂŞcia Regionu

Bezpoœrednim impulsem do rozpoczêcia strajku w Lubogórze by³a decyzja H. Leœniewskiego o przeniesieniu Z. K³osowskiego z etatu zwi¹zkowego do poprzedniej pracy na stanowisko kierowcy. Umotywowa³ on to niewystarczaj¹c¹ liczb¹ cz³onków w "Solidarnoœci", tj. 250, aby mog³a ona posiadaÌ etat zwi¹zkowy. Nie podporz¹dkowa³ siê temu Z. K³osowski uwa¿aj¹c, ¿e dyrektor celowo d¹¿y³ do zani¿enia cz³onków zwi¹zku. Pope³ni³ on faktycznie pewne nieprawid³owoœci, które wykazali zwierzchnicy H. Leœniewskiego w ci¹gu trwania strajku, ale to nic nie zmieni³o. Akcjê strajkow¹ podjêto l godzinnym strajkiem ostrzegawczym 13.X., który przerodzi³ siê w strajk ci¹g³y 14.X. o godz. 7.00. Bra³o w nim jednak udzia³ tylko od 130-180 osób na 500 zatrudnionych w zak³adzie. Nale¿y zaznaczyÌ, ¿e przedsiêbiorstwa w Radoszynie i Niekarzynie nie strajkowa³y, bo za³oga nale¿a³a do "bran¿owców". 14.X. Komitet Strajkowy og³osi³ postulaty od których uzale¿nia³ zakoùczenie strajku. Domagano siê przywrócenia do pracy Z. K³osowskiego, usuniêcia ze stanowisk H. Leœniewskiego oraz jego zastêpcy Marka Kobersteina, zap³acenia za okres strajku jak za urlop oraz niestosowania represji wobec strajkuj¹cych. Dodano te¿, ¿e "strajk nasz jest walk¹ o prawo do spokojnej pracy i poszanowanie godnoœci cz³owieka". Na powy¿sze oœwiadczenie wicewojewoda Romuald Wrzyszczyùski stwierdzi³, ¿e za³atwienie tego konfliktu le¿y w gestii dyrekcji Kombinatu. Jednak Komitet Strajkowy domaga³ siê rozmów z wojewod¹. Strajk zacz¹³ siê wkrótce rozszerzaÌ na Œwiebodzin. Komisja Koordynacyjna NSZZ "SolidarnoœÌ" w Œwiebodzinie przesz³a od strajku protestacyjnego 16.X. do powszechnego og³oszonego na 19.X. w przypadku niespe³nienia ¿¹daù strajkuj¹cych w Lubogórze. Powsta³ wtedy Miêdzyzak³adowy Komitet Strajkowy Ziemi Œwiebodziùskiej. Strajk rozpoczê³y najwiêksze zak³ady w Œwiebodzinie, tj. Techma - Elterma, Œwiebodziùskie Fabryki Mebli. Zak³ad Przemys³u Odzie¿owego "Romeo", Paùstwowe Zak³ady Zbo¿owe "Elewator" i inne. W konflikt w³¹czy³ siê te¿ Zarz¹d Regionalny.

PojawiajÂą siĂŞ po rozmowach strajkujÂących z sekretariatem KW PZPR w dniach 16-17.X. ¿¹dania usuniĂŞcia wojewodĂłw, pozbawienia mandatĂłw poselskich pos³ów M. Hebdy i J. Lernbasa oraz zwolnienia 5 dyrektorĂłw wydzia³ów UrzĂŞdu WojewĂłdzkiego. RĂłwnieÂż rozmowy w dniu 19.X. Komitetu Strajkowego z dyrekcjÂą Kombinatu przyniosÂły nowe postulaty, mianowicie ¿¹danie ustÂąpienia ze stanowiska dyrektora Kombinatu Ryszarda Skwiry (mimo, Âże przywrĂłciÂł do pracy Z. KÂłosowskiego). DoprowadziÂło to do zerwania rozmĂłw, mimo Âże nie sprecyzowano caÂły czas zarzutĂłw wobec dyrektorĂłw. Natomiast ZarzÂąd Regionalny podj¹³ decyzjĂŞ o rozpoczĂŞciu strajku ostrzegawczego w dniu 21.X., a w przypadku niespeÂłnienia ¿¹daĂą strajkujÂących podjĂŞcie strajku wÂłaÂściwego od 22.X. na terenie caÂłego wojewĂłdztwa. MKS w ÂŚwiebodzinie domagaÂł siĂŞ w przypadku nie podjĂŞcia rozmĂłw ze strajkujÂącymi przez wojewodĂŞ przysÂłania komisji rzÂądowej. Pomimo spotkania z nim nie rozwiÂązano jednak konfliktu w LubogĂłrze, a ZarzÂąd Regionu przeksztaÂłciÂł siĂŞ w Regionalny Komitet Strajkowy rozpoczynajÂąc planowo strajk wÂłaÂściwy w wojewĂłdztwie zielonogĂłrskim. W ten sposĂłb konflikt lokalny przeksztaÂłciÂł siĂŞ w regionalny, ktĂłrym zainteresowaÂły siĂŞ wÂładze rzÂądowe. Rozpocz¹³ siĂŞ drugi etap strajku w LubogĂłrze. Akcja strajkowa objĂŞÂła teraz caÂłe wojewĂłdztwo oprĂłcz Nowej Soli, Lubska i Wolsztyna. Strajkowano na przykÂład w zielonogĂłrskim Zastalu, Novicie, w ÂŻarach w "Dekorze", "Lumelu", koÂżuchowskim „Polmo” czy iÂłowskim "Eskordzie". 26.X. udaÂła siĂŞ do Warszawy delegacja 23 zakÂładĂłw, ktĂłra uzyskaÂła od ministra StanisÂława Cioska zapewnienie przysÂłania komisji resortowej celem zakoĂączenia strajku w LubogĂłrze. Wspomniana komisja rzÂądowa pod przewodnictwem wiceministra Andrzeja KacaÂły przeprowadziÂła najpierw rozmowy z RKS z przewodniczÂącym M. Oszmianem, a potem ze strajkujÂącÂą zaÂłogÂą w LubogĂłrze i nie strajkujÂącÂą w Niekarzynie w dniu 28.X. Komisja uznaÂła, Âże strajk wybuchÂł niepotrzebnie, gdyÂż nie wykorzystano wszystkich ÂśrodkĂłw prawnych celem jego zakoĂączenia.

Pomimo jednak trudnoœci zdo³ano dojœÌ do kompromisu zawieszaj¹c strajk 13.XI. w zielonogórskim, a sprawy sporne przed³o¿yÌ na nadchodz¹cej sesji WRN. Na zakoùczenie strajku mog³a te¿ mieÌ wp³yw niechêtna postawa KK z L. Wa³ês¹. Chocia¿ na spotkaniu z zarz¹dem Regionu 30.X. stwierdzi³, ¿e "konflikt lubogórski trzeba by³o rozstrzygn¹Ì w zarodku", to zgodnie z doniesieniami "Gazety Lubuskiej" L. Wa³êsa mia³ zaprzeczyÌ jakoby potêpia³ strajk w zielonogórskiem. Proponowa³ natomiast stworzenie grupy osób, które mia³yby w przysz³oœci rozwi¹zywaÌ problemy, aby zapobiec niekontrolowanym strajkom. Mimo jego zawieszenia w zielonogórskiem konflikt w Lubogórze trwa³ nadal. Miano go rozwi¹zaÌ na wspomnianej sesji WRN (16-17.XI.}, w której bra³ udzia³ Z. K³osowski. Po pocz¹tkowych trudnoœciach i braku porozumienia wœród za³ogi zak³adu rolnego w Lubogórze powo³ano 3.XII Komitet Za³o¿ycielski. Po wybraniu nastêpnie Komisji Wyborczej i opracowaniu regulaminu odby³y siê wybory, które jednak nie usunê³y oskar¿anych dyrektorów z zajmowanych stanowisk. Ostatecznie strajk nie spe³ni³ wiêc oczekiwaù "Solidarnoœci".

PrĂłby opanowania strajku

Podczas trwania akcji strajkowej zarówno w³adze wojewódzkie jak i rz¹dowe d¹¿y³y do szybkiego zakoùczenia strajku. Równie¿ naczelne w³adze "Solidarnoœci" z L. Wa³ês¹ próbowa³y opanowaÌ niekontrolowany wybuch akcji strajkowej w Lubogórze. Na samym pocz¹tku strajku w³adze wojewódzkie oraz KW PZPR proponowa³y 16.X. i 19.X. rozwi¹zanie konfliktu pracowniczego przez Okrêgowy S¹d Pracy i Ubezpieczeù Spo³ecznych w Zielonej Górze. Kolejnymi propozycjami by³a komisja mieszana do zbadania zarzutów wobec dyrektorów zaproponowana przez wojewodê 20.X. Anulowa³ wtedy R. Skwira wypowiedzenie z pracy Z. K³osowskiego. Równie¿ l sekretarz KW PZPR M. Hebda wysun¹³ sugestiê 20.X. przeprowadzenia referendum wœród pracowników zak³adu w Lubogórze. Wspólnie z wojewod¹ Z. Cyganikiem proponowali zawieszenie osób wmieszanych w konflikt. Dzia³ania zmierzaj¹ce do zakoùczenia konfliktu podj¹³ te¿ sekretarz KC PZPR Z. Micha³ek wraz z l sekretarzem KW PZPR o ustanowieniu komisarza. Pod jego nadzorem miano wybraÌ samorz¹d pracowniczy, który dokona³by oceny pracy dyrekcji. Dzieù póŸniej czyli 23.X. KW PZPR zaproponowa³o przerwanie strajku na czas pracy komisji mieszanej, której celem mia³o byÌ zebranie zarzutów przeciw H. Leœniewskiemu. Równie¿ w zwi¹zku z wizyt¹ L. Wa³êsy w Zielonej Górze w³adze wojewódzkie sugerowa³y rozmowy w celu za¿egnania konfliktu. Jednak wszystkie propozycje zakoùczenia strajku zosta³y odrzucone przez zwi¹zkowców. To sk³oni³o T. Sojkê prezesa Okrêgowego S¹du Pracy i Ubezpieczeù Spo³ecznych do zaproponowania przed³o¿enia sporu pod Kolegium Arbitra¿u Spo³ecznego. Kolejne dzia³ania podjê³y w³adze centralne, choÌ z góry nie by³y przygotowane na za¿egnanie strajku. Komisja z A. Kaca³¹ nie mia³a kompetencji, aby zakoùczyÌ konflikt porozumieniem. Podkreœli³a jedynie, ¿e rozpoczêto strajk bez wyczerpania wszystkich œrodków prawnych celem szybkiego rozwi¹zania sporu (co ustalono w Porozumieniu Warszawskim z 30.III., aby zapobiegaÌ niekontrolowanym strajkom). Nie zgodzi³ siê z tym rzecznik RKS, poniewa¿ pominiêto istotne fakty.

Równie¿ nie strajkuj¹cy z zak³adu rolnego w Lubogórze wysunêli propozycje zakoùczenia strajku. Chcieli powo³ania komisji celem oszacowania strat powsta³ych podczas strajku i ukarania winnych. Domagali siê umo¿liwienia dyrekcji mo¿liwoœci obrony przed podjêciem jakichkolwiek zmian przez ich zwierzchników. Stosunkowo najmniej propozycji zmierzaj¹cych do zakoùczenia strajku wysunê³a "SolidarnoœÌ" wed³ug analizowanej przeze mnie prasy prorz¹dowej. Mog³o to mieÌ te¿ swoje odbicie w postêpuj¹cym roz³amie w "Solidarnoœci" miêdzy zwi¹zkowcami d¹¿¹cymi do radykalizacji ruchu, a w³adz¹ centralna z L. Wa³ês¹. WidaÌ to w jego dzia³aniach na rzecz "wygaszenia" niekontrolowanych strajków w Polsce, w tym lubogórskiego.

Prowokacja wÂładz

Nale¿y podkreœliÌ, ¿e ocena strajku w Lubogórze jest jednoznacznie negatywna w prasie prorz¹dowej, zarówno regionalnej jak i ogólnopolskiej. WiêkszoœÌ informacji na temat tego strajku przedstawi³a "Gazeta Lubuska". Reszta prasy opiera³a siê na niej, przedrukowuj¹c niektóre artyku³y. Dominuj¹cymi elementami w artyku³ach opisuj¹cych strajk w Œwiebodziùskim Kombinacie by³o kwestionowanie jego s³usznoœci wobec pogarszaj¹cej siê sytuacji gospodarczej w Polsce oraz brak chêci porozumienia z w³adzami. Mo¿na przypuszczaÌ, ¿e strajk ten zosta³ jednak sprowokowany przez w³adzê. Mia³ on zdyskredytowaÌ "SolidarnoœÌ" na krótko przed ostateczn¹ konfrontacj¹. Mo¿e to t³umaczyÌ dlaczego strajk tak d³ugo trwa³ podtrzymywany brakiem chêci zakoùczenia konfliktu przez w³adze lokalne i centralne. Temu s³u¿y³y odpowiednio przygotowane artyku³y maj¹ce zniechêciÌ spo³eczeùstwo do "Solidarnoœci". Uderza du¿a ich iloœÌ, nieadekwatna do znaczenia strajku. Ci¹g³e odrzucanie propozycji zakoùczenia konfliktu przez strajkuj¹cych mia³y powiêkszyÌ negatywny obraz zwi¹zku. Wbrew oficjalnemu stanowisku "Solidarnoœci" g³oszono w publikacjach, ¿e zwi¹zkowcy chc¹ przej¹Ì w³adzê oraz d¹¿¹ do destabilizacji gospodarki.

Strajk w Lubogórze naœwietla niezwykle wa¿ny problem nie podejmowany wczeœniej w historiografii. Nie zajmowano siê do tej pory na jak¹ skalê w³adze prowokowa³y strajki w latach 1980-1981. Niew¹tpliwie strajk lubogórski nale¿a³ do takich i zosta³ maksymalnie wykorzystany, niewspó³miernie do znaczenia, przez w³adzê. Badania nad podobnymi wydarzeniami pozwoli³yby zobrazowaÌ jak w³adza manipulowa³a spo³eczeùstwem, aby spotêgowaÌ negatywny wizerunek "Solidarnoœci" na krótko przed wprowadzeniem stanu wojennego.