Pierwsze, szkolne lata w ÂŚwiebodzinie

Jak wygl¹da³o ¿ycie w Œwiebodzinie w roku 1945? Na to pytanie trudno jest odpowiedzieÌ dok³adnie. Up³ywaj¹cy czas zaciera pamiêÌ i œlady. Jak ju¿ wspomnia³am w poprzednim tekœcie, ludzie przez pierwsze miesi¹ce swojej pracy zawodowej nie otrzymywali nale¿nej im pensji, a przecie¿ trzeba by³o z czegoœ ¿yÌ. Dlatego, jak to zwykle w takich sytuacjach bywa, zacz¹³ rozwijaÌ siê handel. Kupowanie potrzebnych do ¿ycia artyku³ów odbywa³o siê przewa¿nie na zasadzie wymiany towarowej. Handel ten odbywa³ siê na Placu Browarnianym gdzie mo¿na by³o wszystko wymieniÌ. Najbardziej wartoœciowym towarem by³ bimber, za który mo¿na by³o prawie wszystko kupiÌ (szczególnie u ¿o³nierzy Armii Czerwonej).

W mieÂście byÂło duÂżo wojska sowieckiego. Zajmowali oni najwaÂżniejsze obiekty, takie jak szkoÂły, obecny Dom Dziecka, szpital i inne wiĂŞksze budowle. Wieczorami chodzenie po nieoÂświetlonych ulicach byÂło bardzo nieprzyjemne i niebezpieczne. StaÂło siĂŞ to problemem jeszcze wiĂŞkszym, kiedy jesieniÂą wczeÂśnie robiÂło siĂŞ ciemno. Mimo tych niedogodnoÂści miasto coraz bardziej siĂŞ zaludniaÂło, przewaÂżnie mieszkaĂącami z KresĂłw. ZaczĂŞÂły powstawaĂŚ nowe urzĂŞdy, zakÂłady pracy.

Nauka w jedynej w 1945 roku w Œwiebodzinie szkole Nr 1 rozpoczê³a siê nie 1 wrzeœnia, lecz z przesz³o miesiêcznym opóŸnieniem. Do po³udnia uczyli siê uczniowie klas podstawowych, a po po³udniu gimnazjum i liceum. O ile klasy gimnazjalne by³y przewa¿nie podwójne ze wzglêdu na du¿a iloœÌ uczniów (po 40 w klasie), to klasa licealna (o ile pamiêtam by³a tylko pierwsza) liczy³a nie wiêcej ni¿ 15 uczniów. Z ka¿dym miesi¹cem uczniów przybywa³o w miarê docierania do Œwiebodzina nowych transportów z Kresów. Przyje¿d¿ali równie¿ z Niemiec ludzie wywiezieni tam na roboty przymusowe. W poszczególnych klasach, a zw³aszcza w starszych rocznikach rozpiêtoœÌ wieku uczniów by³a bardzo du¿a. Czasami dochodzi³a do 4-5 lat z powodu nieuczêszczania przez okres wojny do ¿adnej szko³y, albo i wiêcej w przypadkach, gdy uczniowie na skutek przerwy w nauce po prostu zapomnieli czego siê nauczyli. Pokolenia wojenne doskonale wiedz¹, w jaki sposób dzieci i m³odzie¿ pobiera³y naukê. Nie we wszystkich rejonach by³y polskie szko³y. Bardzo czêsto nauka odbywa³a siê w szko³ach rosyjskich, litewskich lub bia³oruskich z wykluczeniem nauki jêzyka polskiego. Uczono siê czêsto na tzw. tajnych kompletach, ale równie czêsto m³odzie¿ w ogóle siê nie uczy³a. W zwi¹zku z tym poziom wiedzy by³ bardzo ró¿ny, a nauczyciele organizowali dodatkowe zajêcia pozalekcyjne, które umo¿liwia³y nadrobienie straconych lat nauki.

Ja równolegle z klas¹ siódm¹, która odpowiada³a programowi pierwszej klasy gimnazjalnej, przerabia³am z grup¹ kole¿anek i kolegów program drugiej klasy gimnazjum, ¿eby w roku szkolnym 1946/47 zdawaÌ do trzeciej klasy. Z tego powodu wraca³am do domu bardzo póŸno.

Tym razem mieszkanie na ulicy Za Grobl¹ mia³o swój plus, poniewa¿ z dwóch s¹siaduj¹cych z naszym domów, z popo³udniowej nauki wraca³o a¿ piêÌ osób, w tym trzech ch³opców. Nie mogê w tym momencie nie podkreœliÌ, ze byli to naprawdê bardzo dzielni ch³opcy, przyzwyczajeni przez okres wojny do stawiania czo³a ró¿nym zagro¿eniom, a w stosunku do kole¿anek bardzo szarmanccy i opiekuùczy. Tak wiêc w ich towarzystwie czu³yœmy siê bardzo bezpieczne. A ¿e by³o naprawdê niebezpiecznie, potwierdza zdarzenie z 19 grudnia 1945 r., kiedy to o godz. 20:00 na ul. Poznaùskiej zosta³ zastrzelony przez sowieckiego ¿o³nierza ojciec naszego gimnazjalnego kolegi Tadzika Rutkowskiego. Nadrabiaj¹c zaleg³oœci, wakacje 1946 roku spêdza³am przewa¿nie w szkole gdzie koùczyliœmy przerabiaÌ program drugiej klasy gimnazjum. W sierpniu 1946 r. zda³am egzamin do klasy trzeciej, ju¿ we w³asnym budynku Gimnazjum i Liceum w parku Chopina. Budynek zosta³ przekazany przez wojsko radzieckie w bardzo z³ym stanie. By³ wrêcz zdewastowany. Przy remoncie szko³y i porz¹dkach ju¿ od wakacji pracowali wszyscy: m³odzie¿ szkolna, rodzice i nauczyciele.

Szko³a mia³a w swojej dyspozycji pole uprawne w maj¹tku Rusinów, gdzie uczniowie ze swoimi wychowawcami uczestniczyli we wszystkich pracach polowych. Mieliœmy tam równie¿ swoje zwierzêta: konia i krowê. Artyku³y, które uzyskiwano (ziemniaki, mleko i trochê warzyw) wykorzystywano w sto³ówce szkolnej, w której z bezp³atnego wy¿ywienia korzysta³y sieroty i pó³sieroty. Dyrektor Witold ¯arnowski (uczy³ mnie chemii) by³ nie tylko bardzo dobrym pedagogiem, ale równie¿ œwietnym organizatorem. Potrafi³ swoim ogromnym zaanga¿owaniem zmobilizowaÌ nie tylko uczniów, ale te¿ rodziców do prac spo³ecznych przy remoncie, rozbudowie i wyposa¿eniu szko³y. M³odzie¿ organizowa³a zbiórki ksi¹¿ek do biblioteki szkolnej. Pamiêtam, ¿e by³y tzw. trójki lub dwójki, które mia³y przydzielone poszczególne dzielnice. Chodz¹c od domu do domu zbieraliœmy wszystkie mo¿liwe ksi¹¿ki, a tak¿e pomoce naukowe. No ogó³ mieszkaùcy chêtnie oddawali, czêsto nawet bardzo wartoœciowe ksi¹¿ki. Z tych darowizn spo³eczeùstwa œwiebodziùskiego powstawa³a coraz to bogatsza biblioteka szkolna, bêd¹c równoczeœnie pierwsz¹, polsk¹ bibliotek¹ w Œwiebodzinie.

W szkole nie byÂło auli, a sala gimnastyczna znajdowaÂła siĂŞ w opÂłakanym stanie. Apele odbywaÂły siĂŞ na korytarzach, a przy dobrej pogodzie przed szko³¹. Mimo tak trudnych warunkĂłw - psujÂące siĂŞ czĂŞsto centralne ogrzewanie, brak opaÂłu, prymitywne sanitariaty, brak sal lekcyjnych i wiele, wiele innych - w szkole rozwijaÂło siĂŞ bogate Âżycie kulturalne. W roku szkolnym 1946/47 powstaÂł zespó³ teatralny, ktĂłrym kierowaÂła pani Malinowska, a pierwszÂą sztukÂą byÂła „Balladyna" Juliusza SÂłowackiego. W nastĂŞpnej, a byÂła niÂą „Zemsta" A. Fredry, wystawionej kilkakrotnie w Sali Teatralnej (obecnie Dom Kultury) wystĂŞpowali w rĂłwnorzĂŞdnych rolach uczniowie starszych klas i nauczyciele. OdbywaÂły siĂŞ takÂże wieczorki taneczne, uroczystoÂści andrzejkowe i mikoÂłajkowe.

Prawie od pierwszych dni dzia³a³ chór za³o¿ony przez p. Jazajtisa, a póŸniej prowadzony przez p. Adama Gislera. Wracaj¹c jeszcze do ogrzewania w szkole, pamiêtam zwi¹zane z tym przykre zdarzenie. Centralne ogrzewanie nie tylko czêsto siê psu³o, ale jeszcze czêœciej po prostu nie by³o czym paliÌ. Dlatego ch³opcy ze starszych klas jeŸdzili do lasu i za zgod¹ nadleœnictwa przygotowywali drewno opa³owe, które potem przywo¿ono do szko³y. W czasie jednej z takich wypraw p. Mojcewiczowi, nauczycielowi od Przysposobienia Obronnego spadaj¹ca k³oda drzewa z³ama³a nogê. D³ugo potem kusztyka³ w gipsie. Nie pamiêtam czy by³y wtedy zwolnienia lekarskie.

Nale¿a³am do ostatniego rocznika systemu nauczania przedwojennego tzn. po IV klasie gimnazjum obowi¹zywa³a ma³a matura, a po dwóch latach liceum zdawa³o siê du¿¹ maturê. Po ma³ej maturze mo¿na by³o wybieraÌ inne licea, typu technicznego, rolniczego czy te¿ innych specjalnoœci. Przez kolejne lata szko³a prze¿ywa³a jeszcze wiele reform, z roku na rok stawa³a siê tez coraz lepiej wyposa¿ona, wygodna i estetyczna.

Nie sposĂłb jest nie wspomnieĂŚ o tym, ze w lutym 1946 r. (przed pamiĂŞtnym referendum) szkoÂła goÂściÂła StanisÂława MikoÂłajczyka, ktĂłry przemawiaÂł na zorganizowanym w soli gimnastycznej wielkim wiecu mieszkaĂącĂłw ÂŚwiebodzina. Z kolei na poczÂątku 1947 r. odbyÂła siĂŞ dla starszych klas pierwsza lekcja o demokracji. Pani Malinowska (uczyÂła historii) wyjaÂśniaÂła nam, ze sÂłowo demokracja pochodzi z jĂŞzyka greckiego, od s³ów demos- lud i kraten - rzÂądziĂŚ. Nie byÂłoby w tym nic niezwykÂłego - normalna lekcja historii, gdyby nie to, Âże odbyÂła siĂŞ ona poza planem lekcji, a uczestniczyÂł w niej nie zbierajÂąc gÂłosu, lecz uwaÂżnie sÂłuchajÂąc z powaÂżnÂą minÂą jakiÂś osobnik wyglÂądajÂący wyraÂźnie na „pó³cywila". Nasza lubiana i szanowana przez wszystkich „ciocia" Malinowska byÂła wyraÂźnie zdenerwowana. Chyba na rok 1947 przypadÂła rĂłwnieÂż reorganizacja harcerstwa, oznaczajÂąca poczÂątek koĂąca tej wspaniaÂłej, poÂżytecznej i niezastÂąpionej w Âśrodowisku mÂłodzieÂżowym organizacji.

PrzechodzÂąc przez park Chopina patrzĂŞ no okna mojej dawnej klasy i z tĂŞsknotÂą wracam myÂślÂą do spĂŞdzonych w szkole lat. Nam, pierwszym uczniom, nawet siĂŞ nie ÂśniÂło, Âże postĂŞp i modernizacja klas i gabinetĂłw osiÂągnie toki standard, jaki ma obecna mÂłodzieÂż. Kusi mnie jednak porĂłwnanie i nasuwa pytanie, czy nasza obecna mÂłodzieÂż postawiona w sytuacji, w jakiej moje pokolenie znalazÂło siĂŞ po przyjeÂździe do ÂŚwiebodzina, potrafiÂłaby zdobyĂŚ siĂŞ na wysiÂłek nadrobienia olbrzymich zalegÂłoÂści w nauce spowodowanych przez wojnĂŞ i tak jak my ocaliĂŚ od zagÂłady nosze wartoÂści narodowe?

W „mojej" szkole uczyÂło siĂŞ i zdaÂło maturĂŞ troje moich dzieci. WracajÂą czĂŞsto do ÂŚwiebodzina i cieszÂą siĂŞ, Âże ich miasto jest coraz piĂŞkniejsze i wygodniej w nim ÂżyĂŚ. Urodzili siĂŞ tutaj na Ziemi Lubuskiej, i mimo Âże od wielu lat dwoje z nich mieszka w innych rejonach Polski czujÂą siĂŞ Lubuszanami. Tak jak ja Podole uwaÂżam za swojÂą ma³¹ OjczyznĂŞ, oni czujÂą taki sam sentyment do ÂŚwiebodzina. Tylko... jako matka widzĂŞ, czujĂŞ i wiem jeszcze coÂś innego. Oni majÂą ÂświadomoœÌ, Âże krew, ktĂłra w nich pulsuje pochodzi od ich PrzodkĂłw z tamtej maÂłej Ojczyzny. A to znaczy, Âże zaplÂątani juÂż mÂłodymi ga³êziami w spoÂłeczeĂąstwie ÂświebodziĂąskim - korzeniami rodowymi bĂŞdÂą zawsze wroÂśniĂŞci w piĂŞknÂą ziemiĂŞ podolskÂą.