Ze Œwiebodzina wywodzi siê jeden z bardziej znanych wroc³awskich biskupów pomocniczych XVIII stulecia - Eliasz Daniel von Sommerfeld, faktyczny administrator diecezji w zastêpstwie, obci¹¿onego licznymi obowi¹zkami, biskupa Franciszka Ludwika von Pfalz-Rhein Neuburga.

DwĂłr w Borowie

Eliasz v. Sommerfeld urodzi³ siê 7 kwietnia 1681 roku w Borowie, w maj¹tku swego ojca, ówczesnego katolickiego burmistrza Œwiebodzina - Teodora von Sommerfelda. Jego matk¹ by³a Anna Katarzyna Hoffmann, gorliwa luteranka a¿ do ostatnich swych dni (zmar³a oko³o 1700 roku). Dziadek przysz³ego biskupa, Daniel Sommerfeld, pochodzi³ z Brzegu G³ogowskiego, sk¹d w czasie wojny trzydziestoletniej przeniós³ siê do Œwiebodzina i o¿eni³ z Mari¹ Kaldenbach. W roku 1662 pe³ni³ tu funkcjê radnego-syndyka i pisarza miejskiego. W roku 1667 zosta³ nawet wybrany na protestanckiego burmistrza miasta, jednak wkrótce odwo³a³ go z tego stanowiska obecny osobiœcie w Œwiebodzinie starosta krajowy Georg v. Dyhrn. Co ciekawe, od razu w jego miejsce powo³ano syna -Teodora, który 5 marca 1662 roku w Parady¿u przeszed³ na katolicyzm, a w roku 1676, za wiern¹ s³u¿bê miastu, otrzyma³ w Wiedniu tytu³ szlachecki. Umocni³ on jeszcze tê swoj¹ szczególn¹ pozycjê, dzier¿awi¹c od roku 1680 posiad³oœÌ podmiejsk¹ w Borowie i osiadaj¹c tam na sta³e (zakupi³ ten maj¹tek w roku 1697). Czwórkê swoich dzieci - Teodora, Eliasza Daniela, Bernarda Benedykta (póŸniejszego kanonika g³ogowskiego) i Teodorê wychowywa³ w duchu katolickim.

Koœció³ w Borowie

Synowie Teodora uczêszczali pocz¹tkowo do s³ynnego gimnazjum jezuickiego w G³ogowie. Eliasz v. Sommerfeld ukoùczy³ tê szko³ê z wyró¿nieniem w roku 1698 i rozpocz¹³ dalsze studia w gimnazjum jezuickim œw. Macieja we Wroc³awiu, prowadz¹cym wyk³ady na poziomie uniwersyteckim. Tutaj odby³ kurs w zakresie filozofii w przyœpieszonym terminie dwóch lat (zwykle trwa³y 3 lata), uzyskuj¹c doskona³y wynik. Doceniaj¹c jego uzdolnienia i zapa³ rektor kolegium, Fryderyk Wolff, wys³a³ go na studia teologiczne do Kolegium Niemieckiego (Germanicum) w Rzymie.

BorĂłw w 1 poÂłowie XX wieku

Eliasz Daniel von Sommerfeld zjawi³ siê w Rzymie pod koniec 1700 roku po wczeœniejszym przyjêciu ni¿szych œwiêceù kap³aùskich w katedrze wroc³awskiej. Nauka nie przychodzi³a mu tutaj tak ³atwo, jak w kraju. W opinii prze³o¿onych uchodzi³ wiêc za studenta œredniego, ale w zachowaniu celowa³ pilnoœci¹ i pobo¿noœci¹. Po trzyletnich studiach uzyska³ w marcu 1704 roku na uniwersytecie w Perugii promocjê doktorsk¹ z teologii, przyjmuj¹c wczeœniej pe³ne œwiêcenia kap³aùskie. Bêd¹c ju¿ od roku 1700 kanonikiem przy katedrze wroc³awskiej, po spe³nieniu wymogów formalnych, zosta³ w po³owie roku 1704 pe³noprawnym cz³onkiem kapitu³y katedralnej i obj¹³ urz¹d jej sêdziego, o uprawnieniach prawno-maj¹tkowych. Mimo m³odego wieku Eliasz von Sommerfeld sta³ siê od razu czo³ow¹ postaci¹ owej kapitu³y, ciesz¹c siê w niej powszechnym zaufaniem i uznaniem.

W roku 1713 kanonik Sommerfeld zaj¹³ siê uporz¹dkowaniem archiwaliów kapitu³y, a równoczeœnie zbiorów biblioteki kapitulnej (funkcjê bibliotekarza pe³ni³ a¿ do roku 1728). Zdobyte doœwiadczenie pozwoli³o mu na pracê nad rewizj¹ przepisów dotycz¹cych przyjêcia do kapitu³y i opracowania wraz z dziekanem katedralnym - hr. Leopoldem Zygmuntem von Frankenbergiem nowej instrukcji zatwierdzonej w roku 1722 i obowi¹zuj¹cej a¿ do roku 1810. W latach 1714-1731 by³ on tak¿e rektorem seminarium duchownego, prowadz¹c w nim podstawowe wyk³ady.

W tym¿e roku ordynariusz diecezji bp Franciszek Ludwik przedstawi³ papie¿owi kandydaturê von Sommerfelda na swojego sufragana, okreœlaj¹c go w piœmie z 26 lutego jako cz³owieka wyró¿niaj¹cego siê czystoœci¹ obyczajów, gorliwoœci¹ ¿ycia religijnego i gruntownym wykszta³ceniem naukowym. Podobnie pozytywny pogl¹d wyrazi³a o nim kapitu³a katedralna. Pewnym problemem, opóŸniaj¹cym ostateczn¹ decyzjê, sta³y siê luteraùskie przekonania matki kandydata. W¹tpliwoœci rozwia³a ostatecznie opinia œwiebodziùskiego proboszcza o przyk³adnym, szlachetnym ¿yciu matki, formuj¹cym jak najlepsz¹ postawê swego syna.

Bull¹ papiesk¹ z 11 czerwca 1714 roku Eliasz Daniel von Sommerfeld zosta³ zatwierdzony na sufragana diecezji wroc³awskiej i uzyska³ tytularne biskupstwo Leontopolis w Egipcie. Sakrê biskupi¹ przyj¹³ z r¹k nuncjusza apostolskiego w Wiedniu.

Rozpocz¹³ siê bardzo aktywny, 28-letni okres pos³ugi biskupiej von Sommerfelda podczas której wyœwiêci³ 1819 kap³anów, konsekrowa³ 55 koœcio³ów oraz 266 o³tarzy i 1229 portatyli, instalowa³ 28 pra³atów i opatów, udzieli³ benedykcji 4 opatkom i ob³óczy³ 70 zakonnic. W roku 1728 po³o¿y³ jeszcze kamieù wêgielny pod budynek nowego uniwersytetu we Wroc³awiu oraz w roku 1732 poœwiêci³ uroczyœcie statuê œw. Jana Nepomucena. Jedn¹ z wa¿nych czynnoœci biskupa Sommerfelda by³a generalna wizytacja diecezji, przeprowadzona w latach 1718-1724. By³ to ostatni tak pe³ny opis diecezji wroc³awskiej do pocz¹tków XIX wieku. Troszcz¹c siê o stan powo³aù kap³aùskich nowy sufragan od roku 1719 zabiega³ o rozbudowê dawnego seminarium duchownego i podniesienie jego poziomu, zyskuj¹c wielu protektorów, dziêki którym wybudowano odpowiedni budynek i w roku 1731 otwarto alumnat. Korzystne stypendia i w³aœciwe warunki doprowadzi³y do wzrostu zainteresowaù studiami teologicznymi w diecezji i sporej liczby nowych absolwentów. Biskup Sommerfeld przygotowa³ równie¿ i wyda³ w roku 1735 nowy katechizm dla swojej diecezji. Przy tak aktywnej dzia³alnoœci zewnêtrznej Eliasz von Sommerfeld nie zaniedbywa³ tak¿e w³asnego ¿ycia wewnêtrznego, s³u¿¹c przyk³adem jako rektor zrzeszeù brackich, m.in. bractwa ró¿aùcowego i bractwa Najœwiêtszego Sakramentu.

Wraz ze œmierci¹ w roku 1732 biskupa ordynariusza Franciszka Ludwika rozpoczê³y siê dla biskupa Sommerfelda lata upokorzeù i cierpieù. Przede wszystkim jego kandydatura na nowego ordynariusza, mimo poparcia kapitu³y i samego papie¿a Klemensa XI, nie mia³a szans realizacji wobec zdecydowanego oporu dworu cesarskiego, który wszelkimi sposobami forsowa³ kardyna³a Filipa Ludwika Sinzendorfa. Wybór tego ostatniego spowodowa³ osobisty konflikt obu hierarchów i podzia³y w kapitule, która zabiega³a nawet o uniewa¿nienie wyboru Sinzendorfa. Szereg nominacji kardyna³a Sinzendorfa budzi³o sprzeciw, poniewa¿ ³ama³y one wieloletnie tradycje diecezji. G³oœny rozg³os mia³ konflikt o awanse hr. Filipa Gotharda von Schaffgotscha, aktywnego cz³onka lo¿y masoùskiej, odsuniêtego z inspiracji von Sommerfelda od udzia³u w ceremoniach koœcielnych, póŸniej biskupa wroc³awskiego, co doprowadzi³o nawet do z³o¿enia rezygnacji przez biskupa sufragana (16 maja 1742 r.).

Po zajêciu Œl¹ska i Wroc³awia przez wojska pruskie w roku 1740 dochodzi³o do wielu interwencji nowej administracji w sprawy wewnêtrzne tutejszego Koœcio³a, m.in. przy zdecydowanym oporze biskupa Sommerfelda próbowano spenetrowaÌ skarbiec kapitu³y i przeprowadzono upokarzaj¹c¹ rewizjê w alumnacie. Eliasz von Sommerfeld uczestniczy³ równie¿ w pertraktacjach z urzêdnikami królewskimi, dotycz¹cymi tzw. przysiêgi wiernoœci wobec nowego w³adcy, prezentuj¹c siê jako jej zdecydowany przeciwnik, co przyp³aci³ koniecznoœci¹ opuszczenia w sierpniu 1741 Wroc³awia i udaniem siê do czêœci diecezji wroc³awskiej, le¿¹cej w granicach Rzeczypospolitej, a nastêpnie do Czêstochowy. Po z³o¿eniu przez wytypowanych cz³onków kapitu³y, za zgod¹ papie¿a i cesarzowej Marii Teresy, ho³du królowi pruskiemu, biskup Sommerfeld zjawi³ siê ponownie w listopadzie 1741 roku we Wroc³awiu. W zasadzie nie wróci³ ju¿ do aktywnego ¿ycia i z³o¿ony chorob¹ zmar³ 26 sierpnia 1742 roku. Zosta³ pochowany w kaplicy œw. Karola Boromeusza w katedrze wroc³awskiej. Napis na jego nagrobku, wspominaj¹c ¿e pochodzi³ ze Œwiebodzina ("Silesium Schwibusiensem"), "wys³awia go jako mê¿a bez skazy, owianego duchem proroka Eliasza, przyœwiecaj¹cego wspó³braciom rzadkim przyk³adem ca³kowitego poœwiêcenia siê dla chwa³y Bo¿ej i zbawienia bliŸnich. Jako nieustraszony obroùca prawdy i wiary, nie da³ siê uwieœÌ zgorszeniom czasu i st¹d stanowi wspania³y wzór do naœladowania".

W zapisie testamentowym biskupa Sommerfelda spotykamy akcenty œwiebodziùskie. Miêdzy innymi na koœció³ w Œwiebodzinie, który od lat odczuwa³ znaczny niedostatek, przeznaczy³ 1000 talarów, za które nale¿a³o odprawiaÌ doroczne Msze œw. w intencji jego zmar³ych rodziców, jego samego i rodzeùstwa oraz jako ja³mu¿nê dla potrzebuj¹cych w parafii. Fundacja ta przetrwa³a do lat 30-tych XX wieku. 1000 florenów przeznaczy³ równie¿ na stypendium dla katolików ze Œwiebodzina studiuj¹cych na uczelni wroc³awskiej, zw³aszcza biednych. On równie¿ ufundowa³ w roku 1735 tablicê epitafijn¹ swego ojca - burmistrza Teodora von Sommerfelda, zachowan¹ do dziœ w koœciele parafialnym, w kaplicy bocznej z krypt¹ rodzinn¹.

Pochodz¹cy ze Œwiebodzina Eliasz Daniel von Sommerfeld uchodziÌ mo¿e za "wspania³y wzór gorliwego kap³ana, kanonika i biskupa, zatroskanego o chwa³ê Bo¿¹ i zbawienie ludzi, w jak¿e trudnych czasach prze³omów religijnych i politycznych osiemnastego wieku".

(przygotowano na podstawie pracy ks. J. Patera z 1986 r. i dodano wÂłasne uzupeÂłnienia)