Kresy w ÂświadomoÂści PolakĂłw

W roku 1385 doszÂło do podpisania unii polsko-litewskiej w Krewie. ByÂła to unia personalna, ktĂłra daÂła poczÂątek nowemu paĂąstwu w Europie ÂŚrodkowo-Wschodniej. Od tego wydarzenia moÂżemy mĂłwiĂŚ o polonizacji terenĂłw na wschĂłd od Bugu, zamieszkaÂłych przez ró¿norodnÂą ludnoœÌ, tj. LitwinĂłw, RusinĂłw, ÂŁotyszy, EstoĂączykĂłw, MoÂłdawian, a nawet przez ludy koczownicze. Wielkie KsiĂŞstwo Litewskie szybko przyjĂŞÂło chrzeÂścijaĂąstwo, a szlachta litewska otrzymaÂła w Horodle (w 1413 roku) prawa, przywileje i herby szlachty polskiej. Unia miaÂła swoje blaski i cienie. OsiÂągniĂŞciem unii byÂło zwyciĂŞstwo pod Grunwaldem w roku 1410 oraz zwyciĂŞskie wojny, w wyniku ktĂłrych Polska w II pó³. XV w. odzyskaÂła dostĂŞp do BaÂłtyku. W roku 1569 krĂłl Zygmunt August doprowadza do zawarcia unii realnej z LitwÂą w Lublinie. Powstaje w ten sposĂłb Rzeczpospolita Obojga NarodĂłw, ktĂłra przetrwa do roku 1791, tj. do konstytucji 3-ego Maja, w ktĂłrej zniesiono dualizm miĂŞdzy PolskÂą i Wielkim KsiĂŞstwem Litewskim, tworzÂąc jednÂą RzeczpospolitÂą. Po unii lubelskiej w skÂład KrĂłlestwa Polskiego weszÂła Ukraina, a Wielkie KsiĂŞstwo Litewskie zostaÂło ograniczone terytorialnie na poÂłudniu od linii rzeki PrypeĂŚ. JuÂż wĂłwczas, tj. w XVI w., zaczĂŞto uÂżywaĂŚ terminu „kresy", okreÂślajÂąc nim wschodnie tereny paĂąstwa polskiego. W wieku XIX termin ten zostaÂł upowszechniony przez twĂłrcĂłw patriotycznych, szczegĂłlnie przez Henryka Sienkiewicza. Na poczÂątku XX wieku termin „kresy" odnosiÂł siĂŞ do olbrzymich przestrzeni Ukrainy oraz obejmowaÂł rĂłwnieÂż tzw. „enklawy kresowe", np. obszar WileĂąszczyzny, zamieszkaÂły przez ludnoœÌ polskÂą. W okresie II Rzeczypospolitej, tj. w latach 1918-1939, termin ten odnosiÂł siĂŞ do terenĂłw wschodnich, ktĂłre naleÂżaÂło ponownie spolonizowaĂŚ po okresie zaborĂłw. Po roku 1945 komuniÂści wymazali ten termin z podrĂŞcznikĂłw, kÂładÂąc nacisk na nowe terminy, tj. „ziemie zachodnie", „ziemie odzyskane", „ziemie na BaÂłtykiem, OdrÂą i NysÂą ÂŁuÂżyckÂą". Oficjalna propaganda akceptowaÂła termin „kresy" jako pozostaÂłoœÌ historycznÂą, zapominajÂąc o przesiedlonej ludnoÂści i o Polakach, ktĂłrzy pozostali w granicach ZSRR. W roku 1989 po „okrÂągÂłym stole" powrĂłcono do terminu „kresy", koncentrujÂąc siĂŞ na dziedzictwie historycznym, polonizacji oraz na ÂświadomoÂści PolakĂłw urodzonych na wschodzie i pamiĂŞtajÂących, Âże Polska byÂła przedmurzem chrzeÂścijaĂąskiej Europy.

O „Legendzie kresowej" w polskiej literaturze napisano bardzo wiele, jednak czĂŞsto odwoÂływano siĂŞ do wydarzeĂą XVII wieku, czasu wojen z Turkami, Tatarami, wypraw moÂłdawskich oraz do powstania Bohdana Chmielnickiego. Zapomniano, Âże w wieku XVIII na terenach Ukrainy walczyli konfederaci barscy i stoczono szereg wojen z armiÂą rosyjskÂą broniÂąc niepodlegÂłoÂści I Rzeczypospolitej. Ostatecznie w roku 1795 (po Trzecim rozbiorze) polskie tereny wschodnie znalazÂły siĂŞ w zaborze rosyjskim. Rosjanie sukcesywnie zwalczali wszelkie oznaki polskoÂści, walczÂąc z polskim jĂŞzykiem, koÂścioÂłem katolickim, koÂścioÂłem unickim oraz prowadzili akcjĂŞ osadniczÂą sprowadzajÂąc Rosjan z g³êbi imperium carskiego. Powstania niepodlegÂłoÂściowe w wieku XIX, tj. powstanie listopadowe, krakowskie czy powstanie styczniowe dowodziÂły, Âże Polacy nie wyrzekli siĂŞ niepodlegÂłoÂści. Wiek XIX to okres ksztaÂłtowania siĂŞ nowoczesnego narodu polskiego, ktĂłry pod zaborami zdoÂłaÂł obroniĂŚ swojÂą toÂżsamoœÌ i religiĂŞ. Jest to okres, w ktĂłrym ostatecznie uksztaÂłtowaÂły siĂŞ narody wschodnie, tj. Litwini, ÂŁotysze, EstoĂączycy i UkraiĂący. Stosunki z naszymi sÂąsiadami przejdÂą prĂłbĂŞ w roku 1918, kiedy to Polska odzyska niepodlegÂłoœÌ po latach zaborĂłw. Od poczÂątku I wojny Âświatowej JĂłzef PiÂłsudski rozpocz¹³ walkĂŞ o wolnÂą PolskĂŞ. Polacy walczyli w powstaniu wielkopolskim, w trzech powstaniach ÂślÂąskich, brali udziaÂł w plebiscytach. Jednak najciĂŞÂższe zmagania o wolnoœÌ miaÂły miejsce na wschodzie. JuÂż w koĂącu paÂździernika 1918 roku w obliczu rozkÂładu Austro-WĂŞgier i wojny domowej w Rosji, we Lwowie doszÂło do walk polsko-ukraiĂąskich. Ofiarna walka OrlÂąt Lwowskich doprowadziÂła do opanowania g³ównych miast, przede wszystkim Lwowa, ktĂłry staÂł siĂŞ ostojÂą paĂąstwa polskiego. Polacy zdoÂłali rĂłwnieÂż opanowaĂŚ Wilno, a ofensywa PiÂłsudskiego w 1919 roku doprowadziÂła do powstrzymania bolszewikĂłw i wyparcia UkraiĂącĂłw za rzekĂŞ Zbucz. Walki na wschodzie byÂły bardzo krwawe. DochodziÂło do czĂŞstych konfliktĂłw narodowoÂściowych, a nawet rzezi ludnoÂści cywilnej. „Cud nad Wis³¹" w roku 1920 powstrzymaÂł nawa³ê bolszewickÂą i uratowaÂł EuropĂŞ przed falÂą rewolucji, ktĂłra mogÂła opanowaĂŚ zmĂŞczone wojnÂą narody. W marcu 1921 roku podpisano traktat pokojowy w Rydze z RosjÂą RadzieckÂą. Nowa wschodnia granica II Rzeczypospolitej byÂła sztuczna i nie objĂŞÂła duÂżej liczby PolakĂłw, ktĂłrych los w Rosji radzieckiej byÂł tragiczny. Stosunki z Litwinami byÂły wrogie, szczegĂłlnie po tzw. buncie generaÂła ÂŻeligowskiego, w wyniku ktĂłrego WileĂąszczyzna zostaje w³¹czona w granice paĂąstwa polskiego.

Po odzyskaniu niepodleg³oœci rozpocz¹³ siê proces ponownej polonizacji terenów wschodnich. Koncepcja federacyjna Józefa Pi³sudskiego nie zosta³ zrealizowana, a ZSRR pod wodz¹ Lenina, a nastêpnie Stalina czeka³ na odpowiedni¹ chwilê, ¿eby zniszczyÌ paùstwo polskie.

Polacy odbudowali zniszczenia wojenne, a rzÂąd polski rozpocz¹³ akcjĂŞ osadnictwa wojskowego, ktĂłra przywrĂłciÂła odpowiednie stosunki narodowe na terenach wschodnich. MoÂżemy powiedzieĂŚ, Âże dwudziestolecie miĂŞdzywojenne byÂło okresem pewnej stabilizacji i moÂżemy oceniĂŚ je pozytywnie na wschodzie, jak rĂłwnieÂż oceniĂŚ pozytywnie stosunki z ludnoÂściÂą litewskÂą, ukraiĂąskÂą. Nacjonalizm podsycany przez naszych wrogĂłw do roku 1939 byÂł w peÂłni kontrolowany przez II RP. 1 wrzeÂśnia 1939 roku Niemcy zaatakowaÂły PolskĂŞ rozpoczynajÂąc tym samym II wojnĂŞ ÂświatowÂą. 17 wrzeÂśnia 1939 r. od wschodu atakujÂą bolszewicy, zgodnie z paktem Ribbentrop-MoÂłotow zawartym 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie. Ziemie na wschĂłd od Bugu weszÂły w skÂład ZSRR. Od poczÂątku okupacji NKWD postawiÂło sobie za cel zniszczenie pamiĂŞci narodowej PolakĂłw, poprzez fizycznÂą likwidacjĂŞ narodu polskiego. RozpoczĂŞto „wywĂłzki na SyberiĂŞ", egzekucje i aresztowania. Dowodem barbarzyĂąstwa jest mord na polskich oficerach w Katyniu, gdyÂż jak dziÂś wiemy, chciano zniszczyĂŚ warstwy kierownicze narodu, ludzi oddanych Polsce i narodowi.

Czas wojny niemiecko-radzieckiej w latach 1941-45 doprowadzi³ do kolejnych rzezi Polaków na terenach wschodnich, czêsto podsycanych przez Niemców. W roku 1944 Armia Czerwona zajmuje tereny wschodnie, rozpoczynaj¹c rozbrajanie oddzia³ów Armii Krajowej, masowe mordy i ponowne wywózki na Sybir. CzêœÌ ludnoœci polskiej musia³a opuœciÌ wschodnie tereny przenosz¹c siê przewa¿nie na tereny odzyskane, tj. ziemie zachodnie.

Okres PRL nie sprzyjaÂł likwidacji biaÂłych plam w historii Polski. Jednak dopiero w III Rzeczypospolitej, demokratycznym paĂąstwie prawa, moÂżemy zastanowiĂŚ siĂŞ nad rolÂą kresĂłw w historii Polski.

By³a to rola: polityczna, spo³eczna, gospodarcza, religijna i œwiadomoœciowa. Nie mo¿emy wymazaÌ z pamiêci kilku wieków historii, która jest zwi¹zana z narodem i paùstwem polskim. W obecnej sytuacji politycznej i przy znacznych d¹¿eniach europejskich nie mo¿emy zapomnieÌ o czarnej historii i tradycji, z któr¹ kresy s¹ nierozwi¹zalnie zwi¹zane.

Musimy przekazaĂŚ mÂłodemu pokoleniu PolakĂłw wartoÂści, ktĂłrymi kierowali siĂŞ nasi przodkowie, a ktĂłre sÂą aktualne do dnia dzisiejszego.

WyraÂżam g³êbokie przekonanie, ze obecnie panujÂący system demokratyczny zainicjuje odkrywanie „kresĂłw" na nowo i umoÂżliwi wychowanie w duchu patriotyzmu mÂłodego pokolenia PolakĂłw.