Kroniki wypadkĂłw z XVII i XVIII wiecznych

dziejĂłw ÂŚwiebodzina

"Kroniki wypadków..." czy to kolejna rubryka w wydaniu lokalnego tygodnika? Nie. Tym razem autor tekstu, ŒP Pan W³odzimierz Zarzycki pokusi³ siê o ma³e podsumowanie XVII i XVIII wiecznych "przypadków" œwiebodziùskich. Wielokrotnie powtarzane powiedzenie ¿e wypadki chodz¹ po ludziach jak nigdy póŸniej idealnie pasuje do tego okresu z dziejów naszego miasta
Bardzo dziĂŞkujĂŞ Autorwi artykuÂłu za udostĂŞpnienie materiaÂłu do publikacji.

Aby móc nieco pozytywniej spojrzeÌ na nasz¹ wspó³czesnoœÌ dobrze jest czasem uœwiadomiÌ sobie, jakie niebezpieczeùstwa, zagro¿enia i nieszczêœcia wisia³y na co dzieù nad g³owami mieszkaùców Œwiebodzina zaledwie 300-400 lat temu, a to w historii okres przecie¿ nie a¿ tak d³ugi. Podobny, lub jeszcze gorszy, los by³ udzia³em prawie wszystkich miast, szczególnie œrodkowoeuropejskich. W opisach dziejów miasta Jakuba Schickfusa, Samuela Knispela czy Gustawa Zerndta a¿ roi siê od opisów ró¿nych wydarzeù ma³ych i wielkich, œmiesznych i dramatycznych. Z tego bogatego skarbca wybra³em tylko te tematy wydarzeù, które niegdyœ wia³y groz¹ a dziœ na szczêœcie, s¹ nam ca³kowicie nieznane. Pominê jednoczeœnie te wypadki, które dotyczy³y pojedynczych osób a zajmê siê wy³¹cznie tymi, które k³ad³y siê piêtnem na ca³ej spo³ecznoœci miejskiej. Dlatego na wstêpie wymieniê te zagadnienia których nie poruszê i wyjaœniê dlaczego.

Nie bêdê zajmowa³ siê wojnami. Œwiebodzin, choÌ nigdy nie oblegany i nie niszczony wojnami prze¿ywa³ jednak ciê¿kie chwile w czasie czêstych przemarszów wojsk. Kwaterunki, burdy, kontrybucje by³y codziennoœci¹. By³y tu prawie wszystkie wojska œrodkowej i wschodniej Europy. Te cierpienia prze¿ywa³y i inne miasta na przestrzeni dziejów a¿ po wspó³czesnoœÌ i groza wojny jest nam powszechnie znana, a wielu z nas nawet z autopsji.
Nie bĂŞdĂŞ rĂłwnieÂż mĂłwiÂł o bijatykach, zabĂłjstwach, wypadkach czy poÂżarach 2-3 domĂłw. DziÂś mamy bĂłjki w dyskotekach, strzelaniny na parkingach, porachunki mafii wreszcie tak liczne wypadki drogowe, Âże tym nas minione wieki niczym nie zaskoczÂą.
Nie wspomnê tak¿e o utyskiwaniu i karaniu za uwiedzenia, zdradê ma³¿eùsk¹, za nierz¹d czy wreszcie oburzenia na bardzo z³¹ s³awê ³aŸni miejskich. Dziœ mamy to samo, ponadto "krasawice" na trasach przelotowych, natomiast ³aŸnie zast¹pi³y dziœ agencje towarzyskie.
Nie bĂŞdĂŞ wspominaÂł takÂże kÂłopotĂłw finansowych kupcĂłw, rzemieÂślnikĂłw i nauczycieli bo istniaÂły one zawsze i trwajÂą niezmiennie do dziÂś. (...)

Jak grom z jasnego nieba spadaÂły na miasto poÂżary. Wszystkie domy z wyjÂątkiem ratusza, koÂścioÂła, szkoÂły (od 1604r.) i zamku zbudowane byÂły z drewna lub ich konstrukcje byÂły ryglowe (drewniana konstrukcja wypeÂłniona glinÂą zmieszanÂą ze sÂłomÂą). Piece prymitywne, otwarty ogieĂą latarni, Âświec, Âłuczywa. W mieÂście byÂły stajnie, obory, stodoÂły. PaliÂło siĂŞ czĂŞsto.
StraÂżnik z wieÂży alarmowaÂł dzwonem, ale kiedy ogieĂą wybuchaÂł, wszystko zaleÂżaÂło od kierunku wiatru. Ratunkiem byÂł deszcz. Pierwsze przepisy przeciwpoÂżarowe i Âśrodki ppoÂż. PojawiÂły siĂŞ dopiero w drugiej poÂłowie XVIII wieku.

Miasto pali³o siê ju¿ wczeœniej, ale my zajmiemy siê wy³¹cznie XVI i XVII wiekiem i to tylko tymi po¿arami, które obejmowa³y znaczn¹ czêœÌ miasta. I tak:
1500 r. - sp³onê³o pó³ miasta,
1541 r. - w ciÂągu trzech godzin spÂłonĂŞÂło caÂłe miasto i przedmieÂścia z BramÂą KrzyÂżowÂą, pozostaÂł tylko zamek i przedmieÂście GÂłogowskie. StopiÂły siĂŞ dzwony koÂścioÂła,
1637 r. - po¿ar na rynku, spali³a siê ca³a czêœÌ miasta od ulicy 3 Maja a¿ po otoczenie koœcio³a Œw. Micha³a. Znów stopi³y siê dzwony koœcio³a. W sumie 60 domów mieszkalnych i innych zabudowaù,
1640 r. - poÂżar spowodowaÂł ÂżoÂłnierz szwedzki stacjonujÂących tu wojsk, spÂłonĂŞÂło prawie 50 domĂłw mieszkalnych oraz inne zabudowania.

Nie licz¹c po¿arów drobnych i wczeœniejszych, to w okresie 140 lat miasto pali³o siê 5 razy, œrednio co 28 lat! £aski ksi¹¿êce, ulgi podatkowe, drewno z lasu miejskiego pomaga³y odbudowaÌ miasto, ale wszystko trzeba by³o za ka¿dym razem rozpoczynaÌ od zera. Gin¹³ ca³y dobytek. Lêk przed ogniem by³ ogromny. SpodziewaÌ siê go mo¿na by³o w ka¿dej chwili i trzeba by³o mieÌ wszystko w pogotowiu.

Nad mieszkaùcami miasta wisia³o nieustannie widmo zarazy. Przybywa³a g³ównie ze wschodu. Œrodków zaradczych prawie nie by³o. Nieliczni tylko uchodzili z ¿yciem, i tak: 1510 r. - zmar³o tyle ludzi, ¿e nikt ich nie potrafi³ policzyÌ,
1533 r. - zmarÂło 1900 osĂłb - a miasto byÂło przecieÂż maÂłe,
1552 r. - zginĂŞÂło ponad 2000 osĂłb - zaraza z nawrotami,
1625 r. - zmarÂło 775 osĂłb,
1630-33 r. - w pierwszych dwu latach zmarÂło 1700 osĂłb - niepoliczone i nie rejestrowane w koÂściele zwÂłoki leÂżaÂły po polach,
1654 r. - zarazĂŞ przywlekli kuÂśnierze i kupcy skĂłr z Rosji, we Frankfurcie zaraza szalaÂła 7 razy, w ÂŚwiebodzinie pochÂłonĂŞÂła 400 ofiar.

W ciÂągu tych 144 lat dÂżuma szalaÂła 6 razy, Âśrednio co 24 lata! Jak dobrze, Âże nie znamy tego nieszczĂŞÂścia. PrzytoczĂŞ tylko fragmenty z historii miasta Gustawa Zerndta:
"Miasto wyda³o zarz¹dzenia. Boczne drogi zabarykadowano i ustawiono obok nich szubienice z napisem, ¿e kto mimo to przejdzie bêdzie na miejscu powieszony. Domy z zaraz¹ znaczono podwójnym krzy¿em i zabijano na parterze drzwi i okiennice deskami i gwoŸdŸmi. Zdrowi mogli przedtem dom opuœciÌ ale nie wracaÌ, dopiero po 40 dniach po ust¹pieniu zarazy. Duchowni nieœli chorym pociechê przez otwory w okiennicach. Stra¿nicy dostarczali ¿ywnoœÌ. Zamkniêci mogli tylko z piêtra spuszczaÌ koszyki. Zrzucone pieni¹dze i kartki z ¿yczeniami zakupu brano ³y¿k¹ lub obcêgami i najpierw moczono w occie. Grzebano bez konduktu (zakaz) o 1 ³okcia g³êbiej ni¿ zwykle i zalewano niegaszonym wapnem. 40 dni po ostatnim zgonie lub po prze¿yciu ostatniego chorego dom otwierano i miejscy stra¿nicy czyœcili dom octem, s³on¹ wod¹, gor¹cym ³ugiem, œciany tynkowano". G³ównymi œrodkami "medycznymi" by³o g³êbokie wypalanie ropni roz¿arzonym do bia³oœci ¿elazem, doustnie czosnek.

W owych czasach karano surowo, a ze z³odziejami nie patyczkowano siê. Oto wyci¹g z ówczesnego "kodeksu": "Jeœli kradzie¿ wynios³a pó³ srebrnego grosza (Batzen) i zosta³a potwierdzona przez trzech wiarygodnych œwiadków nale¿y go straciÌ. Je¿eli wynios³a mniej, to ma byÌ publicznie wych³ostany, je¿eli jednak wczeœniej by³ dokona³ niecnego czynu lub krzywoprzysiêstwa to nale¿y te¿ go straciÌ". Zabójstwa nie by³y niczym niezwyk³ym i karano je czêsto grzywn¹ lub odszkodowaniem rodzinie. A dziœ odwrotnie. Dalej pisze kronikarz: "¿e miasto mia³o w³asnego kata jest pewne. Mia³ on w tych dawnych czasach tyle roboty, ¿e musia³ utrzymywaÌ pomocnika. Kiedy chwilowo "etat" kata nie by³ obsadzony, miasto anga¿owa³o katów z Miêdzyrzecza lub Krosna. Umowa z Ambrozisem, katem z Miêdzyrzecza opiewa³a na 2 guldeny od egzekucji i utrzymywanie przez wszystkie dni "pracy". Inne zajêcia jak ch³osta, tortury w czasie przes³uchaù prawdopodobnie te¿ nale¿a³y do jego obowi¹zków. Wykonywa³ te¿ drobniejsze kary np. obcinanie r¹k za kradzie¿. A oto przyk³ady z zachowanych (dziœ ich nie ma) ksi¹g s¹dowych np. tylko z samej koùcówki XVI w.
30 stycznia 1597 r. ÂściĂŞto Michaela Heinza za kradzieÂż,
15 sierpnia 1597 r. niejakÂą Baumgarten zakopano Âżywcem i przebito palem za wiaroÂłomstwo i mord na wÂłasnym nienarodzonym dziecku,
4 sierpnia 1597 r. ÂściĂŞto Heinza Schade z powodu ciÂągÂłych kradzieÂży, tego samego dnia ÂściĂŞto Hansa Horna za to samo - obaj sukiennicy,
28 listopada 1598 r. Georg Heinze stracony za kradzieÂż przez stopniowe obcinanie czÂłonkĂłw i pogrzebany przed bramÂą GÂłogowskÂą,
11 czerwca 1599 r. Heinz Burgman powieszony za kradzieÂż i nierzÂąd.
Ktoœ mo¿e mi zarzuciÌ, ¿e we wstêpie obieca³em nie poruszaÌ spraw indywidualnych. Ale to nie by³y sprawy indywidualne. Na egzekucjê zbiega³o siê ca³e miasto. By³a to ciekawoœÌ, demonstracja potêpienia z³a, dowartoœciowanie siê, ¿e to ja jestem kryszta³owy. By³o to wielkie spotkanie, ceremonia³, teatr, kino, telewizja, telefon, wszystko w jednym! By³y opisy zbrodni, plotki, ocena lub krytyka sztuki katowskiego rzemios³a, wreszcie lekcja wychowawcza. Rodzice zabierali bowiem dzieci by im pokazaÌ co czeka cz³owieka za niecne czyny. Dlatego kaci przeœcigali siê w organizowaniu atrakcyjnego spektaklu. A oto inny okres:
22 czerwca 1630 r. œciêto Bartela Buttnera za kradzie¿ koni, g³owê nabito na dr¹g, a cia³o ³amano ko³em - tego samego dnia powieszono Hansa Bergera za kradzie¿ wo³ów i koni.
Inny wycinkowy okres: od 1667 do 1686 œciêto piêÌ osób za wystêpki ró¿nego pochodzenia. Ciekawe wydarzenie mia³o miejsce w 1738 roku: zosta³a 6 lipca zasztyletowana w nocy w ³ó¿ku ¿ona kata Krasnego przez m³odzieùca, który za kradzie¿ uwiêziony w Stockhauzie (wiêzienie w baszcie za PKO - antykwariat) wyzwoli³ siê z ³aùcuchów (chyba zemsta na kacie za tortury?). M³odzieùca ujêto w szuwarach za zamkiem i 28 wrzeœnia œciêto a cia³o ³amano ko³em. Wniosek: jeszcze w po³owie XVIII wieku miasto posiada³o kata!

Obraz Ăłwczesnego wymiaru sprawiedliwoÂści nie byÂłby peÂłny, gdybyÂśmy nie wspomnieli o procesach czarownic. W XVII wieku byÂły one czĂŞste w Zielonej GĂłrze i Frankfurcie. SĂŞdzia miejski Gottfried Beissricht nie chciaÂł okazaĂŚ siĂŞ opieszaÂłym i ÂłapaÂł czarownice gdzie tylko siĂŞ daÂło. WyÂłapaÂł ich aÂż 6 (2 ze ÂŚwiebodzina, 4 z OÂłoboku). Dwie popeÂłniÂły samobĂłjstwo w wiĂŞzieniu - oczywiÂście winnym byÂł czart, ktĂłry jednej przetrÂąciÂł kark, a druga siĂŞ powiesiÂła. 13 lipca 1662 roku pÂłonĂŞÂło 6 stosĂłw na oÂłobockim wygonie za trzecim wiatrakiem. MieszkaĂący ÂŚwiebodzina i okolicznych wiosek przybyli tÂłumnie by radowaĂŚ wzrok mĂŞczarniami, z dzisiejszego punktu widzenia, niczemu niewinnych kobiet. Jak gÂłosiÂła fama czarownice rzuciÂły klÂątwĂŞ na sĂŞdziego, ktĂłry nie przeÂżyÂł po egzekucji nawet 4 tygodni. Tak wiĂŞc dÂżuma, cholera, poÂżary, topĂłr katowski, stosy byÂły powszechne i siaÂły grozĂŞ wÂśrĂłd mieszkaĂącĂłw tego samego miasta, w ktĂłrym my dziÂś Âżyjemy. PozwolĂŞ sobie zostawiĂŚ to wszystko bez komentarza!