Koniec niemieckiego panowania

Sytuacja frontu wschodniego, w styczniu 1945 roku, by³a dla dowództwa wojsk niemieckich wysoce niekorzystna. Przyjêta przez nie w lecie 1944 r. koncepcja obrony przewidywa³a rozbudowê, na zachód od Wis³y, kilku zorganizowanych linii umocnieù. Jednak b³yskawiczna realizacja za³o¿eù operacji wiœlaùsko-odrzaùskiej przez Armiê Czerwon¹ spowodowa³a, ¿e w okresie od 12 do 25 stycznia prze³ama³a ona wiêkszoœÌ z nich. Najwiêkszy sukces operacyjno-taktyczny zanotowa³y armie l Frontu Bia³oruskiego marsza³ka G. ¯ukowa, które 26 stycznia rozpoczê³y prze³amywanie ostatniej zorganizowanej linii oporu. Jej zdobycie umo¿liwia³o wyjœcie na dalekie przedpole Berlina. By³ ni¹ Miêdzyrzecki Rejon Umocniony (MRU) nazywany w propagandzie niemieckiej "Ostwall", a przez sztab Armii Czerwonej - Czworobokiem Odrzaùskim.

Radzieckie sukcesy zmusiÂły niemiecki sztab do skupienia maksymalnych siÂł na wschodnim teatrze wojny kosztem innych frontĂłw. W tym celu 26 stycznia na Pomorzu utworzono GrupĂŞ Armii „WisÂła" dowodzonÂą przez ReichsfĂźhrera SS H. Himmlera. MiaÂła ona zamkn¹Ì lukĂŞ miĂŞdzy GrupÂą Armii "A" i "ÂŚrodek", ktĂłre 25 stycznia przemianowano odpowiednio na "ÂŚrodek" i "Pó³noc" oraz jak najdÂłuÂżej opóŸniaĂŚ marsz l FB na kierunku PoznaĂą - Frankfurt. Zadania te zamierzano wykonaĂŚ w oparciu o systemy umocnieĂą WaÂłu Pomorskiego i MRU. Do realizacji tego planu potrzebny byÂł czas, bowiem marszaÂłek ÂŻukĂłw narzucaÂł wysokie tempo dziaÂłaĂą na wymienionym kierunku.

Umocnienia MRU nale¿a³y pod wzglêdem wymogów technicznych i ówczesnej sztuki fortyfikacji do najnowoczeœniejszych w Europie. Jednak ich wartoœÌ bojowa w 1945 r. by³a raczej niewielka. Budowa MRU nie by³a dokoùczona, wiele obiektów po kilkuletniej przerwie rozbudowywano, wiele te¿ budowano od podstaw. Umocnienia nie posiada³y w pe³ni planowanego uzbrojenia i zaopatrzenia. Ponadto brakowa³o odpowiedniej liczby wyszkolonych jednostek fortecznych.

MRU sk³ada³ siê z trzech pasów obrony: przes³aniaj¹cego, g³ównego i ty³owego. Ponadto do walki przystosowano ka¿d¹ miejscowoœÌ w jego obrêbie. Te z nich. które stanowi³y wêz³y komunikacyjne a by³y pozbawione naturalnych warunków obronnych zamieniono w samodzielne punkty oporu dowodzone przez komendanta wojennego. Posiada³y one niewielki garnizon oraz pewn¹ iloœÌ umocnieù, co umo¿liwia³o walkê w ramach frontu. Dodatkowo bezpoœrednie przedpole linii g³ównej przygotowano do zatopienia przez spiêtrzenie wody w jeziorach i rzekach le¿¹cych w pasie Skwierzyna - Czerwieùsk. Na tym przedpolu usytuowany by³ Œwiebodzin zamieniony w samodzielny punkt oporu.

Dowództwo wojsk niemieckich liczy³o siê z faktem ust¹pienia z obszarów na wschód i zachód od Odry. Przewidywano, ¿e linie umocnieù spowolni¹ impet Armii Czerwonej, tak aby bez poœpiechu mo¿na by³o ewakuowaÌ urzêdy, fabryki, wartoœciowe jednostki wojskowe oraz ludnoœÌ cywiln¹ z zagro¿onych rejonów. Œrodkowa i pó³nocna czêœÌ Ziemi Lubuskiej nie by³a przewidziana w planach ewakuacyjnych. S¹dzono, ¿e umocnienia Wa³u Pomorskiego i MRU zatrzymaj¹ Armiê Czerwona i pozwol¹ na przygotowanie kontrnatarcia. Szczególnie aktywna w tych s¹dach by³a propaganda niemiecka. Umocnienia te by³y przewidziane do obsadzenia w przewa¿aj¹cej czêœci przez wycofuj¹ce siê oddzia³y frontowe maj¹ce prowadziÌ d³ugotrwa³¹ obronê, choÌ sztabowcy niemieccy zdawali sobie sprawê z faktu, ¿e nie przeszkolono ich w walce opartej na fortyfikacjach sta³ych. Jednak wydarzenia na froncie zmusza³y do energiczniejszych dzia³aù.

Dowódca III Marchijskiego Okrêgu Obronnego, genera³ Kortzfleisch, og³osi³ 20 stycznia alarm dla wszystkich jednostek rezerwowych okrêgu. Utworzono z nich dwie zapasowe dywizje: 433 pod dowództwem genera³a dywizji Vollratha Lßbbe powsta³¹ z jednostek garnizonowych Okrêgu frankfurckiego, z wy³¹czeniem Cottbus i Guben oraz 463 dowodzon¹ przez genera³a dywizji Habenichta z³o¿on¹ z oddzia³ów zapasowych Okrêgu poczdamskiego. Te formacje by³y stosunkowo liczne. Ka¿da z nich posiada³a trzy pu³ki grenadierów, sk³adaj¹ce siê z dwóch, a przewa¿nie trzech batalionów. Lecz ich przygotowanie do walki pozostawia³o wiele do ¿yczenia. Wystêpowa³y powa¿ne braki w œrodki wsparcia oraz w zaopatrzeniu i ³¹cznoœci. Nie mo¿na te¿ zapomnieÌ, ¿e wyszkolenie i morale tych przypadkowo z³¹czonych oddzia³ów by³o mizerne.

Sztab III Okrêgu Obronnego zrezygnowa³ z anga¿owania tych si³ na terenie Wielkopolski. Obsadzono nimi pozycjê przes³aniania MRU. Dywizja 433 otrzyma³a pó³nocny odcinek od Miêdzychodu do Trzciela, a 463 po³udniowy od styku z poprzedni¹ dywizja do Babimostu.

W tym czasie radzieckie jednostki rozbi³y oddzia³y XXI Okrêgu Obronnego w Wielkopolsce, którym dowodzi³ genera³ Petzel. Jego sztab wyruszy³ z Poznania przed 25 stycznia zanim miasto okr¹¿ono. Posuwaj¹c siê na zachód dotar³ do zespo³u koszarowego nieopodal Miêdzyrzecza, sk¹d zamierza³ kierowaÌ obron¹ pozycji przes³aniania MRU. W tym celu rozpoczêto zbieranie rozbitych i wycofuj¹cych siê jednostek, które wraz z przydzielonymi oddzia³ami Volkssturmu utworzy³y XXI zastêpczy korpus armijny. Genera³ Petzel mia³ te¿ do dyspozycji 433 i 463 Dywizjê.

Jednak sztab Grupy Armii „WisÂła” zadecydowaÂł inaczej. W tej krytycznej sytuacji do kierowania niemieckimi siÂłami odkomenderowano, majÂącÂą zaufanie Himmlera. doborowÂą jednostkĂŞ V Korpusu GĂłrskiego SS dowodzonÂą przez generaÂła policji KrĂźgera. Jego sztab wraz z czĂŞÂściÂą siÂł przerzucono z JugosÂławii do zespoÂłu koszarowego niedaleko MiĂŞdzyrzecza 25 stycznia. PozostaÂłe oddziaÂły przetransportowano w ciÂągu nastĂŞpnych dni. DowĂłdztwo XXI Korpusu podporzÂądkowaÂło siĂŞ jego rozkazom i utworzyÂło niÂższy szczebel dowodzenia. PieczĂŞ nad nim obj¹³ generaÂł Petzel, ktĂłrego 29 stycznia zastÂąpiÂł generaÂł SS Heilmann. Jednak faktycznym dowodzÂącym byÂł szef sztabu XXI Korpusu generaÂł puÂłkownik Hassenstein. Sztab korpusu przeniesiono do majÂątku ziemskiego - Rzeczyca oddalonego od ÂŚwiebodzina o 6 km na wschĂłd. PodlegaÂła mu poÂłowa siÂł 463 Dywizji na odcinku ZbÂąszyĂą - Babimost i 192 Dywizja zapasowa na linii Babimost - Kargowa - BojadÂła.

Tymczasem radzieckie jednostki l Armii Pancernej gwardii genera³a pu³kownika Michai³a Katukowa rozpoczê³y, 26 stycznia, prze³amywanie MRU w rejonie Trzciela. Wobec braku mo¿liwoœci zajêcia miasteczka si³y 11 Korpusu Pancernego obesz³y je od pó³nocy i sforsowa³y Obrê. Nastêpnie otrzyma³y rozkaz prze³amania g³ównego pasa obrony, wyjœcia na jego ty³y i oczekiwania nadejœcia g³ównych si³ l Armii Pancernej i 69 Armii ogólno-wojskowej pod dowództwem genera³a pu³kownika W³adimira Kowpakczy. Zadanie z du¿ym rozmachem i szczêœciem wykona³a 44 Brygada Pancerna gwardii, która noc¹ z 29 na 30 stycznia przebi³a siê w rejonie Wysokiej i zorganizowa³a obronê w strefie Tursk - Ma³uszów - Malutków - Lêdów.

Kiedy radzieckie czo³ówki pancerne przebija³y siê w rejonie Trzciela w Œwiebodzinie panowa³ wzglêdny spokój. Linie kolejowe z Frankfurtu do Œwiebodzina i ze Œwiebodzina do Sulechowa funkcjonowa³y, przynajmniej do 28 stycznia bez wiêkszych przerw. Dzia³a³a poczta, wodoci¹gi i elektrownia. WiêkszoœÌ ludnoœci pozosta³a na miejscu, rnimo ¿e uciekinierzy ze wschodu ostrzegali przed okrucieùstwami czerwonoarmistów. Ci, którzy opuszczali miasto udawali siê do S³ubic i dalej na zachód. W sobotê 27 stycznia w sulechowskim starostwie powiatu odby³a siê narada na temat sytuacji militarnej. Udzia³ wziêli w niej dowódcy obozu wojskowego w Ciborzu i garnizonu sulechowskiego oraz dowódca jednostki stacjonuj¹cej w Œwiebodzinie pu³kownik Berger, starosta Wolfgang Winkler i kierownik powiatowy NSDAP Anton Hauk.

Dopiero w poniedzia³ek 29 stycznia da³o siê wyczuÌ w mieœcie pewien niepokój. Rano kierownik NSV Mßnchberg poinformowa³ A. Hauka, ¿e w restauracji "Markischer Hof" ¿o³nierze spl¹drowali znajduj¹ce siê tam miejsce zaprowiantowania. Byli przy tym zadziorni i grozili mu pobiciem. Kiedy pu³kownik Berger dowiedzia³ siê o tym obieca³ podj¹Ì wobec winnych zajœcia surowe œrodki. Jednoczeœnie zakomunikowa³ A. Haukowi. ¿e ukoùczono budowê umocnieù wokó³ miasta i zamierza³ zamkn¹Ì siê ze swoja jednostka w Œwiebodzinie oraz og³osiÌ go twierdz¹. Tymczasem kierownik NSDAP wyrazi³ w¹tpliwoœÌ, czy po awanturze w restauracji mo¿na jeszcze ufaÌ jego ludziom. Nied³ugo potem przyby³ ze sztabu w Rzeczycy, genera³ Hassenstein wraz z rotmistrzem hrabi¹ von Lßttwitz. Zamierzali dotrzeÌ do Miêdzyrzecza, ale droga zosta³a po po³udniu zajêta przez 8 Samodzielny Korpus Zmechanizowany genera³a majora Iwana Driemowa nacieraj¹cy na kierunku Rusinów - Lubrza. Jednoczeœnie dowiedziano siê. ¿e dwa rosyjskie czo³gi, prawdopodobnie ze zwiadu 8 Korpusu, ostrzela³y dwa bunkry w pobli¿u Mostek i wziê³y do niewoli ocala³ych cz³onków Volkssturmu, którzy je obsadzali. Warto przy tym dodaÌ, ¿e nie dysponowali oni broni¹ przeciwpancern¹.

Tymczasem od poÂłudniowego wschodu, drogÂą z Babimostu nadciÂągaÂł 12 Samodzielny Korpus Pancerny generaÂła majora Filipa Rudkika. wchodzÂący w skÂład 69 Armii. Jego siÂły wspomagaÂły pó³nocne skrzydÂło 33 Armii, ktĂłra 29 stycznia osiÂągnĂŞÂła drogĂŞ ÂŚwiebodzin - Zielona GĂłra na odcinku Kalsk - SulechĂłw – Cigacice. Ta sytuacja groziÂła miastu otoczeniem. UprzedzajÂąc tÂą moÂżliwoœÌ, wieczorem, 29 stycznia A. Hauk otrzymaÂł z urzĂŞdu wojewĂłdzkiego we Frankfurcie rozkaz do natychmiastowej ewakuacji miasta. On wraz z siÂłami Wehrmachtu miaÂł wycofaĂŚ siĂŞ na g³ównÂą liniĂŞ obrony w rejonie Mostek. Tylko nieliczni mieszkaĂący pozostali i szukali odpowiednich piwnic na kryjĂłwki. OkoÂło 9 wieczorem A. Hauk opuÂściÂł ÂŚwiebodzin na jednokonnym wozie, gdyÂż w mieÂście od kilku dni nie byÂło paliwa. Po drodze mijaÂł, maszerujÂące na zachĂłd, oddziaÂły oraz pojedyncze grupy ÂżoÂłnierzy, ktĂłrzy informowali go. Âże oni nie majÂą rozkazu obsadzenia umocnieĂą koÂło Mostek, lecz majÂą zebraĂŚ siĂŞ w Buczy, kilka kilometrĂłw dalej.

W trakcie ewakuacji miasta MRU by³ prze³amany w dwóch miejscach: w Wysokiej i w Lubrzy, 10 km na pó³nocny-zachód od Œwiebodzina, a 33 Armia rozpoczê³a walkê o przebicie siê w rejonie O³obok - £¹kie - Sk¹pe - Pa³ck - Brzezie - Brody. Wieczorem 29 stycznia miasto opustosza³o. Nieliczni mieszkaùcy byli ukryci w piwnicach. Na zachód ci¹gnê³y liczne oddzia³y Wehrmachtu. W dniu 30 stycznia jednostki 8 Samodzielnego Korpusu Zmechanizowanego i 11 Samodzielnego Korpusu Pancernego przyst¹pi³y do zajmowania miasta. Tamte tragiczne dla ówczesnych mieszkaùców Œwiebodzina chwile zawarte s¹ w ich wspomnieniach. Oto co zapamiêta³, piêtnastoletni wówczas. Gerhard Stresow: "29 stycznia 1945 r. w Œwiebodzinie panowa³a œmiertelna cisza (...). Tej nocy ucieka³y przez miasto du¿e oddzia³y Wehrmachtu. Oko³o 8:30 nastêpnego dnia zauwa¿y³em pierwszych Rosjan (...). Oko³o godziny 10 wylecia³y drzwi piwnicy. Pijany Rosjanin zgwa³ci³ zaraz m³od¹ pani¹ P., która straszliwie krzycza³a. Jej piêcioletni syn gorzko p³aka³. Na górê do mieszkania wprowadzi³ siê na kwaterê mongolski oficer (...). Nasz s¹siad, rencista Józef Detszewski zna³ rosyjski i zrozumia³, ¿e mamy byÌ rozstrzelani, pospieszy³ do oficera i poprosi³ o pomoc (...). Przy maj¹tku Fretschera by³a strzelanina. Zobaczy³em zabitych - dwóch niemieckich i dwóch rosyjskich ¿o³nierzy. Nastêpnej nocy niebo i œnieg by³y czerwone od ognia, pali³o siê wiele domów".

W lecie 1944 r. jednostki Armii Czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego przekroczy³y liniê rzeki Bug, która stanowi³a ju¿, si³¹ rzeczy, wschodni¹ granicê nowej Polski. Z tego powodu nale¿a³o okreœliÌ stosunki miedzy polsk¹ administracj¹ a radzieckimi organami w³adzy wojskowej, które wkroczy³y na terytorium "paùstwa suwerennego i zaprzyjaŸnionego". By³y one przedmiotem konsultacji Delegatury Krajowej Rady Narodowej, a od 21 lipca Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i rz¹du radzieckiego. Ostatecznie 26 lipca w Moskwie podpisano porozumienie.

W okresie tzw. dwuw³adzy dochodzi³o czêsto do incydentów miêdzy obu stronami. Dotyczy³y one g³ównie spraw o kompetencje nad nieprzekazanymi jeszcze zak³adami i magazynami ¿ywnoœci. Aby zapobiegaÌ sporom radzieckie dowództwo postanowi³o, ¿e komendanci utrudniaj¹cy pracê stronie polskiej bêd¹ usuwani. Do kontrolowania komend utworzono stanowisko przedstawiciela Rady Wojennej Pó³nocnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej przy Urzêdzie Okrêgowego Pe³nomocnika Rz¹du RP. Dla pó³nocnych i œrodkowych powiatów Ziemi Lubuskiej przedstawiciel taki by³ w Poznaniu w osobie pu³kownika Nosowa, a dla po³udniowych we Wroc³awiu gdzie by³ nim genera³ Ozimin.

Okres dzia³alnoœci komend wojennych zosta³, w du¿ej czêœci, zakoùczony z chwila gdy usta³y potrzeby warunkuj¹ce istnienie tego typu instytucji tj. z koùcem wojny. Kwestiê przekazania rz¹dowi polskiemu pe³nego zakresu w³adzy rozstrzygniêto na konferencji w Warszawie 28 maja 1945 r. Podjêto na niej decyzjê o przejêciu w³adzy cywilnej przez Pe³nomocników Rz¹du RP. By³y jednak przes³anki, które przemawia³y za tym, aby czêœÌ komendantur nadal funkcjonowa³a. W ich mocy pozosta³y szpitale wojskowe, garnizony, obiekty przemys³owe i rolnicze oraz wa¿ne wêz³y komunikacyjne. Z tych przyczyn dzia³a³y one do sierpnia 1945 r., a niekiedy do 1946 r. Do tych ostatnich nale¿a³ Œwiebodzin.

Po zajêciu miasta znalaz³o siê ono w strefie przyfrontowej. Ze wzglêdu na istnienie w mieœcie wa¿nego wêz³a komunikacyjnego oraz wielu placówek gospodarczych, z punktu widzenia Armii Czerwonej, nale¿a³o w mo¿liwie krótkim czasie przywróciÌ jego funkcjonalnoœÌ. Dlatego rozkazem szefa Wydzia³u Komend Wojennych przy 1 FB. pu³kownika Szostakowa z dnia 2 lutego, powo³ano w Œwiebodzinie radzieck¹ komendanturê wojenn¹. Pracê rozpoczê³a ona 7 lutego. Komendantem mianowano majora Wladimira Gaunowa, a jego zastêpcami majora PobereŸnego ds. politycznych i kapitana Matwiejenkê ds. gospodarczych. Siedziba w³adz wojskowych mieœci³a siê w gmachu przy skrzy¿owaniu ulic Kolejowej i Stalina (obecnie Pi³sudskiego).

Wraz z ni¹ utworzono, niezale¿nie, delegaturê ds. pozyskania mienia po Niemcach. Po jej przejœciu komenda przyst¹pi³a do organizowania swoich struktur w terenie tworz¹c w okolicy miasta sieÌ oddzia³ów rejonowych. Sk³ada³y siê one z 2-4 podoficerów i kilku ¿o³nierzy. Ich zadaniem by³o zapewnienie bezpieczeùstwa, ochrona mienia oraz tworzenie tymczasowych organów administracyjnych.

Natomiast w mieœcie ogrodzono czêœÌ ulic, zakazuj¹c wstêpu cywilom. Za³o¿ono w tych wyodrêbnionych rejonach obóz przejœciowy. Jego komendantem by³ major Zwierow. Obóz by³ podzielony na dwie strefy. W jednej przetrzymywano Niemców (rejon ul. Poznaùskiej), a w drugiej (rejon ul. 30 Stycznia i Wa³owa) obywateli radzieckich, ¯ydów i Polaków, którzy znajdowali siê na robotach lub w obozach jenieckich. Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê wiêzionych Ukraiùców zyska³ on miano getta ukraiùskiego. By³ to obóz o charakterze weryfikacyjnym tzn., ¿e sprawdzano to¿samoœÌ wiêŸniów. Warunki bytowe by³y okropne. WiêŸniowie "mieszkali" w barakach o wymiarach 12x6x3 m. które musia³y pomieœciÌ na dwóch poziomach do 160 osób. Obowi¹zywa³ zakaz otwierania okien pod groŸb¹ rozstrzelania, codziennie odbywa³y siê d³ugie apele. W obozie mia³y miejsce trudne do wyjaœnienia wydarzenia, które opisa³ lekarz obozowy dr Sievers. pochodz¹cy z £otwy: "W nocy s³yszeliœmy straszne krzyki dobywaj¹ce siê z ³aŸni. Rano, zaprowadzono mnie tam, zobaczy³em straszny obraz, na kupie le¿a³o 12 mê¿czyzn bez spodni i marynarek, ze œladami bicia (...). ¯ywi przemieszani byli z umar³ymi i dogorywaj¹cymi. Kiedy siê zbli¿yliœmy zas³aniali siê ledwo mówi¹c "nein, nein, nein". Sytuacje takie powtarza³y siê. Bywa³o, ¿e niektórzy wisieli na rurach". Zmar³ych grzebano w pobliskim stawie, który by³ Ÿród³em wody dla obozu. Ciê¿kie warunki ¿ycia, choroby, terror oraz beznadziejna sytuacja prowadzi³y czêsto do samobójstw. ŒmiertelnoœÌ w obozie wynosi³a oko³o 20 osób dziennie. W pocz¹tkach marca w obozie przebywa³o oko³o 5 tyœ. wiêŸniów, których stopniowo zaczêto wywoziÌ w g³¹b Rosji. Jednym transportem zabierano oko³o 1000 osób, w tym i ciê¿ko chorych. Z tego wzglêdu œmiertelnoœÌ wœród wiêŸniów wynosi³a oko³o 300 osób. Wywozem, który trwa³ do koùca maja, objêto 12-14 tyœ. ludzi. Obóz funkcjonowa³ jeszcze w pierwszych miesi¹cach 1946 r.

Blisko 2 miesi¹ce Armia Czerwona by³a jedyn¹ w³adza w mieœcie. Dopiero 27 marca major W. Gaunow wys³a³ do Poznania swego pe³nomocnika, którego zadaniem by³o sprowadzenie z Komitetu Wojewódzkiego PPR grupy dzia³aczy z wytycznymi do stworzenia zal¹¿ku polskiej administracji. Grupê 105 osób przewieziono 5 ciê¿arówkami od komendanta pod dowództwem polskiego podporucznika 28 marca. Gdy u majora W. Gaunowa dokonywa³ siê formalny ju¿ podzia³ stanowisk, pod budynkiem dosz³o do tragicznego zajœcia. Polska mowa wywo³ywa³a zaciekawienie wœród ¿o³nierzy radzieckich. Jeden z nich, major w skórzanej kurtce, podszed³ do Polaków i zacz¹³ ogl¹daÌ ich rêce. Po chwili zacz¹³ krzyczeÌ na nich, ¿e s¹ kapitalistami, polskimi panami, inteligentami oraz dekownikami. Oczywiœcie pomy³ka by³a ewidentna. Po czym wyci¹gn¹³ pistolet i przy³o¿y³ do piersi najbli¿szego stoj¹cego. By³ nim 23-letni ch³opak pochodz¹cy z W¹growca, który tydzieù wczeœniej siê o¿eni³ - Józef Diament. Po krótkim wahaniu major wystrzeli³, ch³opak chwyci³ siê za pierœ, zrobi³ kilka kroków i upad³. Wystraszeni Polacy rozbiegli siê. Majora zaraz ujêto. Józef Diament zmar³ 2 godziny póŸniej w szpitalu wojskowym.

Wydarzenie to wytr¹ci³o z równowagi wielu dzia³aczy, z których czêœÌ zrezygnowa³a z dalszego pobytu w Œwiebodzinie i powróci³a do domów. Pozostali zajêli Siê organizowaniem ¿ycia w mieœcie.

Kompetencjom w³adz polskich nie podlega³o bezpieczeùstwo, s¹downictwo, poczta, przemys³ oraz kolejnictwo. Dyskusji nie podlega³ fakt, ¿e dzia³alnoœÌ strony polskiej musia³a przebiegaÌ w œcis³ym porozumieniu z radzieck¹ w³adz¹ wojskow¹.

W pierwszej kolejnoœci administracja polska stara³a siê rozwi¹zaÌ problemy aprowizacyjne. Zadanie to by³o o tyle trudne, ¿e nale¿a³o reaktywowaÌ rolnictwo, które stymulowa³oby rozwój handlu i rzemios³a. Tymczasem strona radziecka dysponowa³a 98% byd³a oraz wiêkszoœci¹ maj¹tków ziemskich. W tej sytuacji wszystko zale¿a³o od zrêcznego podejœcia i uk³adów z komendantem, u którego "co pewien czas odbywa³y siê zebrania, na których omawiano i regulowano wszelkie sprawy zwi¹zane z przeprowadzeniem zasiewów" i nie tylko. Oto 5 lipca na zebranie w Zarz¹dzie Miasta, z jednogodzinnym opóŸnieniem, przyby³ starosta Roman Tylkowski, który oœwiadczy³, ¿e wraca od komendanta i poda³ do wiadomoœci rzeczy uzyskane u niego. By³y to: samochód (reprezentacyjna limuzyna), krowa, baran, œwinia, 2 worki maki pszennej, 50 kg cukru, 50 litrów spirytusu, a nawet papierosy.

Jednak nie wszystkie problemy rozwi¹zywano tak ³atwo. Akcja ¿niwna, mimo technicznej pomocy Armii Czerwonej, nie przynios³a oczekiwanych plonów, w tej sytuacji Komisarz Ziemski in¿. K. Rybarkiewicz zwróci³ siê, w piœmie z 21 sierpnia, do komendanta z proœb¹ aby odst¹piono, wed³ug uznania, kilka pól, z których strona polska mog³aby dodatkowo zebraÌ zbo¿e, gdy¿ liczba mieszkaùców Œwiebodzina roœnie, a zbo¿a jest wci¹¿ ma³o. Komendant W. Gaunow pozostawi³ tê proœbê bez odpowiedzi. Z kolei we wrzeœniu pe³nomocnik ds. akcji siewnej w Urzêdzie Wojewódzkim w Poznaniu, in¿. Witold Maring, nakaza³ staroœcie utworzenie "Funduszu Siewnego". Na ten cel mia³ otrzymaÌ zbo¿e od Armii Czerwonej w stosunku 180 kg z hektara. Tymczasem referent rolny Jan Jakubowski odpisa³ mu, ¿e 19 wrzeœnia by³ u miejscowego komendanta, lecz odmówiono mu zbo¿a t³umacz¹c, ¿e Armia Czerwona i tak ju¿ da³a du¿o zbo¿a (zebrane z 6100 hektarów oziminy i 2020 hektarów jarych). Tymczasem "polskie ¿niwa" objê³y odpowiednio 6000 i 3000 hektarów, z których nale¿a³o wy¿ywiÌ ludzi, zwierzêta oraz odstawiÌ kontyngent i od³o¿yÌ na nastêpny zasiew. Innym problemem by³a sprawa ziemniaków. Otó¿ na zebraniu w Zarz¹dzie Miasta wójtów i so³tysów 19 wrzeœnia, zabroniono wykopywania ziemniaków, gdy¿ jak zapewnia³ kapitan Matwiejenko, by³y sadzone przez Armiê Czerwon¹ i tylko ona mia³a prawo do ich zbioru. Polacy protestowali t³umacz¹c, ¿e czêœÌ pól obsadzili sami. Tymczasem radziecki oficer spokojnie oœwiadczy³, ¿e "bêdzie ustalaÌ siê prawdziwoœÌ tych doniesieù i wydawaÌ odpowiednie pozwolenia". Jednak nie zawsze strona polska by³ na straconej pozycji. Podczas posiedzenia 6 stycznia 1946 r. Miejskiej Rady Narodowej podjêto kwestie nie op³aconych przez komendê rachunków za u¿ywanie wody z Miejskich Zak³adów Wodoci¹gowych, któr¹ wykorzystywa³y te¿ radzieckie szpitale i getto ukraiùskie. Burmistrz Stanis³aw B³aszak postanowi³, ¿e MZW mia³y wystawiÌ komendzie rachunek i przez Starostwo przes³aÌ go do Wydzia³u Interwencji, przy Urzêdzie Wojewódzkim w Poznaniu, na rêce pu³kownika Nosowa. Na temat epilogu zdarzenia brak jest niestety dokumentów.

Obok aprowizacji istotn¹ spraw¹ by³o uruchomienie w Œwiebodzinie obiektów przemys³owych i komunalnych, które oprócz produktów zapewnia³yby miejsca pracy dla rosn¹cej liczby mieszkaùców miasta. Jednak kluczowe obiekty s³u¿y³y Armii Czerwonej, przez co pocz¹tkowo w mieœcie rozwin¹³ siê tylko drobny handel i rzemios³o. Liczba zajêtych obiektów by³a wysoka (zajmowano 43 obiekty). Ponadto zajmowano szpital œw. Józefa przy ulicy Zamkowej 1, koszary przy ulicy Mi³ej oraz 4 z 5 szkó³.

W sierpniu rozpoczê³o siê przekazywanie polskiej administracji obiektów zarz¹dzanych przez wojsko radzieckie, w dokumentach archiwalnych zachowa³o siê 20 aktów z ich przekazania. W nastêpnym miesi¹cu Armia Czerwona przekaza³a pocz¹tkowo 711 sztuk ró¿nego sprzêtu rolniczego.

Radzieckie wÂładze wojskowe braÂły rĂłwnieÂż udziaÂł w przygotowaniach i obchodach uroczystoÂści paĂąstwowych l Maja, 3 Maja oraz doÂżynkach.

Wraz z zakoùczeniem wojny, okrzepniêciem administracji polskiej oraz normalizacj¹ ¿ycia spo³ecznego kompetencje radzieckiej w³adzy wojskowej przechodzi³y stopniowo w polskie rêce. W tym okresie rozwi¹zano wiêkszoœÌ komendantur na Ziemiach Zachodnich i Pó³nocnych. Jednak w niektórych miastach dzia³a³y one dalej, tak jak np. w Œwiebodzinie a¿ do 21 maja 1946 r.

W tym dniu odbyÂło siĂŞ spotkanie miejscowych czynnikĂłw politycznych z radzieckimi oficerami, na ktĂłrym oficjalnie rozwiÂązano komendĂŞ wojennÂą, a majorowi Gaunowowi wrĂŞczono list dziĂŞkczynny za okazanÂą pomoc. Tym samym zakoĂączono okres dwuwÂładzy na Ziemi ÂŚwiebodziĂąskiej.

Dzia³alnoœÌ radzieckich komend wojennych mo¿na rozpatrywaÌ dwojako. Z jednej strony jej posuniêcia pozwoli³y na stworzenie i okrzepniêcie polskiej w³adzy oraz umo¿liwi³y wszczêcie procesów polonizacji i repolonizacji Ziem Zachodnich i Pó³nocnych zapewniaj¹c bezpieczeùstwo i przekazuj¹c stopniowo zarz¹d nad gospodark¹. ChoÌ nie zawsze intencje obu stron by³y podobne to starano siê nie doprowadzaÌ, w miarê mo¿liwoœci, do zadra¿nieù w obustronnych stosunkach. Z drugiej strony nie mo¿na zapomnieÌ, ¿e Armia Czerwona zarz¹dza³a Ziemiami Zachodnimi i Pó³nocnymi jako terytorium wroga. St¹d jej dzia³ania mia³y czêsto charakter ³upie¿czy i odwetowy w stosunku do wszystkiego co nosi³o znamiê niemieckoœci. Takie postêpowanie t³umaczono z regu³y, mniej lub bardziej s³usznie, chêci¹ zadoœÌuczynienia za okupacjê ZSRR.